Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EXCRESCO

Gramatyka
  • Formyexcresco
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -evi, -etum
Znaczenia
  • sg. con. perf. pass.+ Th. excrescerit
    • I. provenire, nasci, oriri (propr. et meton.).
    • II.
      • A. abstr. crescere, augeri, se extendere. Dicitur de plantis, animantibus atque rebus etiam abstr. (fere meton.). Transl. de persona
      • B. (nemoribus) obduci, vestiri
      • C.
        • 1. crescere, supercrescere.
        • 2. recrescere, renasci
      • D.
        • 1. + super, supra, ultra crescere, incrementum capere, nimium fieri (sq. pretium excedere).
          • α. + aliquid de (ex) aliqua re excrescit fenus, reditus sim. crescit
          • β. + summa excrescens pecuniae excessus
          • γ. + in maius pretium excrescere maioris pretii fieri
        • 2.
          • a. excedere, egredi
          • b. + ager (mansus) excrescens laneorum (cf. s. v.) numerum constitutum excedere; inde ager, qui fundo (vico) in laneos diviso superfuit

Pełne hasło

EXCRESCO, -ere, -evi, -etum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • L.
  • A.
  • N.
[sq. acc. usu quasi trans. infra 1353,4 et
1354,15 sqq.; cf. Th. V 2,1284, 35 sqq. 3. sg. con. perf. act. excrescerit :
AGZ XI p. 471 (a. 1462) : silva, que superhabundaverit et excrescerit.
singulares formae pass. excrevatur et excrevetur
(lapsu calami utroque loco pro
excreverat?)
Ztschr. IX p. 376 (a. 1464) : Lissa fluvius ... supra pontem V vlnarum excreuatur, omnia molendina integre secum abstulit ... sic Pelcz fluvius consimiliter maxima inundacione excreuetur.]
I. wyrosnąć, powstać z czegoś; provenire, nasci, oriri (propr. et meton.).
Constr.
a. sq. de:
CodPom I p. 363 (a. 1225) : collem, qui e-uit de medio palludis.
Cf. etiam PP V p. 26 (a. 1425) . b. sq. ex.
Praec. De
decimis, fructibus, frugibus, frumentis decimalibus, seminibus, sim.: rosnąć gdzieś, pochodzić skądś, należeć do czegoś; crescere, nasci, provenire alicubi, pertinere ad aliquid
KodKKr I p. 279 (a. 1361) : decime omnium fructuum prouenientium et e-ntium in toto territorio districtus loci Sandecz ... pertineant ad episcopum Cracouiensem.
DokMp IV p. 122 (a. 1364) : novam dignitatem (i. decanatum ) ... creamus de e-ntibus fructibus et aliunde provisis pro salute nostrae animae.
DokKKr I p. 134 (a. 1384) : percepcio omnium decimarum, eciam novalium, proveniencium ex fructibus e-ntibus infra limites opidi Czanstochowa, ad prepositum ... pertineat.
Ita saepissime.
Inde meton. de
casulis (i. frumenti acervis)
Visit. p. 55 : cmethonales lanei ... deserti finales coluntur ... pro curia; e-unt in eis CXX cassulae.
Constr.
a. sq. de :
KodMp IV p. 6 (a. 1386) : decimam frugum omnis generis de predio seu allodio ville sue ... e-re, meti et colligi solitarum.
CodEp III p. 131 (a. 1467) : decimam manipularem et ius decimandi de duobus laneis ... e-ntem et provenientem.
Ita saepius. b. sq. in supra 9 et
StSyn I p. 50 (a. 1436) : ne ... decimas in novalibus e-ntes ... recipere audeant.
Ita saepius. b. sq. infra supra 17. d. sq. per :
AKapSąd III p. 74 (a. 1500) : percepcione decimarum per agriculturas ville Vikowo e-ncium.
e. sq. post :
AKap Sąd III p. 246 (a. 1481) : decimam manipularem cuiuslibet grani post ipsorum agros et araturas prediales e-ntem.
Ita saepius.
II.
A. wzrastać, rosnąć, rozrastać się, powiększać; crescere, augeri, se extendere. Dicitur de plantis, animantibus atque rebus etiam abstr. (fere meton.). Transl. de persona
FormJ p. 104 : ipsa ei paralyticae detrimenta membrorum facta fuerunt incrementa virtutum, quia tanto avidius ad usum oracionis e-erat, quanto et aliud quodlibet agere non valebat.
Constr.
a. abs. b. sq. abl.
DŁUG. LibBen I p. 156 : gaya et virgulta sive sylvas, quae dum iusta magnitudine e-verint etc.
Sandivogius in DŁUG. Op. p. 174 (a. 1466) : glutinium amicitiae nescit habere modum: plus addicit amico, quam valeat merito; magis laudat quam virtutibus e-at.
c. sq. in c. acc. d. sq. in c. abl. e. sq. super c. acc. f. sq. super c. abl.
Visit. p. 204 (a. 1512) : super quo lapide modo rubus e-vit.
g. sq. ultra. h. sq. adv. et locut. adv. , v. gr. in altius ( VITELO Opt. p. 394 ) , in amplius ( KodMp II p. XLIX, a. 1317) , superflue ( APozn I p. 320, a. 1460) , sub maiori incremento ( KodUJ II p. 202, a. 1461).
Praec. de
aqua wzbierać, powiększać się; accrescere, augere
KodWp II p. 545 (a. 1343) : ipsa aqua quantumcumque limites suos e-verit inundando.
Ib. V p. 634 (a. 1440) : si ... lacus ... inundaverit aut e-erit.
Ita saepius. Glossa Pol.
RFil XXV p. 177 (saec. XV) : fluvius e-vit «vylal».
N. sq.
supra: supra 1351,51 et
MPHV p. 901 (a. 1534) : fluvius Vistule supra hominum memoriam e-vit.
B. (de agris, prato) zarastać, porastać; (nemoribus) obduci, vestiri
ŁASKI LibBen I p. 41 : agros, quorum aliqua pars nemoribus e-vit propter non culturam.
Ib. p. 43 : agris ... quorum maior pars e-vit in nemora.
Ib. p. 281 : pratum ... quod totum e-vit modo bora et nemoribus, de quo — antequam e-tum fuit praefatis boris — colligebantur ... acervi magni de foeno.
C. de carne humana
1. narastać, wyrastać; crescere, supercrescere.
2. odrastać; recrescere, renasci
DŁUG. Op. p. 89 : vultures ... carnes suas Boleslai quae per dies e-rent, per noctem devorare, et absumptas renasci.
D. maxime de pecunia, numero sim.
1. przyrastać, dochodzić, powiększać się; crescere, incrementum capere, nimium fieri (sq. super, supra, ultra fere i. q. przekraczać wartość; pretium excedere).
Locut.
α. aliquid de (ex) aliqua re excrescit dochód, procent itp. narasta; fenus, reditus sim. crescit
ArPrawn V p. 516 (a. 1517) : omnia bona mobilia, in quibuscunque rebus consistant, capitulum dispenset ... et si quid forsan ex ipsis rebus e-erit, pro fabrica chori ipsius ecclesie convertatur.
StPPP VI p. 282 (a. 1525) : quicquid de praefata summa manserit et e-verit, hoc totum ipse ... pro se tollet.
Cf. item AKapSąd III p. 348 (a. 1528).
β. summa excrescens nadwyżka pieniężna; pecuniae excessus
CorpJP III p. 457 (a. 1519) : si illud pignus pro maiori summa venderet ... tenebitur illi, qui obligavit pignus, e-ntem summam restituere, illam, quam acceperit ultra principalem summam.
Dogiel I p. 426 (a. 1535) : non debebunt haeredes ... illam e-ntem summam pro se repetere.
γ. in maius pretium excrescere wzrastać w cenie; maioris pretii fieri DANT. in
Tom. VII p. 324 (a. 1525) : cum se huc omnium istorum regnorum primores conferent, omnia in majus pretium e-ent.
Constr.
a. abs. b. sq. ad :
KodWp I p. 151 (a. 1234) : si autem solucio ad penam duodecim marcarum e-erit.
Sandivogius ap. DŁUG. Op. p. 176 (a. 1466) : quod centum Thuronenses uni aequipolleant coronae auri de Francia, nec e-rent nisi ad triginta Hungaricales.
c. sq. de :
PommUrk III p. 161 (a. 1292) : si de tali excessu emenda pecunialis e-verit etc.
d. sq. in c. abl.
RachKról p. 86 (a. 1471) : pro sigillo dedi octo florenos, qui in dictis florenis in lucro e-erant.
e. sq. super:
RHist IX p. 274 (a. 1502) : ne magnus excessus super octo florenos sit et e-at.
ARect I p. 458 (a. 1505) : prestabit iuramentum ... quod non habet aliquas res eiusdem e-ntes super debitum suum.
f. sq. supra :
ŹrWaw II p. 120 (a. 1512) : residuum valoris centum aureorum, qui e-unt supra triginta grossos.
ArHist X p. 141 (a. 1524) : ex valore dictarum rerum e-nte supra summam... matri dandam.
g. sq. ultra.
2.
a. (c. acc. ) przewyższać, przekraczać; excedere, egredi
Tom. VI p. 259 (a. 1523) : facto vero calculo omnium perceptorum et expositorum ... e-it summa percepta summam expositam in marcis mille septuaginta quinque.
Dogiel I p. 426 (a. 1535) : si contingat, ut ... proventus annui debitam summam ... e-ent eqs.
Cf. etiam AKap p. 9 (a. 1526).
b. przekraczać wymierzoną ilość łanów; laneorum (cf. s. v. ) numerum constitutum excedere; inde ager (mansus) excrescens tzw. obszar, grunt należący dodatkowo do gospodarstwa (wsi) jako nadwyżka powstała przy podzieleniu jej na łany; ager, qui fundo (vico) in laneos diviso superfuit
PommUrk III p. 43 (a. 1288) : cum terminos villarum ... metiremur, assignantes singulis villis ... numerum mansorum, quem habebant ex antiquo, de e-nti residuo et superfluo mensuracionis dictarum villarum, quod uulgo «overslach» (Germ. ) dicitur, quandam repperimus solitudinem etc.
AGZ XIX p. 27 (a. 1475) : tu sibi recepisti violenter agrum e-ntem alias «obschar» in Krasne.
KsgJan p. 687 : tres mansos e-ntes.
Ita saepius.
N. constr. sq.
de:
ŹrMalb p. 11 (a. 1510) : villa de e-ntibus agris, qui e-unt de suprascriptis mansis, solvit 2 marcas.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)