Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CALCULUS

Gramatyka
  • Formycalculus, kalculus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr. propr. gładki kamyk
    • 1. do gry
    • 2. med. med. t. t. kamień tworzący się w pęcherzu lub nerkach
    • 3. + igneus rozżarzony węgielek
  • II. transl.
    • A. znak, symbol
    • B. liczba, ilość, miara
      • 1. concr.
      • 2. abstr.
    • C. abs.
      • 1. obliczenie
        • α.
        • β.
        • γ.
      • 2.
      • 3. + cum aliquo, inter aliquos rozliczenie, rozrachunek
      • 4. rozważanie, obmyślanie
        • a. + dominationis wyrachowanie co do objęcia władzy
        • b. + proiectinalis projekt rysunkowy
    • D.
      • 1.
        • a. głos (przy głosowaniu)
        • b. + assensus : zgoda, zatwierdzenie
      • 2. orzeczenie sędziowskie, wyrok
        • a. + rationis rozsądek
        • b. + extremus (supremus) ostateczne załatwienie, zakończenie
        • c. + concordiae porozumienie
      • 3. osąd, ocena
    • E. + felicitatisszczęśliwy traf

Pełne hasło

CALCULUS s. KALCULUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • N.
I. propr. gładki kamyk; lapillus levis.
Praec.
1. do gry; lusorius.
2. med. t. t. kamień tworzący się w pęcherzu lub nerkach; qui in renibus aut vesica efficitur.
N. glossam Pol.
GLb p. 14 : c-us «rzezawka» est lapis in vesica vel in renibus.
3. igneus et abs. (ex Vlg. Isai. 6,6 et Prov. 20,17) rozżarzony węgielek; carbunculus candens
MART IN. OP. Marg. fol. 12b : c-us est carbo, quo purgatus est Esaias propheta.
VHedv p. 595 : quasi quidam c-us igneus ... ingressus est ... aures eius.
II. transl.
A. znak, symbol; signum, nota
CodSil II p. 85 (a. 1323) : discrecio virorum consuevit ipsas res gestas … litterarum k-is perennare.
B. liczba, ilość, miara; numerus, copia, men sura
1. concr.
PommUrk IV p. 57 (a. 1302) : theolonei ... pro c-o canapi dicto «stene heppes» obulum.
2. abstr.
*Tom. III p. 207 (a. 1514) : que hactenus mihi equali temporis sed diverso laborum c-o incidere.
Ib. VIII p. 151 (a. 1526) : quendam Joannem ... intelleximus ex eorum esse c-o.
C. rationis et abs.
1. obliczenie; computatio
KodMp IV p. 145 (a. 1414) : ipso nobis ... ex prefate racionis c-o in viginti millibus marcarum... obligato.
DŁUG. Hist. II p. 169 : compertum ... est facto c-o, sumptus ecclesiae ... ad triginta millia marcarum ... ascendisse.
ArHist X p. 132 (a. 1514) : facto c-o ponderis argenti.
N. locut.
α. calculum inire ( DŁUG. Hist. III p. 559 ; Tom. V p. 338, a. 1521). ;
β. ad calculum pertingere ( CodEp I 2, p. 71, a. 1449 cf. infra 20 sqq.), ponere ( Tom. VIII p. 270, a. 1526) , reducere ( Visit. p. 703, a. 1557) , revocare.
γ. in calculum mittere ( KADŁUB. p. 119 ).
N. constr.
a. sq. gen. obi.
b. sq. enuntiato interrogativo
CodEp I 2, p. 71 (a. 1449) : ut ... possem ad c-um pertingere, quantum supercrescere poterit.
2. sq. de et abs. : wyliczenie się, sprawozdanie rachunkowe; pecuniae ratio alicui reddita
AAlex p. 486 (a. 1505) : de qua ... summa ... Jacobus ... rationis c-um demonstravit.
Tom. VII p. 243 (a. 1525) : non esse necesse, scribit dtio vra ... meo c-o, at ego summe necessarium estimo; nollem enim cujuscunque suspicioni ... esse obnoxius.
3. cum aliquo, inter aliquos et abs. : rozliczenie, rozrachunek; pecuniae ratio cum aliquo habita
KodMp IV p. 414 (a. 1443) : c-o racionis facto cum ipsis.
ZabDziej II p. 585 (a. 1489) : termino ... ad racionem sive c-um partibus ... assignato.
APozn II p. 430 (a. 1501) : que ex c-o racionis inter... Andream ... et ... Iohannem super negociacionibus inter eos factis excreverant.
N. locut.
ad calculum venire ( ZabDziej III p. 405, a. 1495, cf. infra 44 sq. ).
N. constr.
a. sq. de:
AAlex p. 484 (a. 1505) : fecimus rationem seu c-um ... cum ... Nicolao ... de omnibus ... pecuniis.
ARect I p. 538 (a. 1514) : de quo dominus rector mandauit secum c-um racionis facere.
b. sq. super c. abl.
ZabDziej III p. 405 (a. 1495) : super mercede servicii venient partes ad c-um.
Cf. APozn II p. 430 (a. 1501) , supra 35 sq.
4. rozważanie, obmyślanie; consideratio, deliberatio
DŁUG. Hist. V p. 266 : velle ... principes... altiori c-o et deliberatione ... facere scrutinium.
Tom. IX p. 332 (a. 1527) : omnia non in c-orum, sed in Dei sunt potestate.
ArPrawn I p. 443 (a. 1557) : quae statuta ... per... legatum ... cum diligenti c-o... extant... approbata.
N.
a. dominationis wyrachowanie co do objęcia władzy; dominationis affectandae callidum consilium
KADŁUB. p. 93 : non video, quod ingenium ... c-um dominationis transfiguret.
b. proiectinalis projekt rysunkowy; rei alicuius conficiendae forma descripta delineataque
RachWaw p. 11 (a. 1507) : pro c-is proiectinalibus dedi quinque grossos.
D.
1.
a. głos (przy głosowaniu); suffragium.
b. assensus et abs. : zgoda, zatwierdzenie; assensio, approbatio.
N. locut.
calculum adicere, apponere ( Concl. p. 251, a. 1548).
2. orzeczenie sędziowskie, wyrok; sententia (iudicis), decretum, decisio.
Eodem sensu
sententiae:
KodMaz(K) p. 168 (a. 1212) : causam per comitem ... diffinitiue sentencie c-o fuisse decisam.
KodPol III p. 238 (a. 1353) : canonico ... dedimus ... ut ... causam ... definitivae sententiae c-o terminaret.
N.
a. rationis rozsądek; mens sana, prudentia
*KodMaz(K) p. 251 (a. 1226) : rectores civiles et criminales causas audiant et dirimant secundum c-um rationis.
KodMp IV p. 2 (a. 1386) : libra iusticie deposcit et c-us exigit racionis, vt id ipsum factum literarum apicibus ... perhennetur.
b. extremus (supremus) ostateczne załatwienie, zakończenie; actus aliquid peragendi, ad finem adducendi
Tom. III p. 370 (a. 1515) : nostri cum cesarea celsitudine tractatus eo usque jam processere, ut in horas extremum c-um expectent.
N. sq. gen. explicativo
Tom. III p. 390 (a. 1515) : ut ad earum rerum summam nihil ... preter supremum presentie jungendeque dextere c-um deesse videatur.
c. concordiae porozumienie; consensus, conciliatio
KodKKr I p. 285 (a. 1361) : partes volentes ad c-um concordie... peruenire.
Cf. DŁUG. Hist. III p. 281 ; id. LibBen I p. 298 ; ŁASKI ComPriv fol. 53b . ;
3. osąd, ocena; iudicium, existimatio, opinio
*Tom. IV p. 276 (a. 1518) : hortabaris... ut oratiunculam... excusam ederem; quamvis... me non praeteriret multorum c-us, tuis tamen ... jussis non obtemperare nolui.
N.
ater zła opinia; mala fama
MPH V p. 586 (saec. XVI) : patrum huius monasterii ... de eodem bene meritorum, sicuti e converso et atro c-o ... notatorum.
E. felicitatis szczęśliwy traf; felix eventus
*Tom. XIII p. 115 (a. 1531) : inter praecipuos felicitatis c-os illud mihi numerandum duco, quod ita sors tulerit, ut licuerit ... intueri ... Dantiscum.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)