Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ACQUIRO-1

Gramatyka
  • Formyacquiro, accquiro, adquiro, , aquiro, atquiro
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -quisivi -quisii, -quisitum
Znaczenia
  • I.
    • 1. transl.
      • α. + aliquem amicissimum hamis łowić wędką
      • γ. + hospitium szukać, względnie wynajmować gospodę
      • δ. milit.+ linguas wziąć,chwycić języka
      • ε. + maculam, mendam missam prolem splamić się, popełnić błąddać na mszęmieć, uzyskać potomstwo
    • 2. zdobywać (zamki)
    • 3. żądać, pragnąć, wymagać
  • II. iur. iur. t. t. drogą sądową dojść czegoś, uzyskać coś
    • a. + actionem, actoriam wygrać sprawę (o powodzie)
    • b. + caput dojść na kim główszczyzny,opłaty za zabójstwo krewnego
    • c. + causam amittere, perdere)wygrać sprawę
    • d. + debita ściągnąć wierzytelności
    • e. + granicies (fines) uzyskać wyznaczenie spornej granicy
    • f. + honorem oczyścić się
    • g. + propinquitatem uzyskać sądowe potwierdzenie pewnych praw wynikających z pokrewieństwa
    • h. + querimoniam =actoriam
    • i.
      • α. + terminum perdere)wygrać sprawę
      • β.
    • j. + vulnera dochodzić na kimś odszkodowania (nawiązki) za rany
    • k. + habere ad a-ndum mieć obowiązek] dowiedzenia czegoś
    • 2.
      • a. chłopa
      • b. + = caput, krewnego
    • 1.
    • 2.
    • A. abs.+ (=obtinere)
    • B. + aliquid apud aliquem contra aliquem in aliquem in aliquo super aliquem super aliquo
    • C. + pro aliqua re aliquem = contra aliquem super aliquem
    • D. + propter aliquam rem
    • E. + super aliquam rem Part. perf.: to,co zostało w sądzie komuś przyznane
      • α. + caput
      • β. + debitum
      • γ. + pecunia
      • δ. + res
      • ε. + vulnus
  • III. pass. przegrać sprawę

Pełne hasło

AC-QUIRO s. ACCQUIRO s. ADQUIRO s. AQUIRO s. ATQUIRO, -ere, -quisivi s. -quisii, -quisitum
  • F.
  • Th.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
[2. pl. ind. perf. act. acquiristis
ZABOR. p. 90 : si illam retinere vultis, iisdem artibus nitendum est vobis, quibus illam acquiristis.
3. pl. acquiserunt
KsgLub p. 84 (a. 1459) : prout in jure acquiserunt ... terrestrem actionem.
3. sg. ind. plp. act. aquesiverat
KsgCzer p. 188 (a. 1418) : aquesiverat jure et vero judicio portionem].
I.
1. pozyskać, zyskać, uzyskać, wystarać się,nabyć coś (zwłaszcza prawo do...), sibi parare,comparare,suum facere, accipere (imprimis ius), propr. et transl.
N. locut.:
α. aliquem amicissimum i. q. facere, reddere
GALL p. 402 : (Boleslaus ) principes ... ex amicis amicissimos a-vit.
β. hamis łowić wędką; hamis piscari
AGZ XII p. 301 (a. 1465) : Iohannes ... in piscina hamis ... a-re seu prandere non debet.
γ. hospitium szukać, względnie wynajmować gospodę; hospitium quarere, sibi parare,locare
AConst p. 86 (a. 1279) : (rectores ecclesiarum ) ... honesta a-ant hospitia.
δ. milit. linguas wziąć,chwycić języka; homines capere, qui de hostium exercitu doceant
Tom. VII p. 52 (a. 1524) : mtas vra exercitum suum providebat curiensibus ... qui sub exercitu hostium linguas a-bant.
ε. maculam, mendam splamić się, popełnić błąd; maculari, errare
APozn I p. 313 (a. 1459) : in ... honestate ... commanebat, nullam a-ns maculam seu mendam.
ζ. missam dać na mszę; data pecunia missam celebrandam curare
KsgKaz p. 112 (a. 1378) : tenetur centum missas pro defunctis a-re et lucrare.
η. prolem mieć, uzyskać potomstwo; liberos habere
KodWp III p. 61 (a. 1357) : ([concubinae)] capte ... cum sua prole taliter a-ta ... redigantur in perpetuam servitutem.
ArHist V p. 104 (a. 1446) : sic vagabunde discurrens prolem ex aliis a-vit per adulterium.
Constr. :
a. aliquid de aliqua re
StPPP VIII p. 879 (a. 1400) : Petrassius equos ... et alias res, quas post diuisionem patrimonii de seruicio suo a-vit pro se, debet ... obtinere.
b. aliquid in aliquid wyzyskać coś w jakimś celu; aliqua re alicuius rei gratia abuti
AGZ XII p. 210 (a. 1451) : Muszylo ... prima cittacione debet parere neque quavis occasione alias «fortelv» sibi in adiutorium a-nda debet evadere.
c. aliquid in personam suam dla siebie, dla swojej osoby; sibi
KodUJ IV p. 139 (a. 1535) : statutum est doctores, per viginti annos ... lectioni ... operam dantes, ius nobilitatis ... in personam suam a-re.
2. zdobywać (zamki); capere, expugnare (castra)
Lites I p. 28 (a. 1320) : potenter castra cum machinis a-erunt et sic occupaverunt terram Pomoranie.
3. żądać, pragnąć, wymagać; requirere
*CodVit p. 981 (a. 1409) : magister generalis fidele ac fidum ... Witoldi consilium a-vit.
II. iur. t. t. drogą sądową dojść czegoś, uzyskać coś; possessionem alicuius rei iure adire, aliquid iudicii decreto obtinere.
N. formulas:
iure, ex iure, in iure, iudicialiter, iuridice, vera iurisdictione
Syn.
lucrari
KsgLub p. 89 (a. 1460) . 1. aliquid. N. locut .:
a. actionem, actoriam wygrać sprawę (o powodzie); causam obtinere (de actore)
KodMp IV p. 234 (a. 1427) : abbas ... contra et adversus ... Goworkonem ... pro limitibus inter hereditates ... actoriam a-vit per iuramentum suum proprium.
KsgLub p. 88 (a. 1460) : prout super suo antecessore ... Stanislao abbate ... a-rat alias «przezyskal» actionem.
Cf. ib. p. 84 et 89.
b. caput dojść na kim główszczyzny,opłaty za zabójstwo krewnego; pecuniam pro propinquo occiso in iudicio obtinere
StPPP VIII p. 132 (a. 1385) : super Ostasium ... caput fratris sui a-uit.
Ib. p. 302 (a. 1389) : super Stasconem ... caput fratris a-vit.
c. causam wygrać sprawę; causam obtinere (opp. amittere, perdere)
KodKKr I p. 166 (a. 1322) : omnes ... milites causam suam ... Nicolao ... comiserunt ... ad a-ndum vel perdendum.
ArPrawn X p. 362 (a. 1412): Nicolaus ... suum intentum et causam iure a-vit et Paulus ... eandem suam causam ... amisit.
AGZ XVI p. 395 (a. 1483) : Mathias requisivit in iure, utrum ipse causam suam a-sset alias «przezyskal».
d. debita ściągnąć wierzytelności; nomina exigere
ArPrawn X p. 346 (a. 1412) : Zeijfridus ... resignavit omnia bona sua scultecie ... Johanni ... cum potestate a-ndi debita et defendendi causas.
APozn I p. 2 (a. 1434) : allaque in debitis suis vendere et obligare potest et sua debita a-re.
e. granicies (fines) uzyskać wyznaczenie spornej granicy; limitum, de quibus ambigitur, definitionem adipisci
ArPrawn X p. 36 (a. 1394) : Johannes ... a-vit granicies inter scolteciam in Dłuszcze et advocaciam in Wolwrami.
f. honorem oczyścić się; se purgare
ZabDziej I p. 41 (a. 1432) : Petrus … a-vit sibi honorem iure superiori seu scripto pro sua uxore, quia infamatus fuit, quod duxisset filiam sacerdotis.
g. propinquitatem uzyskać sądowe potwierdzenie pewnych praw wynikających z pokrewieństwa; iurium quorundam propinquitatis in iudicio confirmationem adipisci
StPPP VII p. 427 (a. 1469) : Elena consors ... iuramento ... propinquitatem super bonis hereditariis ... iure et ex iudicii decreto a-vit.
h. querimoniam =actoriam (cf. )
KsgPrzem II p.46 (a. 1448): Nicolaus … a-vit iuresuam querimoniam contra et in Fabiano.
i. terminum
α. wygrać sprawę; causam obtinere (opp. : terminum perdere)
TPaw IV p. 251 (a. 1399) : Paulus ... super Dobeslaum ... pro septem marcis grossorum terminum a-vit vulgariter «wstal rok» et memoriale dedit.
β. usprawiedliwić niestawienie się na rozprawę: excusationem absentiae in iudicio afferre
ArPrawn I p. 279 (a. 1553) : si in termino peremptorio a-itur terminus actori seu parti adversae infirmitate per nuncium, qui mittitur ab infirmo ad a-ndum sibi terminum in infirmitate, extunc infirmo iuramentum decernatur … quia fuit infirmus ... «quando michi terminum a-vit nobilis iste» (cf. ib. infra p. 280. 281. 282. 289).
j. vulnera dochodzić na kimś odszkodowania (nawiązki) za rany; ab aliquo multam pro vulneribus coram iudicio obtinere
StPPP VIII p. 970 (a. 1400) : causam ... de et super wlneribus, quas eadem Margaretha in ... Kiliano iure a-vit.
Ib. VII p. 322 (a. 1424) : scultetus ... super ... kmethonibus ... wlnera militalia iudicialiter a-vit.
k. habere ad a-ndum mieć obowiązek] dowiedzenia czegoś; obligari ad aliquam rem in iudicio arguendam
AGZ XIX p. 341 (a. 1469) : Cristinus reus petivit ... ad lucrandum super principali et obtinuit habetque ad a-ndum vulgariter «na przewyedzenye».
2. aliquem
a. chłopa; colonum
StPPP VIII p. 69 (a. 1382) : pro parte Potrasii ... quod super Stasconem kmethonem ... ipsum a-vit, quod habet redire ad eum.
Ib. p. 716 (a. 1399) : Woytco dictum hominem iure a-vit in ... Bogunone.
AGZ XVIII p. 443 (a. 1502) : quando a-emus alias «dobedzemy» hominem predictum apud ... castellanum
b. krewnego; propinquum = caput, cf.
TPaw III p. 258 (a. 1393) : Swanchna ... iudicialiter a-vit maritum suum interfectum super Miclonem.
Constr. ad
1.
2. :
A. abs. (=obtinere)
StPPP I p. 732 (a. 1467) : gener ... et patruus puerorum ... sortiti sunt ... extunc sortem ... Petrus ... nactus est et a-vit, quod eisdem pueris melius facere deberet.
B. aliquid a. apud aliquem
StPPP VI p. 413 (a. 1530) : debet ... depositum apud ipsum dominum ... a-re.
b. contra aliquem
KodWp III p. 181 (a. 1361) : abbas ... hereditatem ... contra ... Dobrogostonem in iudicio non comparentem optinuit ac eciam a-vit.
c. in aliquem
DŁUG. LibBen I p. 113 : Petrus ... vicarius in plebanum ... a-verat illas (sc. decimas ) per sententiam definitivam.
d. in aliquo (saepissime)
StPPP VIII p. 32 (a. 1381) : in Martino ... sex marcas iure coram iudicio a-vit.
TPaw IV p. 249 (a. 1399) : Andreas ... cum fratribus suis in Creszlao ... viam antiquam ... a-vit, vulgariter «starey drogy dobył».
AGZ XVII p. 462 (a. 1501) : quam obligationem in Nicolao ... iure a-vit alias «zyszkal prawem».
e. super aliquem
KodMp III p. 116 (a. 1358) : hoc ... procurator ... puellarum iure a-vit super ... custodem.
StPPP VIII p. 15 (a. 1376) : violenter tenet agros, quos ipse a-vit super ipsum.
f. super aliquo
StPPP VIII p. 45 (a. 1381) : super Nicolao ... III marcas ... a-vit.
ArHist X p. 11 (a. 1392) : si ... non solverit (sc. 3 marcas ) extunc tenebitur sibi 4 marcas, quas debet super ipso a-re.
C. pro aliqua re a. parte adversa non indicata
TPaw III p. 15 (a. 1386) : Albertus ... judicialiter a-vit vulgariter «stal roki» pro septem peccoribus.
b. aliquem = contra aliquem
StPPP VIII p. 923 (a. 1400) : Nicolaus ... filios Miczconis ... pro parte tota hereditatis in Nadzow perpetualiter iure a-vit, quam partem ... Nicolaus nunc possidet.
c. super aliquem
StPPP VII p. 410 (a. 1397) : iure a-vit super dominas ... pro eo, quod intromiserant se violenter in Osszeczani.
D. propter aliquam rem
PrPol p. 390 (a. 1399) : Albertus ... a-vit vulgariter «ostal sze» propter duos mansos.
Ib. : nota, quod K. de G. a-vit sive triumphauit, vulgariter «ostala sze» contra Pribislaum ... propter equam.
E. super aliquam rem
KsgŁawKr p. 83 (a. 1372) : puer ille debet super hereditatem a-re.
Part. perf. : to,co zostało w sądzie komuś przyznane; quod iudicii decreto alicui concessum est, quod aliquis in iudicio obtinuit a. de re
KodMp II p. 239 (a. 1318) : abbas ... prefatis ... fratribus ... unam hereditatum dictarum in ipsis iudicialiter coram nobis a-rum concessit.
KodWp III p. 38 (a. 1355) : Andree abati ... medium molendinum ... adiudicavimus ... contra Dobeslaum ... iudicialiter a-tum.
N. locut.:
α. caput (cf. )
StPPP VIII p. 243 (a. 1388) : Stanco ... penam XV quia non fideiussit caput a-tum contra Mathiam.
β. debitum (cf. )
StPPP VIII p. 250 (a. 1388) : habet satisfacere kmethonibus... pro debito a-to.
γ. pecunia
ArHist III p. 244 (a. 1414) : ministerialis ... monuit ... Phebroniam ... ut veniret et solueret ... Margarethe ... quinque marcas pecunie a-te wlgariter «pocupnich».
δ. res (saepius)
StPPP VIII p. 150 (a. 1385) : pena ... quia non dedit intromissionem in rem a-tam.
ε. vulnus (cf. supra 123,48)
StPPP VIII p. 40 (a. 1381) : Nicolaus ... terminum habet ad concordandum pro wlneribus apertis a-tis in iudicio.
b. de homine
StPPP VIII p. 685 (a. 1399) : non dedit sibi intromissionem in kmethonem ... iure in eo a-tum;
cf. et ACQUISITUM I.
III. pass. przegrać sprawę; causam perdere
PP III p. 174 (a. 1449) : si non soluerit ... vnam sexagenam, extunc prolabetur sub hoc ius, in quo est a-tus et lucratus sine omni excusacione.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)