- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B. (subst.),
- BJ.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
1.
obywatelski, współobywatelski; qui civium est, ad cives spectat, civicus.
Praec.
a.
wewnętrznokrajowy, domowy (wojna, rokosz itp.); domesticus, intestinus (bellum, dissensio etc.).
Opp.
hostilis, hostium, exterorum.
b.
iur.
t. t.
α.
actio, causa, quaestio
cywilny, dotyczący prywatno-prawnych stosunków między obywatelami (opp. karny); qui ad iura privata consuetudinemque civium spectat
KodPol I p. 13 (saec. XIII) : causas ... sive c-es sive criminales judicabunt ([ita saepissime). ]
StPPP VII p. 245 (a. 1544) : solent diffiniri actiones triplices, quae sunt: c-es, criminales et tertiae ex his mixtae.
N.
subst. pl.
n.
Tom. VII p. 99 (a. 1524) : quoad jurisdictionem criminalem et appellationem primam in c-bus.
β.
possessio
posiadanie prawne, oparte na zasadzie prawnej (opp. faktyczne); iure concessa (opp.corporalis)
KodMaz(K) p. 264 (a. 1227) : plenam possessionem tam c-em quam corporalem villarum.Cf. dominium (opp. directum, utile) :
Lites II p. 214 (a. 1312) : villas ... cum ... toto dominio utili et c-i sive directo et c-i.
γ.
mors
(opp.
naturalis)
wyjęcie spod prawa, infamia; proscriptio
KodWp III p. 41 (a. 1355) : opidum ... dum vacaverit ... per mortem meam naturalem vel c-em.
JAC. PAR. I p. 360 (a. 1415) : sive papa sit, sive desierit esse per mortem naturalem aut c-em.
2.
a.
obywatelski, patriotyczny, społeczny; qui boni civis est, bonum civem decet.
N. syn.
activus (
STOB. Intr. fol. h 2a)
, negotiosus (
ib.)
socialis (
*StPPP V
p. 198, a. 1414)
, politicus (
NIC. BŁ. Serm. I
p. 52
;
SACR. Elucid.
fol. 7a
.
; Cf. Th. III 1215,17 et 1217,23).
b.
ludzki, łaskawy, uprzejmy, kulturalny;
syn.
benignus, expolitus, humanus, mitis, nobilis, urbanus,
opp. agrestis, indoctus.
N. locut.
pro civili
(sc.
parte)
Tom. IX p. 234 (a. 1527) : ut omnem vim ex Hungaria ... pro c-i sua arceant et propellant.
Ib. X p. 334 (a. 1528) : cogor ... jure et officio ... amicitiae rebus ipsius, quantum pro mea c-i possum, prospicere (cf. Th. III 1213,77 ).
II.
ogólno-państwowy, publiczny; qui ad civitatem, rem publicam spectat.
III.
miejski
1.
związany z terytorium miejskim;
qui urbis est, ad urbem pertinet
DŁUG. Op. p. 475 : dirupto muro c-i.
Id. LibBen I p. 190 : iuxta valvam c-em.
2.
związany z gminą miejską; qui ad civitatem, universitatem civium urbanorum spectat
RachJag p. 110 (a. 1389) : arietem de grege c-i receptum.
ArPrawn V p. 86 (saec. XV) : cives ... de agris c-bus non tenentur ... solvere.
N.
a.
disciplina
więzienie miejskie; carcer urbis (
AGZ XIV
p. 274, a. 1448),
item turris (
PP III
p. 8, a. 1428)
.
b. vicus (
KodKrak
p. 337, a. 1506).
c.
possessio
nieruchomość na terenie miasta; bona in urbe posita
(
AKapSąd II
p. 854, a. 1528).
d. officium (
StPPP VI
p. 432, a. 1531)
, magistratus (
CRIC.
p. 109
)
.
e. iudicium (opp. palatini, terrestre:
AGZ XIV
p. 280, a. 1449
;
ib. XII
p. 260, a. 1469
et saepius).
f. ius (
ArPrawn X
p. 315, a. 1411
et saepius; item civilium subst.
KsgŁawKr
p. 135, a. 1375)
.
Syn.
concivium (
KodMp IV
p. 375, a. 1441)
, Theutonicum (
ArPrawn X
p. 236, a. 1408
;
KodMp IV
p. 120, a. 1409).
;
Opp.
castellanorum, iudicum aut officialium principis (
KodWp I
p. 198,
a. 1242)
, Polonicale (
StPPP VII
p. 391, a. 1449
; Polonicum:
KodMp IV
p. 120, a. 1409)
, terrigenarum (
KsgŁawKr
p. 135, a. 1375).
Cf.
item
consuetudo (
ArPrawn X
p. 211, a. 1407)
, oboedientia (
AGZ XIV
p. 204, a. 1446).
g.
liber
miejska księga sądowa; iudicii urbani (opp.
terrestris:
KodWp V
p. 161, a. 1409
;
APozn II
p. 3, a. 1471
et saepius), item acta (opp. castrensia:
AGZ XV
p. 344, a. 1498).
h. exactio
α.
podatek od majątku płacony przez mieszczan na rzecz miasta, tzw. szos miejski; tributum, quod cives urbani ex bonis suis magistratibus urbis solvebant
AGZ XVI p. 204 (a. 1486) : in civitate exactionem c-em vulgariter «schossch» mortificavit.
AKapSąd II p. 925 (a. 1511) : consules ... minorem exactionem c-em alias «szhosz» recipiunt.
Item
census (
APozn I
p. 370, a. 1464
;
ib. II
p. 82, a. 1479
et saepius),
contributio (opp. regalis:
AKapSąd II
p. 854,
a. 1528)
, ius (
PrzywKr
p. 1, a. 1299
;
KsgŁawKr
p. 297, a. 1396)
, onus (
KodUJ II
p. 197, a 1460)
, tributum (
KodKrak
p. 187, a. 1428).
β.
podatek płacony przez miasto (na rzecz państwa), tzw. szos państwowy; tributum ab urbibus rei publicae causa solvi solitum
CorpJP II I p. 45 (a. 1507) : exactio c-is in omnibus civitatibus et oppidis nostris ... exigi debet.
Tom. VII p. 26 (a. 1524) : tria milia equitum vix... servari poterunt, nisi contribuerentur ... exactiones c-es, alias «stossij» et «czopowe».
Item
contributio :
Tom. II p. 199 (a. 1513) : constitutam esse in conventu ... quinquennalem contributionem, que vocatur contributio c-is, vulgariter «szoss».
3.
mieszczański; qui civis urbani est
KodMp IV p. 375 (a. 1441) : c-is humilitatis oneribus subiacere.
StPPP VII p. 471 (a. 1492) : c-em, honestam tamen condicionem gerens.
N.
α.
homo (vir)
mieszczanin; civis urbanus (
AGZ XIV
p. 278, a. 1449
;
DŁUG. LibBen I
p. 585
et saepius). Eodem sensu
subst.
KsgŁawKr p. 135 (a. 1375) : cuicunque iuri subiecta fuerint terigenarum vel c-ium.
β.
debitum
dług w stosunku do mieszczanina; quod civi urbano debetur
StPPP II p. 297 (a. 1425) : Margaretha ... civissa ... unam marcam c-is debiti ... super Dorothea uxore Nicolay de Wroblouicze jure acquisiuit.
Ib. p. 696 (a. 1464) : Hanus ... ciuis... nobiles ... pro duabus partibus debiti c-is libra pensati et wlna exmensurati ... condempnauit.
IV.
świecki; saecularis
AKapSąd II p. 219 (a. 1460) : rem istam contingere forum c-e, quia agitur super re creditoria.
Ib. III p. 337 (a. 1519) : sub censuris ecclesiasticis et penis c-bus.
KOMOR. p. 121 : de duplici modo habendi, quorum primus est c-is et mundanus, quem modum habendi diffiniunt leges imperiales.
N.
ius (opp. canonicum, pontificium)
α.
prawo świeckie; saeculare
Lites I p. 419 (a. 1282) : renunciantes ... omni legum et iuris auxilio canonici et c-is.
Tom. IV p. 111 (a. 1517) : jure tam pontificio quam c-i ratione necessitudinis ... hec tutela ad ... principes nostros pertinet.
β.
prawo rzymskie; Romanum
CodEp II p. 63 (a. 1414) : iuris canonici vel c-is doctor.
AKapSąd III p. 10 (a. 1453) : licenciato in iure c-i.