Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DEFINIO

Gramatyka
  • Formydefinio, deffinio, diffinio, difinio, definiens, definitum
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ire, -ivi, -itum -ntis -i
  • Rodzajnijakinijaki
Znaczenia
  • I. + Th. intrans. kończyć się
  • II. trans.
    • A. propr.
      • 1. iur. wyznaczyć, ustalić, postanowić, rozstrzygnąć, wyrokować
      • 2. log.ograniczyć,określić,oznaczyć, zdefiniować, podać definicję
        • a.
        • b.
        • c.
        • d.
        • a. + pars definiens to, przy pomocy czego się definiuje
        • b. to co się definiuje, przedmiot, rzecz, wyraz definiowany
    • B. transl. transl. rozprawić się z kimś orężnie

Pełne hasło

DEFINIO, -ire, -ivi, -itum scr. deffinio,,diffinio,, difinio
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • N.
[inf. praes. act. difiniare:
KsgGrWp I p. 60 (a. 1388) : ipsi subiudices nesciverunt difiniare et prorogaverunt ipsis terminum.]
I. intrans. kończyć się; finem capere (cf. Th. V1, 343, 35)
KodWp I p. 260 (a. 1251) : de qua fago termini ... civitatem Kaliss pretereunt, ubi d-it lacus (ed. locus) dictus Alanorum.
II. trans.
A. propr.
1. wyznaczyć, ustalić, postanowić, rozstrzygnąć, wyrokować; decernere, decidere, sententiam ferre (plerumque iur. ). Glossae Pol.
AGZ XI p. 64 (a. 1431) : capitaneus suspendit causam istam ad diem crastinam ad d-ndum alias «ku skazanu».
StPPP I p. 55 (a. 1448) : cognoscendi et d-ndi habeant facultatem «poznania a osądzenia inoc imieć mają».
Ib. p. 46 (a. 1448) : causae ... vario et diverso modo deciduntur et d-untur «inako a rozmaicie rozstrzygnione a skazane bywają».
Syn. et iuxta posita
adinvenire ( CodEp III p. 118, a. 1462) , adiudicare ( KsgŁawKr p. 165, a. 1391) , cognoscere ( et saepius), componere ( Dogiel I p. 42, a. 1411) , decernere ( ArPrawn IV p. 22, saec. XIV med.med et saepius), decidere ( ), declarare ( StPPP VIII p. 526, a. 1398) , dicere ( DŁUG. LibBen I p. 66 ) , dictare ( Lites I p. 444, a. 1334) , discernere ( StPPP VIII p. 712, a. 1399) , iudicare ( KodWp I p. 206, a. 1302 et saepius), laudare ( DŁUG. LibBen I p. 298 ) , ordinare ( KodKKr I p. 121, a. 1286) , praecipere ( KodMp I p. 29, a. 1238) , pronuntiare ( Lites I p. 444, a. 1334 et passim), sententiare ( DokMp I p. 322, a. 1404 et saepius), statuere ( KodMp I p. 29, a. 1238) . Adduntur adv. vel locut. adv. , v. gr. amicabiliter ( PommUrk III p. 401, a. 1300 et saepius), condicionaliter (infra 16), finaliter ( StPPP IX p. 4, a. 1407) , gratanter ( KodMp IV p. 7, a. 1386) , iudicialiter ( DokMp I p. 16, a. 1286) , iure ( StPPP III p. 651, a. 1399) , omni meliori modo ( KodMp I p. 7, a. 1386) , rationabiliter ( KodWp I p. 75, a. 1281) , sententialiter ( KsgŁawKr p. 60, a. 1370 et saepius), per sententiam ( ib. p. 8, a. 1366 et saepius), temporaliter ( PommUrk III p. 195, a. 1294) .
Constr.
a. sq. dat. personae.
b. sq. coram:
KodPol I p. 57 (a. 1251) : cum gravis causa emerserit, que coram abbate ... d-ri non poterit.
c. sq. cum:
AUnii p. 4 (a. 1386) : cum ipso domino Jagalone ... conditionaliter d-vimus.
Ita saepius. Cf. Th. V 1, 346, 37.
d. sq. de: StPPP I p. 55 (a. 1448), cf. Th. V 1, 344, 62-71.
e. sq. inter:
StPPP VIII p. 528 (a. 1398) : Stanislaus ... cum Jacussio ... terminum peremptorium habent ad d-ndum inter ipsos.
Ita saepius.
f. sq. per:
AKapSąd II p. 118 (a. 1440) : per ... nostram sentenciam diffinitivam... d-imus, pronuntiamus et declaramus te ... suspendendum.
g. sq. super:
StPPP VIII p. 526 (a. 1398) : terminus ad terminos proximos ad ... d-ndum super capellano.
Ita saepius.
h. sq. acc. c. inf.
i. sq. inf.
j. sq. quod:
KodPol II p. 633 (a. 1292) : est d-tum per plebani supradicti juramentum, quod ... lacus ad ecclesiam Vladislaviensem pertineret.
Ita passim.
k. sq. ut.
l. sq. utrum:
KsgŁawKr p. 60 (a. 1370) : requisivit a scabinis sentencialiter d-ri, utrum cum hereditate ... posset facere iuxta sue libitum voluntatis.
DokMp I p. 328 (a. 1404) : d-ri ... utrum iam aquisivimus an non.
Occ. aliquem sądownie orzec, że ktoś jest winny (lub niewinny), uprawniony (lub nie) itp. ; aliquem sontem (vel insontem), iure aliquo praeditum (vel privatum) esse in iudicio declarare (cf. CONDEMNO I A 1a)
ArPrawn IV p. 22 (saec. XIV med.) : actor in tercio termino per iudicem decernatur et d-atur ac admittatur ad veram eiusdem hereditatis possessionem.
KsgPrzem I p. 98 (a. 1419) : pellifex contra Nicolaum ... extitit liber d-tus pro eo, quia Nicolaus in dicta proclamacione in testibus defecit (cf. etiam
ib. supra).
AGZ XII p. 426 (a. 1438) : nos tandem iudex ... dominam Barbaram super premissis d-imus, videlicet quod Lenyecz restituere domina ... debet.
PP III p. 174 (a. 1449) : Johannem domini scabini iustum et inmunem ex iuris forma renunciarunt et d-ierunt, wlgariter «skazali».
Inde: doprowadzić do takiego orzeczenia; apud iudices efficere, ut aliquem talem esse declarent (cf. CONDEMNO I A 1 b)
AGZ XI p. 168 (a. 1440) : dominus castellanus Sanocensis tamquam procurator filii Johannis ... in secundis terminis d-vit alias «zdal» Nicolaum ... pro spolio.
Cf. ib. supra.
Locut.
α. per abundantiam definiendo diiudicare definitywnie rozstrzygnąć
PrPol p. 395 (a. 1391) : subiudex habet capitaneum interrogare, si possit subiudex in parvis terminis pro XXXIV marcis d-ndo diiudicare.
AKapSąd III p. 154 (a. 1511) : d-ndo pronunciamus nobilem Iohannem ... XXX sexagenas ... recepisse.
Cf. ib. p. 192 (a. 1517) .
β. terminus definiendus i. q. definitivus (cf. s. v. )
AGZ XVIII p. 227 (a. 1486) : omnes termini castrenses cittatorii et concitatorii, alias «przypowyesczonye», et interrogatorii et d-ndi, qui hodie fore debuerunt, positi sunt in duabus septimanis.
γ. sententia definita i. q. definitiva (cf. s. v. )
*PommUrk VII p. 90 (a. 1327) : per ... sentenciam vestram d-am canonicam pronuntietis.
*Ib. p. 146 (a. 1327) : per d-am nostram sentenciam pronunciamus dictos nobiles dicte ecclesie ... veros patronos esse.
2. ograniczyć,określić,oznaczyć, zdefiniować, podać definicję; determinare, denotare, designare,definitionem proferre (plerumque log. t. t.).
Syn.
determinare ( BYSTRZ. Top. fol. 143a ) , terminare ( ib. fol. o IVb). Modi definiendi indicatur
a. adv. , v. gr. communiter ( BYSTRZ. Top. fol. o VIIIb) , constitutive ( id. Log. fol. t VIa) , formaliter ( WROCŁ. EpitConcl fol. q IIb).
b. sq. per, v. gr. per additamenta ( AEG. Th. fol. B IVb) , fundamentum ( BYSTRZ. Log. fol. e Ib et saepius), materiam ( STOB. Parv. fol. Ab) , negationem ( BYSTRZ. Top. fol. 143a ) , orationem ( ib. fol. ο VIIb et saepius), privationem ( ib. fol. 143a ) , respectum ad effectum ( WROCŁ. EpitConcl fol. y IIa) , terminum ( BYSTRZ. Log. fol. e Ib et saepius).
c. sq. in c. abl. , v. gr. in ratione alicuius rei ( BYSTRZ. Top. fol. ο VIIIb) , in singulari et in plurali ( ib. fol. v IVb ).
d. sq. sub, v. gr. sub narratione ( GOST. Th. fol. c VIb) , nomine alicuius rei ( BYSTRZ. Top. fol. ο VIIb) , ratione alicuius rei ( ib. fol. o 8b ), sermone ( GOST. Th. fol. c VIb). Part. pro subst.
a. definiens,, -ntis n. to, przy pomocy czego się definiuje; id per quod aliquid definitione explanatur
GŁOG. Anal. fol. 28b : demonstratio hic d-itur per scire, et prius scire est d-tum per demonstrationem, et sic idem erit d-ns et d-tum, quod est inconueniens.
WROCŁ. Epit. fol. c Ib : d-tum non cognoscitur nisi per d-ntia.
Ita saepius. Eodem sensu pars definiens
ib. fol. c Ib : ignoratis partibus d-ntibus necessario ignoratur d-tum.
b. definitum,, -i n. to co się definiuje, przedmiot, rzecz, wyraz definiowany; id quod de finitione explanatur
GŁOG. Porph. fol. b IIIb : ad diffinitionem ... requiritur primo d-tum, quod debet d-ri.
Id. Alex. II fol. b IIa: illa diffinitio est bene posita, que exprimit naturam et essentiam d-ti.
Ita saepissime. Glossa Pol.
GLb p. 31 : d-tum, diffinitio, «vylozenye».
B. transl. rozprawić się z kimś orężnie; armis, ferro decernere cum aliquo.
Constr. sq.
cum:
GALL p. 46, 18 : Kazimirus ... disposuit singulariter prius cum Mazouiensibus d-re, postea ... cum Pomoranis campum certaminis introire.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)