Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ARTICULUS

Gramatyka
  • Formyarticulus, artyculus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęskinijaki
Znaczenia
  • I. członek ciała, zwł. palec (lub jego człon)
  • II. + temporis okres czasu, moment, chwila
    • α. + diei początek dnia
    • β.
  • III.
    • A. iur.
      • 1. artykuł, paragraf, punkt
        • α. gen.+ libertatis (libertationum)
        • β.
      • 2. konkretne przestępstwo
      • 3. pl.
        • a. akt urzędowy ujęty w formę artykułów Praec. pisemne przedstawienie sądowi swego stanowiska w formie artykułów
        • b. ustawa
    • B. eccl.+ fidei haereticus: arty kuły wiary
  • IV. rhet. rhet. asyndetyczne połączenie szeregu wyrazów lub członów zdania
  • V. gramm. rodzajnik
  • VI. singulare: wybieg, pozór

Pełne hasło

ARTICULUS s. ARTYCULUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • H.
  • N.
[ generis n. *KodUJ I p. 9 (a. 1364) : per hoc autem articulum positum circa finem earundem litterarum.]
N. vocis explicationem
GŁOG. Alex. I fol. 8b : a-us est aequivocum, vnde: ... a-us color est
(cf. IV), breue membrum (cf. 1), dictio Greca (?), a-us numerus per denos multiplicatus (?), momentum (cf. II), genus (V), a-us pressura (ΙΙβ) vocatur.
I. członek ciała, zwł. palec (lub jego człon); membrum corporis, praec. digitus, etiam digiti particula.
N. in imagine
articulum coertionis interponere :
DŁUG. Hist. II p. 66 : Boleslaus ... dissimulationis tepore in tam ... enormi facinore usus, ubi districtissimae coertionis a-um ... conveniebat interponi etc.
Item sensu latiore:
kawałek, cząstka; segmentum, particula
DŁUG. Hist. I p. 161 : corpus beati Adalberti ... nullum paene pondus habens exiguissimo argenti responderet a-o.
N.
lineae consanguineitatis stopień; i. q. gradus
KsgŁawKr p. 109 (a. 1374) : uno a-o linee consanguineitatis propinquiorem se ostendit.
II. temporis et abs. : okres czasu, moment, chwila; temporis spatium vel punctum.
Additur gen. , v. gr.
captivitatis ( DŁUG. Op. p. 588 ) , comestionis ( DŁUG. Hist. III p. 92 ) , passionis ( *MPH II p. 78, Herbord), tribulationis ( ArHist XII p. 310, saec. XIV-XV) , mortis ( BRUNO Qfr. p. 400 et saepissime).
N.
α. diei początek dnia; i. q. initium
GLb p. 9 : a-us diei, initium, «na swytanyv».
β. c. adi. , v. gr. ater, periculosus, extremus vitae ( DŁUG. Op. p. 588 et saepius).
Item abs. sensu praegnanti:
niebezpieczeństwo; periculum, discrimen
StPPP II p. 523 (a. 1443) : in magna necessitate rei publice a-o.
III.
A. iur. t. t.
1. artykuł, paragraf, punkt; caput legis, asseveratio, condicio.
Syn.
condicio ( PP II p. 110, a. 1450) , positio ( ArPrawn I p. 14, saec. XV).
Definitur
α. gen. v. gr. libertatis (libertationum)
KodPol I p. 91 (a. 1271) : si ... in aliquibus ... libertatis a-is fuerit dubitatum, ad predicte civitatis privilegium recurratur.
DŁUG. LibBen I p. 295 : isti sunt a-i libertacionum et excepcionum in privilegio ... Vladislai regis.
Item
condicionis ( PommUrk II p. 512, a. 1283).
β. adi. v. gr. additionalis ( ZabDziej III p. 152, a. 1491) , elisivus ( AKapSąd II p. 115, a. 1439).
N.
Parisiensis jedna z 219 tez potępionych w r. 1277 w Paryżu; una e 219 philosophorum sententiis Parisiis a. 1277 damnatis atque reiectis
GŁOG. Anim. fol 28a: dicit ... a-us Parisiensis: dicere humanitatem formam rationis tantum et non rei error est.
Cf. ib. fol. 139a .
N. constr. sq.
de :
AKapSąd III p. 94 (a. 1502) : super a-o de dispersione Hostiarum consecratarum.
N. locut.
in articulos ponere ująć w formę artykułów; articulis includere
LhnUrk II p. 598 (a. 1453) : obediencie iuramentum ... in a-os ponere volumus.
Inde
2. konkretne przestępstwo; causa, crimen
StPPP VIII p. 947 (a. 1400) : castellanum Cracoviensem locumtenentem regis in quibusdam a-is regalibus.
VL p. 78 (a. 1420) : capitanei ... non debeant alias causas praeter infra scriptos a-os judicare, scilicet: pro violentia faeminarum, pro depraedatione stratae publicae, pro incendio et immissione ignis, pro violenta domiciliorum invasione.
Cf. ArPrawn VI p. 136 .
3. pl.
a. akt urzędowy ujęty w formę artykułów; litterae publicae in capita et actiones singulas disiunctae
Lites I p. 10 (a. 1320) : dantes eisdem procuratoribus ... a-os et posiciones faciendum et ad eas; respondendum.
Praec. pisemne przedstawienie sądowi swego stanowiska w formie artykułów; argumenta per articulos conscripta, quae a partibus iudici proponuntur
Lites II p. 194 (a. 1412) : posiciones et a-os ... do, produco et exhibeo contra et adversus dictos ... adversarios.
AKapSąd II p. 15 (a. 1415) : detulit ... presbiterum ... super blasphemia et dabit a-os conscriptos et probabit eosdem.
StPPP IX p. 17 (a. 1418) : posuit testimoniale super causam et a-os super Michaelem.
N. locut.
articulos ex officio proponere, alicui vel contra aliquem dare, obicere, producere:
AKapSąd III p. 230 (a. 1430) : citatus ... super a-is ex officio sibi dandis.
Ib. p. 231 (a. 1430) : iuravit de ... respondendo a-is ex officio obiectis sibi.
Ib. p. 92 (a. 1502) : ex deposicionibus testium coram nobis inductorum ... super a-is ex officio nostro contra ... Iacobum productis ... evidenter comperimus.
Ita ib. saepissime. Cf. ARTICULATIO II.
b. ustawa; statutum
JusPol p. 361 (a. 1501) : a-os omnes et singulos infrascriptos... approbare... statuimus.
B. eccl. pl. fidei arty kuły wiary; doctrinae Christianae capita
StSyn III p. 27 : licet omnes Christiani a-os sue fidei videlicet Christiane scire debeant.
DŁUG. Hist. III p. 460 : Lithuaniae duces ... in fide catholica et eius a-is ad liquidum edocti,
item haereticus:
AKapSąd III p. 224 (a. 1424) : nisi compertus esset expost in aliquo heretico a-o.
Ib. p. 266 (a. 1499) : invenimus ipsum Adam nonnullos hereticos a-os et erroneos ... tenuisse.
IV. rhet. asyndetyczne połączenie szeregu wyrazów lub członów zdania; demptis coniuctionibus dissoluta oratio
StPPP X p. 9 (a. 1425) : sequitur alter color, qui dicitur a-us, et est multarum diccionum sublatis coniunccionibus posicio.
Ib.
p. 47 : colores verborum sunt triginta sex ...: exclamacio ... ratiocinacio ... membrum, a-us, continuatio.
Simili sensu
puncti :
GŁOG. Don. fol. I8a : et dimittitur ibi coniunctio causa brevitatis per unum colorem rhetoricalem, qui dicitur a-us puncti.
V. gramm. rodzajnik; particula, qua genus substantivi designatur
GŁOG. Alex. I fol. 93a : vnde dicitur promiscuum genus, quod sub vno a-o vtrumque sexum denotat quasi commixtum.
Cf. Th. II 695,56 sqq. et ARTICULARIS II.
VI. singulare: wybieg, pozór; species, simulatio, callidum consilium
KodPol III p. 360 (a. 1397) : dolo, excusatione, dilacione et a-is quibuslibet procul motis.
APozn I p. 179 (a. 1452) : summisit se presenti scripto hec ipsis ... quovis a-o sinistro obesse.
Cf. ARS I 1 a ARTIFICIUM II.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)