Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONVERTO

Gramatyka
  • Formyconverto
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -ti, -sum
Znaczenia
  • I. propr.
    • A. trans.
      • 1. zwrócić, obrócić, skierować
        • a.
          • α. + in arcum pravum zejść na złą drogę
          • β. + ad fessos annos zestarzeć się
          • γ. + in risum roześmiać się
          • δ. + in uberiores fructus wzrastać w zasobność
          • ε. + aliquem in fugam zmusić do ucieczki
          • ζ. + aliquem (animum alicuius) in stuporem vesaniam ac tremorem membrorum wprawić w zdumienie, przerażenie
        • b. + alicui zwrócić się do kogoś
        • c. + ab aliqua re (aliquo) odwrócić się, odstąpić, porzucić
        • d. + aliquo udawać się gdzieś, odbywać podróż
        • a. concr.
        • b. abstr.+ v. oculos aliquo; intentionem animum mentem studium et consilium suum vires et conatus suos suspicionem respectum vota sua in aliquid (aliquem, in aliqua re
          • α. + aspectum (os) alicuius ad se zwrócić na siebie czyjąś uwagę
          • β. + originem alicuius ad aliquem wywodzić od kogoś czyjeś pochodzenie
      • 2. obalić, przewrócić
      • 3. + in gyrum otaczać, okrążać
      • 4. przenieść z powrotem, odnieść
    • B. + ad se intrans. pass. wrócić, powrócićwrócić do przytomności
  • II. transl.
    • A. nawracać
    • B.
      • 1. + in (ad) aliquid przemieniać, zmieniać, zamieniać
        • α. + in (ad) nihilum, domum, scopulum disicere annihilare, ressipare actus, litteras publicas zburzyć sim.: znieść, unieważnić
        • β. eccl. eccl. pass. ulegać przeistoczeniu (o postaciach eucharystycznych)
      • 2. concr.+ bona, pecuniam dispensare distrahere exponere: ordinare a. ad (in philosophiam ad bonum finem praecepta rhetorum ad usum pecuniam ad (in) usum (-us) alicuius suos (privatos, proprios, placabiles, beneplacitos alienos et pravos in utilitatem alicuius ad ecclesias in hereditatem ad (in) opera bona (pia, pietatis in resstaurationem moenium b. usui (-ibus) suo (-is), v. stramina gallos et anseres c. pro pro seobrócić, zużyć na coś, o pieniądzach: wydać
        • α. + aliquid in pecuniis pro aliqua re spieniężyć na jakiś cel
        • β. + pro aliquo d. super
      • 3. tłumaczyć
  • III. phil.
    • A. sensu ontologico: pass. zmieniać się
    • B.
      • 1. być odwracalnym, wy stępować zamiennie, pokrywać się znaczeniowo
      • 2. + propositiones odwracać, dokonywać konwersji logicznej
  • IV. iur.
    • 1. + vadium (damnum) in pecuniam capitalem (summam principalem), quidditatem doliczyć karę umowną do sumy dłużnej
    • 2. + ad (super) aliquem wrócić
  • V. + causam toczyć (sprawę sądową)

Pełne hasło

CON-VERTO, -ere, -ti, -sum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • N.
[ dep. modo usurpatur, cf. infra 1290,46 et 1292,17. APozn II p. 144 (a. 1484) : proventus ... civitatis ... pro communi bono ... exponere et converti debent procuratores.
CorpJP II I p. 651 (a. 1522) : imperatore vires et conatus ... suos in ... Hungariae regnum converso.
gerund. convertandus:
KsgPrzem II p. 16 (a. 1447) : omnia bona ... pro anima ipsius conuertandum.
Cf. infra 1291, 52.]
I. propr.
A. trans.
1. zwrócić, obrócić, skierować; flectere, vertere, dirigere ad aliquid homines (praec. refl. et pass. ).
a. in (ad, versus) aliquem (etiam sensu hostili; additur vicissim: DANT. in Tom. XIII p. 160 ), vel aliquid, v. gr. ad imperatoria suffragia ( KADŁUB. p. 183 ) , ad appellationis diffugium ( *KodWp I p. 89, a. 1218).
N. locut.
α. in arcum pravum zejść na złą drogę; pravum fieri (ex Vlg. Ps. 77,57 CIOŁ. Lib. I p. 18 et saepius; cf. ).
β. ad fessos annos zestarzeć się; consenescere
PAUL. CR. p. 39, v. 725 : quom se ad fessos tandem c-erit annos, liquerit et vitae tempora tarda suae.
γ. in risum roześmiać się; risum tollere DANT. in
Tom. XII p. 192 : cum me satis diu serio aspexisset, in leviusculum risum c-sus respondit etc.
Item
ad rem seriam :
URSIN. fol. a VIa(== p. 26 W.) : paucis nos verbis ad rem seriam c-ntes.
δ. in uberiores fructus wzrastać w zasobność; divitem fieri
KodMaz(L) p. 126 (a. 1398) : ut ipsa civitas illustrata libertatibus ... eo celerius valeat collocari et in uberiores fructus c-i.
ε. aliquem in fugam zmusić do ucieczki; fugare (refl. et pass. i. q. fugere).
Additur
e bello ( MPH III p. 167, saec. XIII—XIV), item in errorem fugamque ( DŁUG. Hist. IV p. 723 ).
Inde sensu latius translato
ad laborem zmusić do prac służebnych; compellere
StPPP XII p. 462 (a. 1519) : qui dominus c-it certas villas ad ducturam lignorum.
Ib. infra ibidem possit locari in cruda radice praedium et quatuor villae ad labores c-i.
ζ. aliquem (animum alicuius) in stuporem ( FormJ p. 56 ) , vesaniam ac tremorem membrorum ( KomKadł p. 456 ) wprawić w zdumienie, przerażenie; stupore sim. afficere.
b. alicui zwrócić się do kogoś; sprzymierzyć się z kimś; se ad aliquem conferre, alicui socium fieri
AAlex p. 240 (a. 1503) : quilibet hostium, etiam paganorum ... cogitabit se illis Cruciferis c-re.
c. ab aliqua re (aliquo) odwrócić się, odstąpić, porzucić; discedere ab aliqua re, aspernari aliquid
AH XXXIV p. 147 (a. 1490) : gens prava et perversa, a nefandis non c-sa.
ZabDziej III p. 451
( a. 1497) : c-it se cum ... peccunia ab uxore, quo sibi placuit, adulterandi causa cum variis mulieribus.
Cf. Th. IV 861,12 sqq.
d. aliquo udawać się gdzieś, odbywać podróż; se conferre, iter facere. res
a. concr. , v. gr. telum in se ( KADŁUB. p. 136 ) , viam (stratam) per aliquem locum ( DŁUG. LibBen I p. 349 ; ;syn. dirigere: CorpjP III p. 73, a. 1507) , fluvium (aquam) aliunde ( StPPP II p. 137, a. 1402) , suo (alio) meatu(i) ( AGZ XIII p. 101, a. 1440 ; StPPP XII p. 558, a. 1531), item bellum in agrum hostilem ( CALLIM. Hist. p. 110 ).
N. locut.
calamum (stylum) ad aliquid przystąpić do opisywania czegoś; ad aliquid conscribendum accedere ( VITELO Opt. p. 210 et saepius; cf. Th. IV 862,80 sqq..).
b. abstr. , v. gr. oculos (i. e. aspectum) aliquo; item intentionem ( KodUJ I p. 177, a. 1456) , animum ( DŁUG. LibBen I p. 556 ) , mentem ( CRIC. p. 108 ) , studium et consilium suum ( *CodSil(M) I p. 78, a. 1150) , vires et conatus suos ( CorpjP III p. 651, a. 1522) , suspicionem ( CIOŁ. Lib. I p. 149 ) , respectum ( DŁUG. Hist. IV p. 680 ) , vota sua ( *SSrSil IX p. 238, a. 1467) in aliquid (aliquem, item in aliqua re :
DŁUG. Hist. I p. 528 : Boleslaus Polonorum dux ... in tractandis bellis et armis omnia studia sua, voluntatem et ingenia c-erat).
Praeterea iudicium in partem benigniorem ( DŁUG. Op. p. 8 ).
N. locut.
α. aspectum (os) alicuius ad se zwrócić na siebie czyjąś uwagę; attentum reddere.
β. originem alicuius ad aliquem wywodzić od kogoś czyjeś pochodzenie; alicui tribuere
URSIN. fol. E IIIb(= p. 142 W.) : nemo est ... qui huius poesis originem ad immortales non c-at.
2. obalić, przewrócić; evertere
JAC. PAR. Serm. fol. 72b : Christus mensas nummulariorium et vendentium columbas in templo c-it (alluditur ad Vlg. Matth. 21,12, ubi legitur evertit).
Item in imagine
GŁOG. Alex. II fol. g Ia : Dominus Deus c-it captiuitatem Syon (ex Vlg. Ps. 125,1 ).
3. in gyrum otaczać, okrążać; circumdare CRIC. p. 154 (carminis explicatio codici inserta): draconem stemma in gyrum c-ntem et complectentem.
4. przenieść z powrotem, odnieść; reportare
NIC. BŁ. Tract. fol. 69b : complenda ... dicitur in dextra parte altaris, c-ndo librum.
B. intrans. pass. wrócić, powrócić; reverti, redire. Etiam in imagine ad se wrócić do przytomności; ad sensum redire VITELO OpM p. 46 ) .
N. iur. de bonis, cf. infra 1292, 3 sqq.
II. transl.
A. homines: nawracać; ad emendandam vitam traducere (pass. nawrócić się; ad bonam frugem se recipere).
Praec.
ad fidem Christi (Christianam) et abs. : nawrócić na wiarę chrześcijańską; ad fidem Christianam amplectendam adducere.
Item
ad bonum statum ( APozn II p. 110, a. 1482) , ad concorditatem concordiae ( *KodKKr I p. 47, a. 1253).
N. constr. sq.
de :
AKapSąd II p. 482 (a. 1428) : novi Christiani de perfidia Iudaica c-si.
APozn II p. 110 (a. 1482) : mulieribus de vicioso statu ad bonum statum c-i volentibus.
Simili sensu intrans.
WROCŁ. Epit. fol. a Ia : qui nouerit philosophiam ... per philosophiam c-at in vitam moraliter bonam.
B. res
1. in (ad) aliquid przemieniać, zmieniać, zamieniać; in alium statum transferre, mutare (pass. zmieniać się; mutari) a. mansos in praedia ( TArch p. 99, a. 1489 ; item pro praedio: AKap Sąd III p. 68, a. 1499 ; vel agros cmethonales in praediales: DŁUG. LibBen I p. 15 ) , res Polonorum ad regum iura ( id. Op. p. 23 ).
N.
aliquem ex cmethone in oppidanum ( StPPP XII p. 465, a. 1519) . b. aliquid in praedam (rapinam) ( Tom. XII p. 168, a. 1530 ; ib. XIII p. 354, a. 1531 ; item praedones in praedae praedam : KADŁUB. p. 82 ) , in favillam et cinerem (cremium) ( CodVit p. 196, a. 1409 et saepius, cf. Th. IV 866,38; syn. succendere, vastare, depopulari: Lites II p. 326, a. 1413) . c. aliquid in melius ( DyplMog p. 181, a. 1587 ; cf. Th. IV 868,25), in oppositum ( CodVit p. 1040, a. 1419 ; item pass. de homine in oppositam qualitatem SSrSil VII p. 235, a. 1470) , in vacillationem ( DŁUG. Hist. V p. 307 ) , in dubium ( CodSil V p. 256, a. 1340) , in perniciem ( DŁUG. Hist. V p. 330 ) , in irritum ( Dogiel I p. 186, a. 1530) , ad vanitatem ( MARTIN. OP. Marg. fol. q la) , in oblivionem ( CodVit p. 501, a. 1420) .
N.
α. in (ad) nihilum, v. gr. domum, scopulum zburzyć; delere (syn. disicere : AGZ XVII p. 389, a. 1501 ; annihilare, ressipare : KsgLub p. 33, a. 1448 ; Tom. III p. 49, a. 1514) ; saepissime tamen actus, litteras publicas sim.: znieść, unieważnić; irritum reddere ( StPPP VIII p. 505, a. 1398 et passim saec. XV—XVI; syn. annullare: CorpJP I p. 302, a. 1514 ; cassare: CracArt V p. 487, a. 1504 ; Corp JP III p. 302, a. 1514 ; cf. Tom. III p. 49 ; ; mortificare: StPPP II p. 434, a. 1437 ; cf. ArSang II p. 157 ).
β. eccl. pass. ulegać przeistoczeniu (o postaciach eucharystycznych); transsubstantiari quod dicitur (de speciebus eucharisticis)
DŁUG. Op. p. 66 : amputata ei episcopo dextera, qua frequenter panem et vinum in Corpus et Sanguinem Christi c-ndum signaverat.
2. obrócić, zużyć na coś, o pieniądzach: wydać; consumere, collocare (in aliqua re), adhibere (ad aliquid) . Saepissime bona, pecuniam sim. (syn. dispensare : AKapSąd III p. 282, a. 1502 ; distrahere : KodUJ III p. 163, a. 1490 ; exponere: APozn II p. 144, a. 1484 ; AKapSąd III p. 184, a. 1515 ; ordinare : KsgŁawKr p. 176, a. 1392) . a. sq. ad (in c. acc. ), v. gr. philosophiam ad bonum finem ( WROCŁ. Epit. fol. a Ia) , praecepta rhetorum ad usum ( Inst. p. 110 ). Saepissime tamen concr. pecuniam ad (in) usum (-us) alicuius praec. suos (privatos, proprios, placabiles, beneplacitos : KodWp I p. 77, a. 1213 et passim saec. XIV—XVI; item alienos et pravos : AKap Sąd III p. 165, a. 1513), simili sensu in utilitatem alicuius ( StPPP III p. 43, a. 1532). Prae terea ad ecclesias ( KsgŁawKr p. 86, a. 1372) , in hereditatem ( ib. p. 143, a. 1376) , ad (in) opera bona (pia, pietatis ib. p. 150, a. 1390 et p. 288 , a. 1395 ; CracArt I V p. 109, a. 1439) , in resstaurationem moenium ( PH V p. 103, a. 1550) . b. sq. dat. usui (-ibus) suo (-is), v. gr. stramina ( AKapSąd III p. 266, a. 1499) , gallos et anseres ( ArHist X p. 17, a. 1534) . c. sq. pro :
StPPP II p. 130 (a. 1402) : gagyos ([i. e. lucos)] ... non ... nisi pro sua utilitate ... c-re habebit.
Ib. p. 193 (a. 1413) : potens erit omnia bona eorum ... recipere et pro usu suo c-re.
Ita saepius saec. XV— XVI. Simili sensu pro se :
AKapSąd II p. 93 (a. 1433) : decimam ... dare sibi decano contradicit pro seque c-it.
Item
pecuniam pro salute animae suae ( AKapSąd III p. 174, a. 1513 ; simili sensu pro anima: KsgPrzem II p. 16, a. 1447) , pro communi bono ( APozn II p. 144, a. 1484) , pro debitis ( ArPrawn V p. 461, saec. XV) , pro reformatione et emendatione civitatis ( ib. I p. 84, a. 1459) , pro fabrica (necessariis) ecclesiae ( StSyn III p. 33, a. 1320 ; AKapSąd III p. 52, a. 1484 et saepius), pro labore vestium ecclesiasticarum( AKapSąd III p. 172, a. 1513) , pro luminibus ( CracArt I V p. 94, a. 1435) , pro tecto turris ( AKapSąd II p. 11, a. 1415).
N.
α. aliquid in pecuniis pro aliqua re spieniężyć na jakiś cel; vendere pretiumque receptum ad aliquem usum destinare
StPPP XII p. 468 (a. 1519) : praedia ... parum utilia ... c-rentur in pecuniis pro utilitate capituli.
β. pro aliquo :
AKapSąd III p. 2 (a. 1448) : sub pena C sexagenarum... medietatem pro dno duce ... et residuum pro ecclesia Poltoviensi c-nda.
d. sq. super :
TPaw VII p. 360 (a. 1424) : C marcas ... super vtilitatem suam c-re.
e. sq. adv. vel locut. adv. , v. gr. iuxta (ad) beneplacitum (arbitrium: DŁUG. Hist. IV p. 397 et saepius),pro suo beneplacito (libitu: KodPol I p. 59, a. 1251 ; AKapSąd III p. 176, a. 1513) , ut libet ( DokMp I p. 174, a. 1370) , prout (quo, ubi) placebit (-uerit) ( KodMp III p. 221, a. 1368 et saepius), prout (sibi) videbitur (poterit) melius ( KsgŁawKr p. 176, a. 1392 ; StPPP XII p. 206, a. 1477) , de scitu alicuius ( ib. II p. 136, a. 1402) .
N. intrans. sq.
de :
ZabDziej II p. 207 (a. 1484) : sive ... de eisdem bonis alias c-i proponeret.
3. tłumaczyć; interpretari, vertere.
N. locut.
in peius i. q. in malam partem
StPPP 1 p. 313 (saec. XV in.) : qui maligni omnia in pejus c-re et interpretari non formidant.
III. phil. t. t.
A. sensu ontologico: pass. zmieniać się; mutari , v. gr. in habitum (de actu: Gramm. p. 187, saec. XV ; cf. GŁOG. Alex. II fol. g VIb) .
B. sensu logico
1. pass. być odwracalnym, wy stępować zamiennie, pokrywać się znaczeniowo; loco alterius termini vel propositionis poni posse ita, ut sensus idem maneat
STOB. Parv. fol. A IIIa : corpus et mobile c-untur, vt patet ex VI Phisicorum.
WROCŁ. EpitConcl fol. t Ib : ens et vnum c-untur.
Additur
sibi invicem :
BYSTRZ. AnalPr fol. f la : propositiones de contingenti differentes solum penes affirmationem et negationem dicti sibi inuicem c-untur.
N.
constr. sq. cum :
GŁOG. Alex. II fol. b IIb : possibile ... c-itur cum contingenti.
Id. Don. fol. D IIIa : 'res’ capitur ... uno modo transcendenter et sic c-itur cum illo termino 'ens'.
2. propositiones odwracać, dokonywać konwersji logicznej; propositionis subiectum loco praedicati et vice versa collocare
BYSTRZ. AnalPr fol. b IIIb : vniuersalis praedicatiua id est affirmatiua c-itur ... in particularem affirmatiuam, vt bene sequitur 'omnis voluptas est bonum, ergo quoddam bonum est voluptas’.
GŁOG. Anim. fol. E IVb : ab vniuersali ad singulare non c-itur consequentia subsistendi.
Id. Anal. fol. 40b : ex conclusione prioris sylogismi et altera premissarum c-sa concluditur reliqua premissa.
Item
consequentiam : GŁOG. ExLog fol. 109a . Distinguitur simpliciter :
BYSTRZ. AnalPr fol. b IIIb : particularis priuatiua id est negatiua non c-itur simpliciter, vt non sequitur 'quoddam animal non est homo, ergo quidam homo non est animal'.
Opp.
per accidens:
ib. fol. c IIIb : propositio vniuersalis particularis aut indefinita, in qua praedicatur idem de seipso, non potest c-i simpliciter aut per accidens.
GŁOG. ExLog fol. 34b : conclusio ... particularis affirmatiua ... non c-itur per accidens, sed pocius simpliciter.
Ita saepius.
Item
in oppositam qualitatem:
BYSTRZ. AnalPr fol. c Vb : viuersalis negatiua non potest c-i simpliciter in vniuersalem negatiuam, sed tantum c-itur per accidens vel in oppositam qualitatem.
Ib. fol. f Ib : syllogismus imperfectus ... perficitur c-ndo minorem praemissam in oppositam qualitatem.
IV. iur.
1. vadium (damnum) in pecuniam capitalem (summam principalem), quidditatem doliczyć karę umowną do sumy dłużnej; debiti summae addere
AGZ XIV p. 438 (a. 1455) : Olechno ... certi debiti tenetur triginta marcas solvere ... si non solverit (ed. -rint), extunc in crastino solucionis debet sibi dare intromissionem in bona ... et si non daret intromisionem ... extunc in crastino solutionis succumbet dampni alias triginta marcas, hoc est sexaginta marcas, iam c-ando in quiditatem dampnum.
Ib. VI p. 88 (a. 1464) : si ... intromissionem per quempiam repercuteret ... totidem vadii succumbet, vadium in pecu nias capitales c-ndo.
Cf. etiam ib. XII p. 305 (a. 1465) ; ArPrawn I p. 296 (a. 1553).
2. pass. de bonis ad (super) aliquem wrócić; alicui denuo cedere
AGZ XII p. 306 (a. 1465) : possessio predictorum bonorum c-etur ad ipsius legittimos sucessores.
Ib. XIX p. 444 (a. 1502) : villa ... debet c-i super prefati Iohannis sucessores.
Cf. etiam ib. p. 429 (a. 1495).
Simili sensu
in manus alicui :
PP III p. 199 (a. 1450) : domus priuignis suis in manus c-etur.
Inde etiam act. odzyskać; recuperare
AGZ XVII p. 443 (a. 1477) : centum marcas pro piscina restituere tenebitur et suam piscinam in manus suas c-et.
V. singulare causam toczyć (sprawę sądową); agere (e Pol. toczyć ?)
KsgKaz p. 64 (a. 1375) : causam suam cum civitate, quam habuit seu c-batur (dep. ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)