- (F. et Th. s. v. quum), Bl. S
I.
wprowadza zdania czasowe; ducit propositiones temporales: gdy, kiedy, skoro; quando, ut, postquam.
N. fere i. q. dum, donec
AKapSąd II p. 7 (a. 1412) : predictorum diffinicionem suspendere dignemini tamdiu, cum predictis arbitrio ac concordie presidentes convenire possimus propria in persona.
Constr.
a.
sq. ind. N. ind. perf. loco fut.
PrzywKr p. 3 (a. 1344) : transeant directe Cracouiam via antiqua et consueta et redeant, cum voluerunt (nisi leg. -erint), per eandem,b. sq. con. Imprimis in iunctura cum primum (cumprimum) skoro tylko, gdy tylko.
Praec.
1.
wyraża równoczesność: wtedy gdy, podczas gdy, kiedy (w zdaniu głównym odpowiada mu często tunc, extunc); cum temporale (cui in enuntiatio principali respondere solet tunc, extunc).
N. locut. abundantem
cum et quandocumque :
StPPP VIII p. 533 (a. 1398) : cum et quandocunque ... Nicolaus... obtinebit... tunc ... Katerina ... tenebitur etc.
Constr. sq. ind. vel con.
2.
wyraża następstwo i rzeczowy związek wypadków minionych; gdy, kiedy; cum historicum vel narrativum.
Constr. sq. con. impf. vel plp. N. apud poetam sq. con. impf. et ind. plp.
DANT. p. 28, v. 3 : mos fuit ... ut, novum cum curriculo referret Delius annum cumque bifrontis nova sacra Iani venerant, quisquis ... daret ... dona ... amicis.
3.
wyraża powtarzanie się czynności: ilekroć; cum
iterativum.
Constr. sq. con. vel ind. N. additum per abundantiam
dum quotiens (
KodWp III
p. 555, a. 1385
:
mandamus, quatenus, dum quotiens et quum per ... abbatem ... fuerit aliquis vestrum monitus ... incolas ... excommunicatos ... denuntietis)
, quando (
StPPP VIII p. 727, a. 1399 : quando cum pascua ipsorum ... erunt in «vgory», tunc ambo hincinde habent pascere pro utraque parte in ipsis, et quando in seminatione frumentorum fuerint, tunc (etc. ).
4.
wyraża treść zdania głównego, stoi zawsze po zdaniu głównym; gdy oto, gdy wtem, gdy nagle; cum inversum (saec. XVI).
Constr. sq. ind.
II.
wprowadza inne zdania; ducit alias propositiones
1.
zdanie przyczynowe; ponieważ, gdyż, wobec tego że, skoro; cum causale.
Constr. sq. ind. vel con. N.
wzmocnienie znaczenia w połączeniach: zwłaszcza gdy, zwłaszcza dlatego że, zwłaszcza że; sensum magis explanatum reddunt iuncturae
α. maxime cum
sq.
con.
(ap.
antiquos cum maxime)
AKapSąd III p. 151 (a. 1511) : petens se ... ad ius seculare remitti, maxime cum sit causa mere secularis.
β. praecipue cum (saec.
XVI
in. ).
Constr. sq. ind.
(
GŁOG. Alex. II fol. c VII Ib).
γ. praesertim cum (saec.
XIII—XVI), constr.
sq.
con.
vel
ind. (
CodEp III
p. 347,
a. 1488
et passim).
δ. quia cum:
KodUJ III p. 189 (a. 1492) : quia cum sit naturae consonum illos non recusare onera, qui rerum commoda complectuntur ... altaristam ... ad duas mis sas ... legendas ... oneramus.
ε. quippe cum (saec.
XIV—XVI), constr.
sq.
con.
ζ. utpote cum (saec.
XIV), constr.
sq.
ind. (
Lites I
p. 104,
a. 1339).
η. ex eo cum:
AKapSąd III p. 223 (a. 1423) : Warschio petente se remitti ad forum seculare, ex eo cum causa sit mere secularis.
2.
wprowadza zdanie przyzwolone: chociaż, jakkolwiek, mimo że; cum concessivum.
Constr. sq. con. vel ind.
3.
wprowadza zdanie o treści przeciwstawnej do treści zdania głównego; podczas gdy, gdy tymczasem; cum adversativum.
Constr. sq. con.
III.
in iunctura
cum ... tum
już to ... już to, zarówno ... jak; et ... et, tam ... quam.
2.
CUM
prp. c. abl.
- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
1.
de regimine
a.
sq.
gen.
ZabDziej I p. 168 (a. 1516) : Nicolai Mystak cum trium sororum Mathie.b. sq. acc. (cf. Th. IV 1342,62 sqq.)
KsgŁawKr p. 64 (a. 1371) : domum cum fundum ... resignavit.c. sq. nom. ? acc. ?
KsgKaz p. 511 (a. 1401) : item Treudil I fertonem dedit cum pignus suo.
2.
de positione: postponitur pron. personalibus,
v.
gr. mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum, item
pron.
relativo quibuscum.
3.
per abundantiam
StPPP VIII p. 914 (a. 1400) : pratum una simul cum hereditate.
LhnUrk I p. 362 (a. 1414) : partem suam hereditariam ... una cum nobiscum habuit.
AKapSąd III p. 238 (a. 1480) : istos ... una simul cum pellifice communicatos esse sub utraque specie.
AGZ XV p. 355 (a. 1498) : poponi ... contra cum kmethonibus suis.
I.
CUM ALIQUO
A.
wyraża towarzyszenie podmiotowi w spełnianiu jakiejś czynności: (wraz, razem) z; dicitur de hominibus idem agentibus: una, simul.
Iuncturae selectae, quae in
Th. IV 1344 sqq. non laudentur
α.
post verba eundi vel commorandi, v. gr. cum aliquo adulterare, cohabitare, coitus facere, commercium habere, commisceri, communicare, concumbere, congregari, consedere, convenire, conversari, fornicari, interesse, morari, pernoctare, uti, vadere, visionem habere,
cf.
s.
v.
β.
post verba actionis (non tam ad unitatem loci quam ad coniunctionem actionis spectat, et prorsus idem valet atque et), v. gr. cum aliquo comparere, contribuere (de aliqua re), aliquid deferre, aliquid habere, ludere, mori, aliquid probare, procreare aliquem, practicare, prolificare, uti aliqua re, violentiam facere sim.
cf.
s.
v.
Item occurrit
α.
verbo omisso (subaudiuntur verba eundi vel commorandi),
β.
post nomina actionis,
v.
gr. actus venereus (
AKapSąd III
p. 63, a. 1494)
, contubernium (
ib.
p. 352, a. 1531),
conversatio (
ib.
p. 95, a. 1503)
, incontinentia (
ib.
p. 81, a. 1501)
.
N. locut.
α.
cum invice
razem; una
KsgKaz p. 384 (a. 1396) : Diterich et Bohemus iterum braxant cum invice et antea eciam simul braxaverunt bene bina vice.
Ib. p. 386 (a. 1396) : Jacuch ... et Tampi braxant cum invice in unum celarium.
β.
cum propria (sua) persona
osobiście;
praesens, ipse
SSrSil VII p. 180 (a. 1468) : exercitum, in quo cum propria persona esset.
Dogiel I p. 165 (a. 1474) : nullus ... cum persona sua ab exercitu recedet (cf. ib. p. 552, a. 1511).
B.
wyraża związek lub stosunek, uzupełniając znaczenie czasownika: z; de modo et relatione
1.
post verba
a.
communicandi, conciliandi,
v.
gr.
cum aliquo agere (amice, misericorditer, mitius, paterne), assignare diem, benevolentiam facere, componere pro aliqua re, computari, se conformare, contrahere (debita, sponsalia), concordiam habere, contractum facere (habere), contributiones et exactiones facere, dispensare (terminum, de, super aliqua re et
abs. ), exsequi, gratiam facere, finem facere, ius facere (concedere), iustitiae complementum facere, (reddere, ministrare), iustitiam facere (saepissime), iustitiam perficere, misericordiam facere, negotium facere, nubere, obligari (in debito), pacem habere, pactionem facere, patientiam habere, procedere (rigide), reconciliari, stare in bonis punctis sim., cf.
s.
v.
Item iur. v. gr.
cum aliquo dicere pro aliqua re, iure experiri, iure procedere, impetere, ius ponere alicui, stare (in iure, in termino, iuridice, pro aliqua re), terminum habere, cf.
s.
v.
b.
z czasownikami namysłu, rozmowy; post verba cogitandi, colloquendi, v.
gr.
cum aliquo cogitare (secum, cum animo suo), colligere (secum), conferre, constituere (cum animo suo), dicere, evolvere (secum), expendere (secum), loqui, sentire (secum), scribere, tractare, trahere (cum animo suo), unius intelligentiae esse sim., cf.
s.
v.
c.
z czasownikami sporu, walki; post verba altercandi, pugnandi, v.
gr.
cum aliquo altercari, contendere, discordare, percutere se (percuti), proelia miscere, rixas et guerras facere, rixari, rixosum esse, stragem gerere sim.,
cf.
s.
v.
d.
z czasownikami zamiany, podziału; post verba commutandi, dividendi
,
v.
gr. cum aliquo commutationem facere, concambium facere, dividere per medium, divisionem habere, mutare se, separare, item
part.
perf. indivisus, cf.
s.
v.
C.
wyraża różne stosunki; de variis relationibus
1.
często zastępuje inne przyimki; frequenter ponitur pro aliis prp.
a.
wobec kogoś, w czyjejś obecności; coram aliquo, aliquo praesente
, v. gr.
expostulare (saec. XVI),
item
asserere (
Tom. XII
p. 149, a. 1530)
, flagitare
(
ArHist XII
p. 332, a. 1411)
, infamatoriis afficere (
ARect I
p. 389, a. 1494
:
obligauit se ... baccalarium nullis infamatorijs afficere cum quibuscunque hominibus), queri (
Tom. V
p. 367,
a. 1521
et saepius), silere (
ib. III
p. 202, a. 1514
et saepius).
b.
prawie tyle co: u kogoś; fere i. q.
apud
*PommUrk V p. 480 (a. 1320) : dicte CCte marce denariorum transire et spectare debebunt ... ad domos sancti Spiritus et sancti Georgii nobiscum situatas.
Tom. XIV p. 288 (a. 1532) : in novis alia mecum non sunt, quam quod mihi nuntiatur et scribitur.
c.
przez, za pośrednictwem; per, mediante aliquo
StPPP VIII p. 833 (a. 1400) : Nicolaus terminum per negotium regale cum nuncio disposuit.DANT. in
Tom. XIV p. 504 (a. 1532) : scripsi novissime prima huius cum generoso domino Caspare Maczegowski significavique per illum, quae tunc se offerebant.Ita saepius.
d.
prawie tyle co: przez kogoś (przy stronie biernej); fere i. q. ab aliquo
(cf. Leumann-Hofmann-Szantyr, Lat.
Gram. II p.
260, e)
PommUrk II p. 140 (a. 1265) : si ... incendiarii vobiscum fuerint proscripti ... nos ipsos in ciuitate nostra judicabimus esse proscriptos.
KsgGrWp II p. 124 (a. 1400) : Jaroslaus misit servum suum, quod jacet in Dei castigacione et cum sacerdote procuratus.
e.
na kogoś; in (adversus) aliquem
KsgKaz p. 350 (a. 1396) : Rogozanka traxit gladium cum servo; item Petrasch traxit gladium cum servo; item Hermannus ... traxit gladium super famulum suum.
f.
w stosunku do, co do, dla; erga
KodUJ III p. 163 (a. 1490) : servitori pro sua diligentia, quam secum habuit per aliquot annos.
Tom. VI p. 22 (a. 1522) : bene adhuc Deus mecum consuluit, quod me unius tantum lacerte dominum constituerit.
2.
in
locut.
quibusdam
a.
expensas facere cum aliquo
w związku, z powodu; alicuius causa, propter aliquem
APozn II p. 144 (a. 1484) : Nicolaus ... summisit se solvere duas sexagenas ... Johanni ... racione expensarum factarum cum pueris.
ARect I p. 273 (a. 1489) : Iohannes ... soluat ... rectori scole ... vas butiri ... pro suis expensis cum dicto domino Iohanne in Ploczka factis.
b.
facere aliquid cum aliquo
prawie tyle co: komuś; fere i. q. alicui
AKapSąd III p. 114 (a. 1507) : proclamavit ... quod cum teste nichil vellet facere, duntaxat cum presbitero.Cf. ib. p. 355 (a. 1531).
c.
quanto cum se potest
ile tylko sam potrafi?
quantum per se potest?
StPPP XI p. 19 (a. 1542) : edificare quanto melius potest et edificando quanto cum se potest.
3.
pro dativo (vel pro
abl.
instr.
?)
DŁUG. LibBen I p. 542 : quem fundum... locavit cum cmethone, qui singulis annis tenetur solvere ... quatuor marcas.