- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
CodEp II p. 223 (a. 1428) : ex ea civitate ... fluvius ... egrediebat.3. sg. con. impf. egrediretur:
ModlWW p. 53 : vt egrediretur de terra.
AAlex p. 134 (a. 1502) : dum egrediretur in Lithuaniam.3. sg. ind. perf. egressit:
StPPP II p. 908 (a. 1496) : si in aliquo egressit.3. sg. con. perf. egredierit:
CracArt II p. 357 (a. 1538) : cum e domo egredierit.]
I.
intrans.
A.
de hominibus
1.
propr. wychodzić, wyruszać, wyjeżdżać; exire, proficisci.
Additur
in occursum (
CRIC.
p. 108
[e Vlg. Gen. 14, 17.])
Per metonymiam dicitur etiam de curru (
KodWp I
p. 200, a. 1243).
Praec.
a.
milit.
t. t. wyruszać na wyprawę wojenną, robić wypad, wycieczkę;
i. q. exire e castris, proficisci in hostem, excursum facere (saec. XV—XVI).
b.
de fetu, puero:
wyjść z łona; ex utero exire, nasci.
Additur
ex toto (
StSyn VI
p. 47, a. 1415).
2.
transl.
de ordine
wystąpić z zakonu, porzucić życie zakonne; decedere, monasterium deserere
KodWp I p. 303 (a. 1256) : eiectis de vestro ordine vel e-ssis ... transeundi ad alios ordines ... licentiam dare.Cf. Th. V 2, 285,33 sqq. Occ. ad occidendum przystąpić do morderstwa, zacząć mordować; i. q. sceleris viam ingredi, inire
NIC. BŁ. Tract. fol. n VIb: fines consilij excessit, ex quo e-ssus est ad occidendum.
B.
de rebus
1.
concr.
praec.
a.
wypływać,brać początek (o rzece); effluere, profluere (de fluvio, rivulo).
b.
de flore, virga:
wyrastać,wykwitać;
excrescere.
N. glossam Pol.
RFil XXV p. 153 (a. 1450) : homo ... quasi flos e-itur «vynyka».
c.
de igne:
wydobywać się;
erumpere.
d.
ex ore
wypaść; decidere, excidere
MARTIN. OP. Chr. p. 403 : vidit ... se gestare catulum accensam faculam baiulantem in ore, quae e-ssa ex ore totum mundum videbatur accendere.
2.
abstr.
,
praec.
a.
brać początek,wywodzić się, pochodzić; originem trahere, oriri (de potestate).
b.
phil.
et
gram.
wynikać, wypływać, wyłaniać się,pochodzić; provenire, gigni,exsistere,exire
BYSTRZ. AnalPost fol. d IVb: secundus modus dicendi per se est quando quidditas predicati e-itur per se a quidditate subiecti.
Ib. infra quidditas vnius essentialiter et non per accidens a quidditate alterius e-itur.
GŁOG. Alex. II fol. c IIIa : suppositum ... debet significare rem a qua potest e-i ... actus verbi.
N. etiam de
metrica :
RHist LX 1X p. 91 (a. 1510) : quam metricam ... procurator ... restrinxit tamquam indebite e-ssam de originali metrica.
c.
odbiegać od czegoś; discedere ab aliqua re
VITELO Opt. p. 138 : si in nocte ... aliquid modice declinet a uisu, tunc aestimabitur in eo situs rectitudo propter debilitatem lucis e-ssam a temperamento.
d.
upływać,mijać; transire, exire, praeterire
ZabDziej III p. 560 (a. 1498) : infra fatalia monitionis e-etur terminus.
Constr. ad
A-B:
a.
abs.
b.
indicatur unde?abl., ab, de, ex, adv.
loci.
c.
indicatur quo?
ad, extra, in
c.
acc. , versus (
AKapSąd III
p. 206,
a. 1524
:
versus Pyotrkoviam pro conventione generali e-batur).
d.
indicatur finis
sq.
pro
II.
trans.
A.
propr.
(de hominibus)
wyjść z jakiegoś miejsca,wyruszyć,przekroczyć granice czegoś, wyjść poza coś;
i. q. e loco exire, praec. fines certos transgredi
(v.
gr. civitatem, conclave, domum, limites claustri, monasterium, montes
i. metalla, portas, regnum, silvam, terram, urbem).
Additur
pro colligenda colenda (
StSyn I
p. 50,
a. 1436).
N.
navem
wysiadać ze statku na ląd;
e nave descendere
DŁUG. Hist. I p. 96 : navem e-nti ... caterva occurrit.In imagine dicitur etiam de rebus
ŹrWaw I p. 12 (a. 1456) : sub hoc ... pacto ... quod ... vasa ... civitatem ... non e-antur.
KodMaz(K) p. 332 (a. 1230) : fluvius Drawanza e-itur terminos Prucie.
B.
transl.
praec.
1.
ripas
wystąpić z brzegów (o wodzie); exire, exundare (de aquis)
DŁUG. Hist. I p. 516 : aquis ... inflatis et ripas e-ntibus.
HUSSOW. p. 73, v. 201 : Vissula ... ripas e-ssus ... exundabat in agros.
2.
przekroczyć jakiś wiek;
excedere, explere (
v.
gr. infantiam).
3.
przekroczyć jakąś normę, miarę, ramy czegoś; transgredi,excedere (
v.
gr. fines epistulae, mandati, scientiam inquisitam).
4.
viam universae carnis
zejść z tego świata,umrzeć;
i. q. decedere, mori
PommUrk I p. 76 (a. 1185) : cum ... frater meus viam vniuerse carnis e-ssus fuisset etc.
N. locut.
egredientis centri orbis
koło niewspółśrodkowe,zwł. w teorii geocentrycznej: koło obrotów ciał niebieskich ekscentryczne w stosunku do środka ziemi; qui ab alio quodam circulo centrum diversum habet, praec. orbis eccentrus (respectu centri terrae), quo corpora caelestia moveri a Ptolemaeo dicebantur
ALBERT. p. 85 : centra orbium revolutionis neque devolvuntur super hos orbes centrorum e-ntium, quorum centra per motus... revolvuntur in revolutione aequali.
Ib. p. 87 : centra orbium revolutionis revolvuntur super orbes alios aequales orbibus centrorum e-ntium, qui ponunt diversitatem et centra illorum non sunt centra eorum, sed stellarum quidem sunt quatuor etc.Ita saepius ib.