Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONSTRUO

Gramatyka
  • Formyconstruo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -xi, -ctum
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. budować, wznosić
        • α. użyć na budowę
        • β. zabudować
        • γ. pokryć
      • 2. układać (jedno na drugie), spiętrzać
        • α.
        • β. + aquam podnosić
        • γ. + prandium podawać
      • 3. dobudować, przybudować
    • B. + homines wyposażyć w zabudowania
  • II. transl.
    • A.
      • 1. ustanowić, utworzyć
      • 2. spełnić, dopełnić
    • B.
      • 1. ułożyć, napisać
      • 2. phil. phil. budować, układać (twierdzenia lub rozumowania)
      • 3. gramm. wiązać ze sobą (części zdania), tworzyć konstrukcję gramatyczną

Pełne hasło

CON-STRUO, -ere, -xi, -ctum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • A.
  • H.
  • N.
[dep. modo usurpari affirmatur Gramm. p. 213, v. 35(saec. XIV). 3. sg. ind. plp. act. construerat : PP II p. 98 (a. 1450) : molendinum ... de noua radice construerat. 3. sg. con. plp. act. construisset: ARect I p. 378 (a. 1494) : preiudicale quoddam statutum in eum ... construissent.]
I. propr.
A. res
1. budować, wznosić; aedificare, erigere.
Syn. et iuxta posita
aedificare ( KodMp II p. 126, a. 1264 et passim), elaborare ( StPPP XII p. 529, a. 1523) , erigere ( KodMaz(L) p. 317, a. 1498) , facere ( KodMp II p. 126, a. 1264 et saepius), firmare ( ib. p. 155, a. 1284) , fundare ( ib. p. 88, a. 1253 ; AGZ III p. 198, a. 1428) , murare ( StPPP II p. 145, a. 1403) , operari ( KodMp II p. 126, a. 1264) , praeparare ( AGZ III p. 198, a. 1428), item locare (civitatem: KodTyn p. 148, a. 1367 vel 1479 ).
Opp.
destruere ( WROCŁ. EpitConcl fol. 77a ; BYSTRZ. AnalPr fol. k 4a) ;.
N. glossam Pol.
RFil XVI p. 345 (a. 1446) : c-xit «vbudowal».
Praeter aedificia etiam eorum partes, v. gr. fenestram ( KsgŁawKr p. 275, a. 1395 ; CracArt V p. 520, a. 1526) , pavimentum ( ZabDziej III p. 180, a. 1492), item sensu latius translato piscinam ( StPPP XII p. 529, a. 1523 et saepius), hortum ( AGZ XV p. 401 cf. infra 1115, 8), etiam pascuum :
KodKWil p. 222 (a. 1449) : cum ... silvis ... pratis ... pascuis ... c-tis et c-ndis.
Constr.
a. sq. abl. modi vel materiae. b. sq. ad :
*KodKKr I p. 36 (a. 1247) : Ecclesia ... ad honorem s. Venceslaj dicitur esse c-ta.
N. in imagine
viam ad gehennam ( NIC. BŁ. Serm. I p. 209, cf. Th. IV 547, 73). c. sq. de :
AKap Sąd II p. 11 (a. 1415) : de ... arboribus ... tenetur c-re ... tectum.
d. sq. ex. e. sq. in c. acc.
KodMp II p. 133 (a. 1273) : ambo molendina in unum molendinum c-at et componat.
KodTyn p. 91 (a. 1335) : molendinum cum prato et horto ... super fluvium Skavinam ... in utramque partem litoris c-ndos.
CracArt V p. 520 (a. 1526) : Johannes ... in pariete domus sue in posticum domus ... Stanislai ... c-xit ... fenestram.
f. sq. super :
AGZ XV p. 401 (a. 1500) : ortos sibi c-xit super sua hereditate.
N. locut.
de novo (syn. reaedificare: RachJag p. 44, a. 1390 et saepius). Paulo diverso sensu de nova radice, cf.
N.
α. użyć na budowę; ad aedificationem adhibere
AGZ XVII p. 309 (a. 1495) : c-xit robora quatuor sub sal (cf. supra quod ... indebite duceret ... robora de regalibus silvis).
β. zabudować; aedificiis ornare
DŁUG. LibBen I p. 42 : curia est bona, pulchris aedificiis c-ta.
AGZ XV p. 77 (a. 1467) : domum cum areis platis c-tisque.
γ. pokryć; tegere
StPPP XII p. 538 (a. 1527) : stabula pecorum ... straminibus partim siligineis, partim arundineis contexit et c-xit.
2. układać (jedno na drugie), spiętrzać; coacervare, congerere, imponere.
N.
α. structuram ligneam efficere
AGZ XIX p. 123 (a. 1499) : reparare verticem eiusdem taberne ... hoc est lignos c-re alias «pokrokvycz y polaczycz y poshycz».
β. aquam podnosić; erigere, tollere
PommUB p. 366 (a. 1286) : si molendinatores ... aquam ... exaltaverint, sive refrenaverint aut c-xerint, ita quod aqua maiorem aggerem ... perfregerit.
γ. prandium podawać; catillis imponere
MIECH. p. 378 : prandium ... opipare et laute c-tum exhibitum est.
3. dobudować, przybudować; astruere
PommUrk VI p. 88 (a. 1321) : stupam (i. e. stubam ) domui mee c-tam.
B. homines wyposażyć w zabudowania; aedificiis instruere
StPPP II p. 941 (a. 1501) : ut eandem villam locet iure Teutonico ... in ea ponendo et c-ndo incolas cuiuscunque lingwagij.
II. transl.
A.
1. ustanowić, utworzyć; condere, constituere
*KodWp I p. 1 (saec. X exeunte ): quatenus archiepiscopatum c-ret imperator.
KADŁUB. p. 227 : quod summa vix difficulatate c-itur, facillime dissolvitur.
UrkOel s p. 124 (a. 1288) : preposituram ... sub hiis bonis atque redditibus c-imus et fundamus.
2. spełnić, dopełnić; conficere, transigere
MARTIN. OP. Serm. fol. 171a : sicut enim crinibus culpam c-xerat Maria Magdalena, sic eisdem culpam detergebat (nisi leg. contraxerat).
KodMp III p. 221 (a. 1368) : mater nostra ... cupiens in sua corporali presencia diuisionem inter nos c-re.
B.
1. ułożyć, napisać; componere, conscribere.
Constr.
a. sq. acc. , v. gr. paginam (i. e. litteras publicas KodPol III p. 46, a. 1244 ; KodMp II p. 235, a. 1317), item statutum ( ). Additur de :
COPERN. Rv p. 275 : quae de his parallaxibus c-xit Ptolemaeus.
b . abs.
*MPVat VIII p. 40 (a. 1389) : si ... Iohannem bene legere, bene c-re ... ac congrue loqui Latinis verbis ... reppereris.
2. phil. budować, układać (twierdzenia lub rozumowania); conformare (propositiones vel ratiocinationes)
BYSTRZ. AnalPr fol. b 3a : eadem species syllogismi potest c-i ex omnibus terminis.
Ib. fol. g 8a : vniuersalia nunquam c-untur per particularia.
Ib. vniuersalis affirmatiua est dificillima ad c-ndum et facillima ad destruendum.
Id. Top. fol. 149b : diffinitionem c-i de diffinito contingit dupliciter.
3. gramm. wiązać ze sobą (części zdania), tworzyć konstrukcję gramatyczną; coniungere, componere (partes orationis).
Dicitur de
construendi modis( Gramm. p. 178, saec. XV).
Constr.
a. sq. cum. b. sq. post :
MassaGr v. 154 : post substancia verba rectus casus c-tus regimen non possit habere.
c . sq. in c. abl.
WROCŁ. EpitConcl fol. d 5b : vel ille ablatiuus c-itur in ratione forme ... uel in ratione principij et originaliter.
N.
per se :
Gramm. p. 174 (saec. XV) : nullus casus regitur, nisi qui per se c-itur.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)