- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- N.
I.
wysoki, wysoko położony;
excelsus, sublimis.
A.
propr.
1.
de rebus corporeis. Praeter de
throno, turri, arbore, moenibus, monte, caelo,
sideribus
etc. dicitur etiam de
α.
adamante,
cf.
β.
calice :
RachJag p. 170 (a. 1393) : pro paracione cupconis nowi a-i.
AKapSąd I p. 395 (a. 1450) : calix ... a-ior quam prior.γ. ornamento capitis a mulieribus usurpato
RFil XXII p. 322 (a. 1450) : superbus ornatus puta a-a pepla.
CracArt V p. 603 (a. 1547) : mitre muliebres a-e alias «broziste».
2.
superl. o
Bogu;
de Christianorum Deo
(etiam additis creator, deus pater).
3.
subst.
n.
sg.
et
pl.
wysokość,wyżyny,
zwł.
nieba; sublime, praec.
caeli.
Etiam
c.
gen.
caeli, polorum.
4.
formulae
c.
prp.
a.
ad (in) a-um
w górę, do góry;
sursum, in summum;
sqq. verbis
ducere (
KADŁUB.
p. 114
)
, efflui (
MIECH.
p. 14
)
, elevare, levare, protendere (
DŁUG. Op.
p. 573
)
, tollere (
MPH II
p. 804,
saec. XIII
;
DŁUG. Hist. III
p. 408
).
;
N.
locut.
in a-um deferri
(de insigni nobilium) być noszonym w
herbie;
geri
DŁUG. Op. p. 573 : Kornycz ... duos panes rotundos in a-um defert.
b.
in a-o
w górze; loco
superiore.
c.
ab (ex) a-o
z góry, z nieba;
desuper, a vel de
caelo.
Saepe in
locut.
alicui aliquid ab (ex) a-o
(i. e. a Deo)
committitur, conceditur
(saepe)
creditur, datur, providetur :
StSyn III p. 20 : mores ... ipsorum, quantum nobis ex a-o concessum fuerit, reformare.
Lites II p. 343 (a. 1339) : regni ab a-o nobis crediti.
d.
sub a-o
z góry;
desuper
PEREGR. fol. 3a : aquila locuta fuit ad testudinem: ... cur in a-um te ferri non permittis, vt montes et arbora sub a-o conspicias?
B.
transl.
1.
wyniosły, wzniosły;
magnus et excelsus:
de homine, animo, pectore (
DŁUG. Hist. IV
p. 539
)
, honore, indole alicuius (
DŁUG. Hist. I
p. 420
;
WAPOW. Chr.
p. 103
)
;, laude (
DŁUG. Op.
p. 337
)
, meritis (
PP II
p. 4, a.
1450)
, nomine, praemio (
AH XXXIV
p. 144
)
, propa
gine, sanguine
(saepe), statu (
CodEp III
p. 502,
a. 1424
;
StPPP VII
p. 469, a.
1468).
2.
gwałtowny,wielki,ważny, gorliwy; magnus, gravis,
vehemens:
de animi qualitatibus vel
affectibus ut aequitate (
*SSrSil VII
p. 167, a.
1467),
certamine (
DŁUG. Hist. II
p. 151
)
, cruciatu pectoris (
DŁUG. Hist. I
p. 173
)
, cura (
Tom. III
p. 385, a.
1515)
, desiderio (
CIOŁ. Lib. II
p. 57, a.
1428)
, facinore
DŁUG. Hist. II
p. 259
)
, morbo (
DŁUG. Hist. II
p. 495
)
, pollicitatione (
DŁUG. Hist. IV
p. 257
)
, promissione (
ib. II
p. 124
),
remedio (
ib. III
p. 249
),
siti (
HUSSOW.
p. 25
v. 433),
ubertate (
DŁUG. Op.
p. 23
).
3.
donośny, głośny;
clarus, magnus:
de voce (saepissime), clamore (
MIECH.
p. 58
)
, inclamatione (
DŁUG. Hist. III
p. 486
)
, praeconio (
KodWp V
p. 332, a.
1422
;
KodUJ II
p. 103,
а. 1449),
; repetitione (
URSIN.
fol. 6a
).
Opp.
bassus:
ArHist V
p. 343 (a.
fere 1450).
4.
wysoko obliczony, drogi; de pretio:
impensus
AGZ XI p. 253 (a. 1445) : fideiussores pro quolibet florenorum septem decem scotos dare tenebuntur; si vero floreni pro a-ioribus pecuniis dabuntur, tunc ... florenos sibi restituere tenebuntur.
DŁUG. LibBen I p. 151 : villae ... capitulares a-am et uberem solvebant pro communi taxam.
Simili sensu
CodEp III p. 58 (a. 1451) : scio ... quam a-a et inestimabilis sit res amicus fidelis.
5.
loco
subst.
n.
sg.
et
pl.
(immo in
comp.
):
rzeczy wzniosłe, wielkie, ważne; res magnae,
graves
(opp.
parvum).
N. locut.
verbales
α.
in a-um prodire, in a-ius excrescere
wzmóc się, wzrosnąć; crescere, maiorem fieri
VITELO Opt. p. 394 : nihil diximus prętermittendum, ut posteriorum animi in a-ius excrescant.
DŁUG. Hist. IV p. 608 : diuturnas lites ... quae in a-um invidentium suasionibus prodierunt.
II.
iur.
t. t.
1. ius
a.
zwierzchnie prawo własności ziemskiej w ustroju feudalnym; in iure feudali superior auctoritas fundi
CodSil II p. 5 (a. 1258) : bona ... cum omni iure tam a-o quam basso, mero et mixto.
KodMp II p. 89 (a. 1294) : omnia iura a-iora et inferiora in bonis habet suis.
Item:
o zwierzchnim prawie w ogóle; de iure superiore in universum
KodMp IV p. 399 (a. 1442) : subditos terre eiusdem circa iura eorum conseruabo et grauaminibus non opprimam aliquibus, saluo eciam iure a-iori sue serenitatis, quod voluit pro se reseruare.
b.
wyższa instancja sądowa;
iudicium superius
APozn I p. 181 (a. 1452) : si hoc dilecciones vestre (i. e. consules Posnanienses ) sentenciare nesciunt, ego pono peccunias meas pro a-iori iure Magdeburgensi (cf. StPPP VII p. 28).
N.
locut.
sub iure a-iori
pod odpowiedzialnością przed wyższą instancją;
formula, qua quis se obligat,
si condicioni alicui non satisfe
cerit, se coram superiore
iudicio responsurum
(de re ipsa
cf.
PP III p. 7, a. 1428 : recognoverunt idem famuli Woram advocato et scabinis, quia debent seruire predicto Nicolao sellatori ... et idem famuli subdiderunt se sub ius a-ius, si sibi non seruirent ex toto).
ArPrawn X p. 277 (a. 1409) : promisit ... pecunias ad 2 septimanas solvere et submisit se sub iure a-iori.
KsgMaz I p. 106 (a. 1410) : subiugavit se iure sub a-iori termino astare.
ArPrawn X p. 454 (a. 1415) : submisit se sub iure a-iori et sub collum suum iuri parere.
2.
ab (de) a-o et basso
(praec.
compromittere,
sed etiam
arbitrare, arbitrio committere, concordare, diffinire, eligere, laudare, reformare
etc.)
całkowicie, zupełnie;
omnino, prorsus
KodWp II p. 609 (a. 1348) : super materiis controversiarum ... de a-o et basso ... in hunc modum diximus ... concordandum.
Dogiel IV p. 82 (a. 1410) : lites ... arbitrio Bohemiae regis ab a-o et basso commissimus.
AKapSąd II p. 22 (a. 1417) : volentes sumptibus parcere ... compromiserunt de a-o et basso in dnos.
III.
głęboki; profundus
A.
propr.
1.
de aqua.
2.
subst.
n.
a.
głąb, głębia;
profundum.
N. locut.
ex a-o viscerum:
Visit. p. 225 (a. 1479) : quorum calamitati ex a-o viscerum compatientes ... hospitale ... duximus fundandum.
b.
morze;
mare.
B.
transl.
1.
mocny, silny; validus,
summus:
de
memoria, nocte, otio, paupertate (saepe
Vlg.
),
somno.
2.
comp. bardziej
szczegółowy, dokładniejszy; diligentior, accuratior
KsgGrWp I p. 133 (a. 1392) : cujus a-ior ... sit recognitio, an subjudicis vel ministerialis ([i. e. utrum s. an.)].
Lites II p. 67 (a. 1412) : aliqua a-iorem indaginem requirunt.
3.
in
locut.
in a-um (affligere)
zupełnie, całkowicie;
penitus.
IV.
oddalony, odległy, daleki;
remotus, procul positus
1.
de loco
DŁUG. Op. p. 617 : a-iori peregrinatione raptus, Jerosolimam visurus pergo.
2.
de tempore
a.
a-ioris aetatis
starszy;
i. q. maior natu
DŁUG. Hist. I p. 386 : robore corporis ... omnes non solum coaetaneos sed a-ioris quam fuerit aetatis ipse homines anteibat.
b.
abl.
a-o
od dawna?
longe?
TPaw III p. 586 (a. 1399) : ego cum fratribus meis hic a-o habemus in ista hereditate dotem matris nostre.