- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- N.
I.
propr. panować, władać, rządzić; dominum esse, regere, gubernare
1.
a.
in re familiari.
b.
sensu latiore.
Occ.
iur. mieć prawo użytkowania, użytkować, gospodarzyć; fructum capere, uti, administrare
PommUrk II p. 533 (a. 1284) : mater ... una cum filio in predictis hereditatibus d-entur.
KodMp II p. 184 (a. 1292) : vt ... ipse dominus Bogufalus totaque sua villa in omni commodo ... vnius littoris fluuij Dunaiecz ... absque ... impedimento d-retur.
DokMp I p. 180 (a. 1372) : nos Vitko heres ... notum facimus ... mediam partem libertatis ... obligasse ... Johanni ... in qua modo obligatorio d-re debebit.Ita saepius usque ad saec. XVI.
2.
in re publica.
Praec. de ducibus dominium (cf. s. v. I A 1) iure feodali habentibus
KodMp I p. 5 (a. 1191) : domino duce Kasimiro in Polonia d-nte.
KodKKr I p. 13 (a. 1212) : d-nte Cracouie principe illustrissimo Lezcone.
KodPol I p. 106 (a. 1178) : nos Boleslaus ... dux Cracovie et Sandomirie notum esse volumus ... quomodo ... perpetuo possidendas contulerimus omnes villas nostras in fluvio Scaua... iacentes ... duci Ossuancimiensi... tamen excepimus ... villas Raduanitarum ... hoc addito, ut ... dux Wladislaus Ossuancimiensis ... in nullo ipsis d-etur.Ita saepius usque ad saec. XIII ex.
Syn.
imperare (
Lites I
p. 228, a. 1339)
.
Opp.
regere
(
ib.
;
cf.
etiam
ArPrawn V p. 78, saec. XV : reges regnant et principes d-antur).
Constr. ad
1-2:
a.
sq.
dat.
b.
sq.
in
c.
abl.
c.
sq.
per:
Lites I p. 25 (a. 1320) : pluries fui ... cum dicto domino rege Wladislao, tunc duce, et ipse d-batur per totam terram Pomoranie in civitatibus, castris etc.
3.
de Deo. Constr. sq. gen. N. part. praes. loco
subst.
de angelis
dominantes,,
-ium
m.
nazwa jednego z chórów anielskich
tzw. państwa; nomen chori cuiusdam angelorum, qui dominationes appellabantur
RFil XXIV p. 374 (saec. XV ex.ex) : d-ntes «panyczy».
II.
transl. et in imagine
1.
(de hostibus) panoszyć się; dominum se gerere.
N. locut.
in sudoribus alicuius :
CodEp III p. 18 (a. 1447) : persecutores Ecclesie stipendiis pasci et foveri fidelium ac in illorum d-ri sudoribus.
2.
de rebus abstr.
a.
panować, przeważać, przewodzić, mieć władzę; praeesse, praevalere, potestatem habere.
Dicitur praec. de
affectibus, morte, casu.
N. phil.
VITELO OpM p. 42 : intellectus practici quaedam est pars passibilis et d-ta et uicta et quaedam est agens, d-ns et uincens; passibilis, dominata est ipsa anima, secundum quod subiacet potentiae sensitiuae ... pars uero agens, d-ns et uincens est anima rediens super essentiam suam ... et est dirigens se ipsam secundum potentiam intellectiuam(cf. Th. V 1,1903,32 sq. ),
b.
szerzyć się, panować; grassari (de peste).
Constr. ad.
1-2:
sq.
dat.
vel in c.
abl.