- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- A.
- N.
Ksg, Czer p. 193 (a. 1418) : debet contulere ... Johanni tali condicione, quid etc.
Ib. p. 208 (a. 1419) : debet contulere eandem porcionem.Ita ib. saepius. 3. pl. ind. impf. act. conferrebant:
ARect I p. 531 (a. 1514) : qui secum tunc conferrebant, confabulabantur.3. pl. con. impf. pass. confererentur:
MonStp p. 64 (a. 1572) : iura confererentur.1. sg. ind. perf. act. contoli:
KodWp I p. 29 (a. 1178) : contoli Deo et capellanis meis villam.Part. perf. confertus:
CodPom I p. 664 (a. 1242) : molendinam ... ab ... avunculo ... confertam et scotatam.]
I.
A.
propr.
1.
znosić, składać w jedno miejsce;
in unum locum deponere, collocare.
N.
dostarczać tytułem świadczeń feudalnych; muneris feodalis nomine dare
MonDipl p. 139 (a. 1176) : ambo loca sex c-ant currus de liberis.
Praec.
pecuniam
wpłacać;
solvere.
Syn.
dare (
APozn I
p. 46, a. 1438
; quos florenos sibi ... c-tulit et dedit ad fideles manus).
Frequenter
iur. memoriale (
StPPP VII
p. 474, a. 1399
et passim).
N. abs.
NIC. BŁ. Tract. fol. 81a : qui monachi ... c-unt ad curias principum.
ARect I p. 427 (a. 1500) : auditis propositis et responsis ob spem concordie rector c-tulit illos (i. e. effecit, ut congrederentur ).
2.
dokładać, dorzucać; adicere, addere. Pass. zbierać się; colligi
SSrSil XVII p. 22 (a. 1506) : c-ti sub illis montibus rivuli.
3.
locut.
a.
basium
złożyć pocałunek; dare (
ListMił
p. 176
).
b.
vulnus
zadać ranę; inferre (
AGZ XIX
p. 179, a. 1479
et saepius).
c.
manum, pedem, signa (cum aliquo, in aliquem)
potykać się, ścierać;
congredi.
Simili sensu
proelium (
Tom. V
p. 416, a. 1521)
,
pugnam (
*CodVit
p. 884, a. 1429)
, bellum contra aliquem (
Lites 1
p. 421, a. 1310).
Item pass.
vel refl.
HUSSOW. p. 30, v. 561 : ut se bombarda sumpta c-rre bisonti posset.
Tom. XIII p. 160 (a. 1531) : in praesenti pugna ... magno impetu c-bantur.
B.
transl.
1.
zbierać razem, ujmować; comprehendere, cogere,
praec.
verba in compendium, in pauca
przedstawiać pokrótce; breviter exponere.
Item
verba in modos (
PAUL. CR.
p. 108, v. 146
).
2.
porównywać;
comparare.
Constr.
a.
sq.
dat.
b.
sq.
cum.
c.
sq.
ad:
Dogiel IV p. 283 (a. 1531) : aurei, qui isthic etiam in usu habentur, ad valorem ... aureorum supradictorum c-ti et redacti accipiantur.
Praec.
sermonem, verba
porównywać, wymieniać poglądy, omawiać; colloqui, consulere.
Inde
3.
rozmawiać, naradzać, porozumiewać się;
disputare, deliberare.
N.
in animo suo (
UrkBBr
p. 158, a. 1285)
, secum (sub silentio,
e
Vlg.
Luc.
2 , 19)
CodEp III p. 513 (a. 1432) : secreta ministeria divina secrete et sub silencio c-rre et tractare.
DŁUG. Op. p. 242 : coepit ... secum ... meditabunda c-rre.Cf. ib. p. 238 .
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
de.
c.
sq.
super:
CodEp III p. 42 (a. 1450) : super casu ... descripto ... c-tuli cum doctoribus.
DŁUG. Op. p. 631 : saepe mecum tacitus super his c-o.
d.
sq.
in
c. abl.
AGZ XVIII p. 479 (a. 1505) : cum ... pallatino in hac causa c-rre.
e.
sq.
acc.
f.
sq.
enuntiato
obi.
Syn.
consulere, loqui (
KodPol I
p. 364, a. 1506),
confabulari (
ARect I
p. 531, a. 1514)
, disponere, tractare (
Dogiel I
p. 68, a. 1474)
.
II.
A.
propr.
1.
przenosić z jednego miejsca na drugie; in alium locum transferre.
Saepius de abstr.
praec.
in malam partem,
v.
gr.
culpam, odii causam in aliquem,
sed etiam
ap.
DŁUG.
gloriam (
Hist. II
p. 175
),
operis ministerium
(
Op.
p. 243
)
, caritatem et affectum (
ib.
p. 617
)
.
Refl.
aliquo
udać się dokądś; ire, proficisci.
Constr.
a.
sq.
ad.
b.
sq.
in
c.
acc.
N. locut.
α.
in petitionem alicuius
na czyjąś prośbę; aliquo rogante
(
CIOŁ. Lib. II
p. 163
:
c-rre nos personaliter in peticionem suam studemus (cf. CodVit p. 488, a. 1420).
β.
inter bella :
MIECH. p. 18 : ita se inter bella parienda (ed. pariendi) c-tulit, ut paucissimis diebus Pannonias securitate donauerit.
γ.
pass.
ad rem
spełniać się; effectum habere
Dogiel I p. 201 (a. 1544) : spes ad rem c-ta non est.
2.
przynosić, sprowadzać; afferrre, apportare.
3.
przekładać, przesuwać; differre,
v.
gr.
nundinas ad aliam diem (
KodPol IV
p. 71,
a. 1456)
, negotia in aliquo loco (
Tom. IV
p. 106,
a. 1517
:
in quo loco ... constituta, c-ta ... fuerunt
negotia).
4.
iur. wnieść do księgi sądowej; in commentarios iudicum inferre
KsgPrzem I p. 82 (a. 1416) : Iohannes ... posuit solidum scabinorum super eo, quod ... instita ... est puerorum Cloz sutoris et c-tulit de ea uti Cloz sutorem.
HKap p. 105 (a. 1421) : judex generalis ... c-tulit divisionem.
AGZ XIV p. 373 (a. 1453) : quem dominus iudex c-tulit in nonparicione.Cf. StPPP IX p. 65 (a. 1467) .
B.
transl.
1.
oddać w ręce, przekazać, powierzyć;
committere, tradere
a.
res
StPPP VIII p. 288 (a. 1388) : omnes hereditates ... sibi c-tulit in tutelam.
AGZ XVI p. 307 (a. 1500) : accomodavit et c-lit alias «oddal» equm sanum.
Praec. iur.
α.
alicui causam
powierzyć komuś prowadzenie sprawy; agendam committere
KodMp II p. 167 (a. 1287) : causam suam fratri suo ... c-tulit.
StPPP VIII p. 250 (a. 1388) : Goworco ... c-tulit causam pro hereditate Abrahe contra ... Janus.Ita passim.
N. glossam Pol.
KsgZPozn p. 58 (a. 1400) : Wincencius autem c-tulit «wsdal» Stanislao ... suam accionem.
Syn.
assignare:
KsgMaz III p. 19 (a. 1434) : Wsczele ... causam suam ... c-tulit et assignavit dans sibi omnimodam potestatem.
N. constr. sq. inf.
(
KsgMaz I
p. 80, a. 1408
:
IX choros avene ... aquisivit iudicialiter et ... c-tulit procuratori extorquere),
sq. enuntiato finali (
TPaw IV p. 207, a. 1409 : ego tibi causam ad concordandum non comisi, sed ut pro me ageres in iudicio, hoc tibi c-tuli),abs.
( ib. p. 135, a. 1406 : tenetur penam, quod egit ex parte mulieris, quia non c-tulit sibi contra Habraam).
β.
alicui in causam
wytoczyć sprawę;
iure agere contra aliquem
StPPP VIII p. 368 (a. 1394) : Petrus citauit Procossium ... pro causa illa, in quam ipsi c-tulit ad iudicium.
γ.
iudicium
(sc.
iudici)
ŁASKI ComPriv fol. 235a : bannum enim regium nemo potest c-re excepto rege, nec ipse rex negare debet bannum c-rre iudici, cui iudicium est c-tum.
b.
homines,
v.
gr. cmethonem ad captivandum (
AKapSąd III
p. 15, a. 1461)
, aliquem ad captivitatem (
StPPP II
p. 360, a. 1431).
N. locut.
feminam
wydać za mąż;
in matrimonium collocare
KsgGrWp II p. 338 (a. 1400) : Lutkam ... receptam c-erunt, cui voluerunt.
DŁUG. Op. p. 196 : sponsum ... filiae ... diligerent ... in quem pignus tam carum et nobile c-rent.
AGZ XIX p. 25 (a. 1475) : in c-ndis et desponsandis ... filiabus.Refl. oddać się (w opiekę), polecić; se committere, commendare
StPPP VIII p. 251 (a. 1388) : se c-tulit ... in tutelam.
NIC. BŁ. Serm. III p. 148 : BVMaria omnino se c-tulerat divinę voluntati.
KsgPrzem I p. 250 (a. 1438) : puer ... c-tulit se ad manus patruo suo tamquam tutori.
AGZ XVII p. 42 (a. 1470) : se ad graciam ... capitaneo ... c-tulit perpetue.
N. locut.
α.
ad aliquid
przystąpić do czegoś; suscipere, inchoare.
Simili sensu
sq.
dat.
v.
gr. fugae (
ChrPP
p. 465
et passim), obsequio divino (
VSt
p. 329
)
, studio (
CodEp II
p. 353, a. 1437).
β.
ad aliquem
powołać się na kogoś; aliquem testem proferre
ARect I p. 5 (a. 1469) : ad quem se c-tulit, quasi in testem.
2.
darować, dawać, ofiarować; dono dare, largiri.
a.
concr.
Syn.
dare (
KsgŁawKr
p. 196,
a. 1392
et passim), donare (
ib.
p. 196, a. 1392
et saepius), reddere (
ArHist XI
p. 177, saec. XVI)
.
Saepius de Deo dona largiente,
v.
gr. aliquem pro ducissa (
DŁUG. Op.
p. 229
).
b.
abstr.
tempus studiis (
Inst.
p. 108
)
, bonum (malum) alicui (
GALL
p. 476
= 150, 8 M.
et passim).
3.
przekazać, nadać, oddać; tradere, assignare
KodWp I p. 3 (saec. XII ineunte) : c-tuli ... ecclesie Mogilnensi ... transitus omnes per Vyslam.
Ib. p. 106 (a. 1225) : donationem, quam ... pater meus ... ad Domum Hospitalis in Poznan c-tulit.
KodMaz(K) p. 62 (saec. XIII ineunte) : donaciones ducum ... ad honorem Dej ... ecclesie Cheremesensi ... sunt c-te.Ita saepissime.
Syn.
committere (
ArPrawn X
p. 244,
a. 1408
et passim), resignare (
StPPP IX
p. 4,
a. 1407
et passim).
N.
resignationem (syn. gratificare, ratificare:
KsgŁawKr
p. 176, a. 1392)
.
Indicatur donationis propositum
a. ad utilitatem et profectum (
DyplMog
p. 12, a. 1238)
, ad usum alicuius (
StPPP II
p. 359, a. 1431)
, ad colendum (
AKapSąd III
p. 131, a. 1509).
b. in Dei honorem (
DŁUG. Op.
p. 222
),
in ius hereditarium (
CracArt V
p. 543, a. 1535)
, in verum titulum (
PP VI
p. 37, a. 1429)
, in sortem augmenti (
CodEp III
p. 71, a. 1454)
, in tenutam (
KodMp IV
p. 404,
a. 1442
;
AGZ XVIII
p. 39, a. 1471).
N.
in medium (i. e. pro publico bono
ArPrawn I
p. 407,
a. 1544)
, partem areae possidendam (
KsgŁawKr
p. 23, a. 1367),
domum habendam (
ib.
p. 215, a. 1393).
4.
nadać, przyznać (godności, prawa, przywileje); concedere, tribuere, dare.
a.
beneficia, honores, praec.
eccl.
Lites I
p. 292, a. 1339
et passim),
Syn.
dare (
CracArt I V
p. 94, a. 1435).
Simili sensu per ellipsin ecclesiam (
CodEp III
p. 113,
a. 1461
;
Tom. XV
p. 659, a. 1533)
, altare (
ArPrawn I
p. 12, a. 1400)
, cancellariam (
DŁUG. LibBen I
p. 509
).
b.
iura, privilegia sim. (
KodMp I
p. 65, a. 1242
et passim), item insigne nobilium (
DŁUG. Op.
p. 567
)
, concivilitatem urbis (
PrzywKr
p. 1, a. 1299).
N.
α.
pacem :
Dogiel IV p. 194 (a. 1506) : pax inter partes ... facta et solemnibus stipulationibus c-ta.Cf. Th. IV 175,17 sqq.
β.
coronam
i. e. regnum
DŁUG. Hist. I p. 394 : corona Bohemis c-atur.
γ.
rem malam,
v.
gr.
interdictum :
CodSil V p. 272 (a. 1340) : generale interdictum in terram vel civitatem aliquam c-ndum est.
N. constr.
aliquid aliqua re :
KodWp I p. 386 (a. 1268) : ecclesiam ... dominus Boleslaus ... privilegiis donavit et c-tulit.
5.
udzielić (gościny, zgody, błogosławieństwa);
okazywać (pomoc, opiekę), dokładać (starań), wyświadczać (dobrodziejstwa, usługi), dostarczać (sposobności); praebere, dare consensum (
KodMp II
p. 438, a. 1444
;
ArSang V
p. 207, a. 1528)
, benedictionem (
Tom. II
p. 21, a. 1512)
, beneficium (
NIC. BŁ. Serm. I
p. 42
et saepius), cautelam (
PP II
p. 185, a. 1454)
, conatum suum pro aliqua re (
DŁUG. Hist. IV
p. 179
)
, hospitium alicui (
PAUL. CR.
p. 13, v. 93
), obsequium in aliquem (
KodUJ IV
p. 118, a. 1533)
, operam, studium, impendium in aliquid (alicui rei) (
CALLIM. Hist.
p. 20
;
*Tom XIII
p. 47, a. 1531
;;
N. sq.
ut finali
ib. III
p. 312, a. 1515)
, responsionem (
CodVit
p. 982, a. 1409)
, vires suas ad aliquid (
DŁUG. Hist. V
p. 423
)
, facultatem (
KsgŁawKr
p. 86, a. 1372
et saepius), occasionem (
DŁUG. Hist. V
p. 388
)
, spectaculum (
ib. IV
p. 508
).
Constr. ad
1-5:
a.
sq.
dat.
b.
sq.
in
c.
acc.
c.
sq.
ad:
KodMp II p. 79 (a. 1248) : unum caldar ... ad claustrum de Staniatki ... c-tulimus.
KsgŁawKr p. 138 (a. 1376) : c-tulit X marcas ... ad ecclesiam hospitalis.
d.
sq.
per:
Lites I p. 292 (a. 1339) : rex ... c-bat prebendas per ecclesias.
e.
sq.
pro:
DŁUG. Hist. V p. 277 : quae suffragia ex suis introitibus pro re publica c-re cogebantur.
6.
eccl.
sacramenta
udzielać sakramentów św.
;
administrare
MARTIN. OP. Marg. fol. b 2b : in necessitate baptismus a patre c-atur carnali.
Lites I p. 218 (a. 1339) : dominum ... episcopum ... c-rre (ed. -rri) ordinem confirmacionis.Ita saepius.
MIECH. p. 285 : episcopo Vilnensi ... matrimonium c-nte.Cf. ib. p. 315 et Th. IV 175,20.
Syn.
concedere (
ConcPol VI
p. 284,
a. 1589)
.
7.
użyczać, dodawać (łaski, radości, odwagi itp.);
dare, tribuere
gaudium (
AH XL
p. 70, a. 1505)
,
gratiam (
CodSil (Μ) I
p. 106
a. 1157
et passim),
animositatem (
DŁUG. Hist. IV
p. 55
)
, claritatem
(
id. Op.
p. 9
),
profectum (
ib.
p. 14
)
, pudorem
(
KADŁUB.
p. 22
:
ars ... c-rt deprehensa pudorem), maturitatem
(frumento:
DŁUG. Hist. III
p. 472
)
, sanitatem (
PEREGR. fol. z IIIb
et passim),vim (
NIC. POL.
p. 48, v. 36
).
8.
użyczyć, pozwolić; concedere
KodPol I p. 88 (a. 1265) : c-limus ... quod dicti locatores ... gaudebunt ... tredecim annorum libertate.Ib.
p. 89 (a. 1265) : c-limus supradictis locatoribus ... duo molendina ... construere.Ita saepius.
N. glossam Pol.
AGZ XIII p. 108 (a. 1440) : Stanislaus Nicolao c-lit alias «vziczil» residere super obligatione in Dobanyeuicze (cf. ib. XIV p. 356, a. 1453).
Ib. XV p. 26 (a. 1457) : solutioni ... Winniczski c-lit alias «vziczil» vel admisit terminum duarum septimanarum.
Item sensu latiore:
darować; remittere
KodMp II p. 74 (a. 1244) : octo scotos ... propter deuastacionem ... scultecie eidem sculteto ... benigniter et graciose c-imus et relaxamus.
N. gramm.
Gramm. p. 183 (saec. XV) : ab illo solummodo accusatiuus regi conceditur, a quo sibi in tali casu ita, quod non in alio, stare congrue c-rtur.
9. (e Pol. zdać) skazać; condemnare
AGZ XIV p. 357 (a. 1453) : dominus iudex ... c-lit alias «szdal» eundem Stanislaum ... in tribus marcis iudicio.
III.
singularia
1.
zabierać; auferre
TPaw IV p. 4 (a. 1392) : ego Michael pecora non c-li neque eius utilitatem habeo.
2.
wydawać (wyrok);
sententiam ferre
KodWp II p. 61 (a. 1292) : sententiam c-limus diffinitivam.
3.
nakładać; imponere
TPaw VII p. 399 (a. 1424) : Marcum ... liberum facio ... et sibi (i. e. mihi ) silentium perpetuum c-o in hys scriptis.
4.
wspólnie ponosić;
una cum altero ferre
StPPP V p. 77 (saec. XV) : tenemur cum passis damna c-rre et eorum casum habere pro nostro proprio.
5.
nakłaniać; compellere
*Tom. II p. 264 (a. 1513) : hec nimirum me c-lit ratio, ut etc.