Ogólne
Pełne hasło
Więcej

COMMITTO

Gramatyka
  • Formycommitto, comito, comitto, commito, conmitto
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -misi s. -missi, -missum s. -misum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. umieścić, wprowadzić, wpuścić
    • 2. porównywać, zestawiać
    • 3. łączyć, zbliżać, zespalać
      • α. + fluvium ponte
      • β. + se cum aliquo stykać się
  • II. transl.
    • A. przekazać, powierzyć, poruczyć, polecić
      • 1.
        • α. + ad (in) aliquid, pro aliqua re przeznaczyć na coś
        • β. + viro wydać za mąż
        • γ. + aliquid commissum facere zalecić
        • δ. + diabolo przeklinać
        • ε.
        • ζ. + dona rozdawać
        • η. + precariam nałożyć świadczenie, podatek
        • θ. + angariam sim. uiszczać daninę
      • 2. zadanie do wypełnienia
    • B. iur.
      • 1. oddać sprawę pod sąd, dorozstrzygnięcia
      • 2. + causam (rem: loquelampowierzyć komuś prowadzenie swojej sprawy w sądzie, udzielić pełnomocnictwa w prowadzeniu procesu, upełnomocnić zastępcę do prowadzenia procesu
      • 3. + poenam nałożyć karę
      • 4. + se (super aliquid) 'poddawać się (pod czymś)’ zobowiązać się (do zapłacenia czegoś)
      • 5. + sub spe iuramenti causam stwierdzić pod przysięgąsensu insolito: osiąść gdzieś, zamieszkaćwytoczyć proces
  • III.
    • A.
      • 1. in partem neutram: dokonać, doprowadzić do skutku, spełnić, odbyć, (czasem prawie tyle co) zacząć
        • α. + testimonium adhaesionem, testimonium facere; folg)udzielić zgody
        • β.
        • γ. + bellum zacząć, stoczyć, odbyć, prowadzić
      • 2. in malam partem: popełnić, wyrządzić, dopuścić się
    • B. dopuścić, pozwolić

Pełne hasło

COM-MITTO, -ere, -misi s. -missi, -missum s. -misum scr. comito,,comitto,,commito,,conmitto
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • N.
I. propr.
1. umieścić, wprowadzić, wpuścić; refl. udać się; ponere, collocare, admittere. refl. : se conferre.
Constr. c. acc. (personae vel rei), aliquando sq.
in c. acc.
N.
in se skierować na siebie, ściągnąć; aliquid ad se trahere, sibi conciliare
DŁUG. Op. p. 498 : episcopus ingenio naturaliter pollens affectionem et gratiam hominum facile in se c-ns.
Id. Hist. IV p. 598 : muliebrem personam ... venustam adeo, ut ... hominum in se facile c-ret optatum.
2. porównywać, zestawiać; comparare.
3. łączyć, zbliżać, zespalać; in unum redigere, coniungere.
N.
α. fluvium ponte :
DŁUG. Hist. I p. 8 : Multawa fluvius ... circa ... Pragam decurrit, medius ponte lapideo ... c-sus.
β. se cum aliquo stykać się; commercium habere DANT. in
Tom. IX p. 261 : non esse ... mihi ... integrum cum illo me c-re, qui ... manifeste sit partis adversae (nisi leg. commiscere).
II. transl.
A. przekazać, powierzyć, poruczyć, polecić; concredere, tradere, mandare, commendare
1. aliquem (aliquid) alicui (rei).
N. glossam Pol.
KsgMaz I p. 117 (a. 1411) : Meczkoni suam totalem porcionem ... coram domino duce c-et wlgariter «wzda».
KsgŁawWar p. 19 (a. 1427) : domum c-re wlgariter «wsdacz».
Constr. quid? acc. N.
de aliqua re :
AKapSąd III p. 109 (a. 1506) : de aliis rebus c-si executoribus.
cui? a. sq. dat. personae vel rei. b. sq. in c. acc. , v. gr. in captivitatem ( PrPol p. 217, a. 1400) , gratiam ( AKapSąd I p. 865, a. 1532) , manus alicuius (i. e. alicui KodWp V p. 217, a. 1414 et saepius), regimen et tutelam ( StPPP VIII p. 876, a. 1400 ; item in regendam tutelam ib. II p. 383, a. 1433 ; in tutelam ib.VIII p. 326, a. 1389 et saepius; tutoriam ib. VI p. 172, a. 1521 ; tuitionem ib. VIII p. 148, a. 1385) , hominum utilitatem ( KlQu p. 334, a. 1379) . c. sq. ad, v. gr. ad amplioris gratiae oculos ( RHist IX p. 258, a. 1456) , manus fideles ( KsgŁawKr p. 61, a. 1370) , tutelam ( KomKadł p. 480 ) . d. sq. inter.
Locut. potiores
α. (praec. de pecunia) ad (in) aliquid, pro aliqua re przeznaczyć na coś; destinare, convertere
Ztschr. IV p. 274 (a. 1305) : clerici prebendarum ... prouentus ... pro suis debitis laicis obligant et c-unt.
DŁUG. LibBen I p. 243 : pecuniam ... ad nullos alios usus, nisi pro emptione census ... c-ndam.
KodUJ I p. 84 (a. 1410) : pecuniam, quae superfluet, c-ant in res magis necessarias.
CorpJP III p. 79 (a. 1508) : quidquid autem ex illis poenis esset collatum ... id ad munitiones castrorum ... c-suri sumus.
Praec.
ad (in)usus proprios (ipsius, suos), in suo usu, suo usui, pro sua voluntate przeznaczyć na dowolne cele, używać dowolnie; ad liberum usum convertere, libere uti aliqua re
PrzywKr p. 6 (a. 1360) : molendinum ... habendum, possidendum, vendendum ... et pro sua ... voluntate quovis tytulo alienacionis libere c-ndum.
*Theiner I p. 610 (a. 1362) : quas ... marcas ... tollet et accipiet et in suo usu c-et ad vite sue tempora.
KodWp III p. 650 (a. 1392) : dedimus sculteciam ... fratribus ... ut ... eam perpetue ... possideant et ad usus proprios c-ant.
KsgMaz II p. 209 (a. 1426) : frugem et siliginem ... vendidit per eundem Nicolaum regendum pacifice et ad usus ipsius c-ndum.
AGZ IV p. 141 (a. 1430) : bona perpetualiter tenenda, habenda ... pro sua et ipsorum beneplacita voluntate c-nda.
Ib. V p. 105 (a. 1441) : domum ... habendam, tenendam ... et in usus suos beneplacitos c-ndam.
StPPP IX p. 175 (a. 1500) : Veronica partem ... scultecie ... dedit, donauit et imperpetuum suo vsui c-sit nobili Georgio.
β. viro wydać za mąż; nuptum dare
AGZ XII p. 247 (a. 1457) : Heduigis, sit vidua vel alio viro c-sa, predicta bona tenebit ad tempora vite sue.
γ. aliquid commissum facere zalecić; fere i. q. commendare
Tom. V p. 193 (a. 1520) : pacem ... Sigismundo ... regi c-sam facite, ad pacem ... perquirendam nostro jussu monete.
δ. diabolo przeklinać; maledicere
StPPP VIII p. 479 (a. 1398) : relicta Hanconis ... Wenceslao ... penam XV et totidem iudicio pro eo, quod dixit sibi: c-o te dyabolo cum eis.
ε. in fidem alicuius i. q. fideicommittere
DŁUG. Hist. I p. 515 : ducem, in cuius fidem Nakel castrum ... c-serat.
ζ. dona rozdawać; largiri
KomKadł p. 77 : ratione liberalitatis factus est amabilis ... quod ultra posse dona c-bat.
η. precariam nałożyć świadczenie, podatek; imponere
PommUrk II p. 602 (a. 1286) : si aliquo tempore in ceteras sagenas precariam c-re eueniret, hanc semper sagenam de petitione danda ... habere volumus ... exceptam.
θ. angariam sim. uiszczać daninę; solvere, dare
KodWp III p. 426 (a. 1374) : incolas ... ab omnibus ... vexacionibus, angariis et preangariis in rebus et personis c-ndis ... absolutos esse volumus.
2. zadanie do wypełnienia; aliquod negotium gerendum
KodMp II p. 226 (a. 1313) : procurator ... nobis ... c-serat, quatenus nos iniurias ... fine debito decidere debeamus.
KsgŁawKr p. 63 (a. 1371) : puerum ... c-sit tenendum in expensis ... Alexio.
StPPP VIII p. 862 (a. 1400) : cui ambe partes limitare granicies c-erunt.
Ita saepissime.
N. glossam Pol.
KsgMaz II p. 52 (a. 1424) : Petrus ... c-sit alias «poleczil» suam totam porcionem ... regere ... dividere ... Nicolao.
N. locut.
super fidem et conscientiam (ad conscientiam, conscientiae)
PrzywKr p. 2 (a. 1324) : super fidem ipsorum et consciencias dedit et c-sit firmiter, quod ... debeant.
KodWp III p. 247 (a. 1364) : conscientie dicti fratris Simonis c-rent quatenus ... agros ... inveniret (cf. ArPrawn VIII p. 74, a. 1397).
StPPP VIII p. 10 (a. 1376) : Andreas de Radslauicz ducit testes contra Nicolaum de Gemelno pro frumento: Jan de Dalechow; ad conscienciam domini c-sit.
Constr.
a. sq. acc. c. gerundivo ( supra 674,45 et saepius), c. inf. ( supra 674,47 et saepius), c. gerundio ( StPPP VIII p. 644, a. 1399 : pecunias Stanislao ... exigendum, recipiendum et leuandum c-sit;
ita saepius ).
Item sq.
ad c. gerundio( AKapSąd III p. 116, a. 1507 : michi ... c-sa sunt omnia bona ... ad dispensandum;
ita saepius ),
b. sq. enuntiato finali c. quod ( PommUrk IV p. 86, a. 1303 : officialibus ... c-ntes, quod hanc libertatem ... non violent), quia (
APozn I p. 365, a. 1464 : c-serunt ... quia ... Lucas ... sit securus),
quatenus (
supra 674,43 et saepius ),
ut (
DŁUG. Hist. I p. 413 : c-it ... principi militiae ... ut ... obvia quaeque igne ... conterreret;
ita saepius ).
Syn. et iuxta posita ad
1—2: commendare ( RHist IX p. 260, a. 1456 et saepius), credere ( StSyn III p. 32, a. 1320) , dare ( AGZ XII p. 214, a. 1452 et saepius), mandare ( CracArt IV p. 130, a. 1448 et saepius), reponere ( APozn II p. 62, a. 1477) , resignare ( ArPrawn X p. 68, a. 1398) .
B. praec. iur. t. t.
1. oddać sprawę pod sąd, dorozstrzygnięcia; causam suam iudicibus (arbitris) decernendam tradere
Lites I p. 14 (a. 1320 : causa vobis c-ssa est, ut procederetis in ipsa summarie ... sed cui taliter c-itur, debet semiplene cognoscere.
StPPP VIII p. 658 (a. 1399) : factum ipsorum pro granicierum exsipacione ... quatuor bonorum virorum arbitrio debent c-re.
Ita saepius.
Constr. quid?
a. intrans.
StPPP VIII p. 746 (a. 1399) : hiidem quilibet cum duobus suis arbitris ... debebunt in prato ... conparere et eisdem arbitris ad manus c-re.
b. acc. , v. gr. causam ( supra 28 sq. et saepius), factum (supra 31 sqq.), iustitiam (
PP II p. 67, a. 1449 : dominus Pangracius iusticiam (ed. -a), si quam habet, in iudicium non c-it ... sed per arma suas intendit dirimere quaestiones).
cui? a. dat.
(supra 29 et saepissime). .
b. ad aliquem ( CodVit p. 76, a. 1401) . c. in c. acc. ( supra 40 sq. ). d. in c. abl. ( ArPrawn X p. 254, a. 1408 : ab iure super advocacia ibidem ... recesserunt ... in 4 arbitribus ex utraque parte c-ntes).
2. causam (rem: StPPP VIII p. 367, a. 1394 ; loquelam : KsgGrWp I p. 234, a. 1396 ; item abs.
StPPP IX p. 12, a. 1416 : Virsbanta ... c-sit Miroslao sculteto ... si solus non venerit)
powierzyć komuś prowadzenie swojej sprawy w sądzie, udzielić pełnomocnictwa w prowadzeniu procesu, upełnomocnić zastępcę do prowadzenia procesu; aliquem sui iuris vicarium constituere, cau sam suam in iudicio agendam alteri commendare (ad rem cf. O. Balzer, Przewód sądowy polski p. 28 sqq.)
StPPP VIII p. 4 (a. 1376) : Jan de Boleszcicz causam suam c-sit Nicolao filio suo contra Stephanum.
ArPrawn VIII p. 66 (a. 1396) : Sangneus ... penam sex marcarum contra Barthconem ... quia egit contra eum, causa sibi non c-ssa.
Ita saepissime.
N. syn.
StPPP VIII p. 447 (a. 1398) : Hanca ... Cristino ... causam in omnem euentum c-sit et ipsum procuratorem constituit.
KsgGrWp I p. 234 (a. 1396) : Agnes ... veniens ad judicium regale c-sit loquelam seu constituit in procuratorem predictum Adamconem.
N. glossam Pol.
KsgGrWp II p. 223 (a. 1394) : Wichna causam suam c-sit, wlgariter «przao/ wfdzala» ... marito.
StPPP II p. 874 (a 1390) : causam suam procuratori coram jure c-sit procurandam alias «vzdal».
N. constr. sq.
contra ( sq. et saepius), vel coram ( StPPP VIII p. 941, a. 1400 : causam c-re habet coram ministeriali; ita saepius).
3. poenam nałożyć karę; imponere, statuere
UrkBBr p. 71 (a. 1282) : que pena tociens c-atur, quociens ... excedere nos continget.
Ib. p. 79 (a. 1282) : que pena tociens c-atur et peti ac exigi valeat ... a partibus ... quociens ... contra factum fuerit.
Ita passim.
4. se (super aliquid) e Pol. 'poddawać się (pod czymś)’ zobowiązać się (do zapłacenia czegoś); promittere (se aliquid soluturum esse)
KsgGrWp I p. 5 (a. 1386) : Laurencius ... c-sit se Nicolao subjudici ... quod debet redimere litteram suam apud Musszconem.
KsgCzer p. 288 (a. 1423) : Jacobus kmetho de Pyaszeczno c-it se, vulgariter «poddawa sza», super suam casulam, «pot swą kopą», si Jacobo Pileczkemu non compleverit, quid jus decreverit.
Cf. Słownik Staropolski s. v. poddawać się.
5. singularia α. sub spe iuramenti stwierdzić pod przysięgą; iure iurando confirmare
AGZ XVI p. 398 (a. 1484) : frater ... suus c-sit sibi sub spe iuramenti, quia dom. Iohanni plenaria solucio est facta de scultecia.
β. sensu insolito: osiąść gdzieś, zamieszkać; considere, habitationem capere
KsgMaz I p. (a. 1400) : Paulus dixit, quod pater meus in parte ista se c-erat wlgariter «oszadzal» et ego post patrem meum c-ssi me et sunt anni XX transacti (cf. ib. supra : Paulus dixit, quod partem dictam teneo, iam sunt anni viginti transacti).
γ. causam wytoczyć proces; causam in iudicium deducere
KodUJ IV p. 156 (a. 1535) : canonicus ... tenetur ... centum et viginti florenos, pro quibus causa illi c-sa ad dominum officialem Cracoviensem pendet (cf. paulo infra advocatus ... tenetur duodecem marcas ... pro quibus inter ipsum et filios Andreae pendet causa ad consules Cracovienses).
III. sensu latiore
A.
1. in partem neutram: dokonać, doprowadzić do skutku, spełnić, odbyć, (czasem prawie tyle co) zacząć; facere, efficere, perficere, exsequi, peragere, (interdum i. q.) incipere. Pass. dziać się, odbywać się, zachodzić; fieri, evenire, accidere.
Constr.
a. abs. b. sq. ad :
ARect I p. 251 (a. 1488) : causam ... ad finem bonum c-i.
N.
α. testimonium udzielić zgody; assentiri ( i. q. adhaesionem, testimonium facere; cf. s. v. v. et Słownik Staropolski s. v. folg)
ZabDziej I p. 120 (a. 1492) : iudicium sibi testatur et testimonium c-sit alias «folk» (ed. solk) isto Czopek.
β. f ere i. q. dimittere
PP III p. 153 (a. 1447) : venientes (sic ) ad iudicium bannitum prouidus Andreas Edlinger c-sit XIIII florenos Vngaricales in et super Malkonem, quos in ipso iure acquisiuit et lucratus est.
Dogiel I p. 121 (a. 1512) : fratres nostros super ... rerum plenaria restitutione ... absolutos reddidimus et c-simus.
γ. bellum zacząć, stoczyć, odbyć, prowadzić; incipere, gerere, conserere.
Item
conflictum ( PommUrk VI p. 274, a. 1325 et saepius), contentionem ( CorpJP III p. 436, a. 1519) , duellum ( FormJ p. 22 ) , dimicationem ( DŁUG. Hist. IV p. 453 ) , proelium, pugnam.
N. intrans. (etiam pass. )
walczyć; pugnare, dimicare.
Constr.
a. abs. b. sq. abl. (v. gr. dissidiis et bellis: Tom. X p. 322, a. 1528) . c. sq. cum. d. sq. inter se ( ib. ).
Item:
doprowadzić do starcia; ad certamen adducere.
2. in malam partem: popełnić, wyrządzić, dopuścić się; admittere, patrare, perpetrare. I uncturae selectae praeter eas, quae in Th. III 1910,73 sqq. laudantur actum carnalem ( AKapSąd II p. 454, a. 1480) , ausus temerarios ( DŁUG. Hist. V p. 415 ) , cladem ( ib. I p. 565 ), coitum ( CorpJP III p. 446, a. 1519) , collusionem ( LibProm p. VIII, a. 1404) , conspirationem ( ib. ), correctionem ( KodUJ III p. 87, a. 1480) , crudelitatem ( KodLit p. 117, a. 1410) , damnum ( PommUrk III p. 293, a. 1296 et saepissime), defectum in progressu iuris ( StPPP II p. 948, a. 1504) , demerita publica ( KodMp II p. 225, a. 1312) , depopulationem ( Tom. VI p. 36, a. 1522) , devastationem ( AGZ IX p. 170, a. 1490) , discordiam ( JusPol p. 7, a. 1264 et saepius), dolum ( KodUJ I p. 81, a. 1409 et saepius), effusionem sanguinis ( AGZ XVII p. 490, a. 1503 et saepius), errorem (item erramentum, erratum: ConcPol VI p. 240, a. 1398 et saepissime), excursionem ( Tom. XIII p. 302, a. 1531) , falsum ( PommUrk III p. 155, a. 1292) , fornicationem ( AKapSąd III p. 369, a. 1476) , furtum (item furticinium : CodSil(M) I p. 171, a. 1193 et saepius), iacturam ( IusMet p. 190, a. 1504) , impedimenta ( Visit. p. 277, a. 1511) , impietatem ( ConcPol VI p. 240, a. 1398) , incendium ( WiadPol p. 47, a. 1369 et passim), incommoditatem ( StKapWł p. 142, a. 1519) , incompetentiam laboris ( AKapSąd II p. 814, a. 1520) , infamiam ( ARect I p. 140, a. 1478) , infidelitatem ( PommUrk IV p. 193, a. 1305 et saepius), ingratitudinis vitium ( ArHist X p. 221, a. 1553) , iniustitiam ( MARTIN. OP. Marg. fol. 50b ) , inoboedientiam ( StSyn IV p. 97, a. 1420) , inordinationem ( StKapWł p. 45, a. 1500) , insolentiam ( CracArt IV p. 11, a. 1375 et saepius), invasionem ( AKapSąd III p. 283, a. 1503) , irreverentiam ( ib. II p. 175, a. 1450) , levipendium ( StKapWł p. 58, a. 1500) , litem ( ib. p. 45, a. 1500) , lucrum turpe ( MARTIN. OP. Marg. fol. 58a ) , malitiam ( KodWp III p. 429, a. 1375) , moram ( Tom. IV p. 19, a. 1516) , morticinium ( PommUrk V p. 249, a. 1316) , neglegentiam ( StPPP VII p. 486, a. 1410 et passim),nocumentum ( ArPrawn IV p. 470, a. 1423) , offensam ( StPPP VII p. 243, a. 1544) , perduellionem ( SSrSil IX p. 185, a. 1466) , periurium ( PommUrk VI p. 420, a. 1309 et saepius), praedam ( MPH III p. 458, a. 1398 et saepissime), proditionem ( Tom. VI p. 213, a. 1523) ; rapinam ( ArPrawn IV p. 31, a. 1347 et saepius, item raptum: ZabDziej II p. 405, a. 1487 et saepius), rumorem ( Dogiel I p. 42, a. 1410) , scandalum ( AKapSąd II p. 526, a. 1441 et passim), schisma ( StSyn IV p. 97, a. 1420) , spolia ( PommUrk V p. 249, a. 1316 et passim), spurcitias ( CodSil V p. 99, a. 1340) , stragem ( KodMaz(K) p. 282 , a. 1228 et passim), strepitum ( ŁASKI ComPriv fol. 184b ) , suspendium ( AGZ XI p. 128, a. 1437) , temeritatem ( StSyn III p. 53, a. 1320) , turpitudinem ( MARTIN. OP. Chr. p. 395 ) , tyrannidem ( DŁUG. Op. p. 78 ) , usuram ( MARTIN. OP. Marg. fol. 104a ) , vastationem ( DŁUG. Hist. I p. 315 ) , verba probrosa in aliquem ( ArHist VI p. 71, a. 1487) , violentiam ( JusPol p. 151, a. 1347 et passim), vulnera ( CorpJP III p. 128, a. 1510 ; item vulnerationem: ArHist XII p. 258, a. 1375).
Constr.
a. abs. b. sq. abl. ( AKapSąd II p. 282, a. 1482 et saepius), contra ( PommUrk IV p. 193, a. 1305 et saepius), cum ( KsgRachKr II p. 52, a. 1382) , de ( ARect I p. 140, a. 1478) , in c. acc. ( KodMp II p. 225, a. 1312 et saepius), in c. abl. ( KodMaz(K) p. 282, a. 1228 et passim).
N. intrans.
wykroczyć, zawinić, zgrzeszyć; peccare, delinquere.
Constr. sq.
adversus ( Dogiel IV p. 256, a. 1529) , contra, in c. acc.
B. dopuścić, pozwolić; permittere, admittere.
Constr. sq. inf. vel enuntiato consec. (c.
ut vel quin).
Syn.
consentire ( StPPP IX p. 122, a. 1484) .
N.
domos praedae :
DŁUG. Hist. III p. 395 : Wenceslaus ... domos omnium spiritualium prae dae c-it (cf. ib. p. 397: Wenceslaus ... curias ... spiritualium militibus suis spoliandas, diripiendas et occupandas permisit).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)