- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
A.
1.
propr. dzień (czas od wschodu do zachodu słońca), światło dzienne; temporis spatium, quod sole illustratur, tempus diurnum.
Additur
artificialis (
AKapSąd II
p. 926, a. 1512
;
opp. naturalis, cf.
II).
Locut. potiores
a.
c.
adi.
α. media i. meridies. Simili sensu medium diei.
β.
postmeridianus cf.
infra 517, 14.
b.
c.
prp.
de (in, sub) die
w ciągu dnia; diei spatio. In imagine
clara die
w jasny dzień, jawnie, publicznie;
palam, aperte, in publico.
2.
meton.
a.
α.
pogoda, stan pogody; tempestas,
caelum.
β.
słońce;
sol.
b.
dzień, w którym chłopi zobowiązani byli do pracy na rzecz pana, dniówka;
labor diurnus a colonis in agro domini perficiendus
KodWp III p. 515 (a. 1381) : kmethones ... pro nostra curia regali … duos d-es infra unius anni spacium ... unam scilicet ad hyemem et aliam super estatem debent laborare.
StPPP VIII p. 257 (a. 1388) : kmethones ... unam d-em in septimana laborare debent ... non tamen plus quam per unam d-em.
DokMp I p. 333 (a. 1405) : laborabunt ... cmetones una d-e speciali in anno pro monasterio.Ita vulgo usque ad saec. XVI.
N.
medius (-a)
Visit. p. 76 (a. 1511) : laborant de laneo medium d-em postmeridianum quolibet d-e (cf. etiam ArHist X p. 28, a. 1534); simili sensu medium diei ( ib. ). Occ. ager diei kawałek ziemi, który można zaorać w ciągu jednego dnia pracy; modus agri, qui labore unius diei arari possit
KodWp III p. 43 (a. 1355) : incole tenebuntur nobis arare d-em ad yemalia et agros d-ei perficere ... et ad estivalia d-em eciam arare et similiter seminare.
Locut.
α. diem habere (
DŁUG. LibBen I
p. 631
)
, laborare (supra 7
et saepius
;
item
; die una sim.
DokMp I
p. 333, a. 1405
et saepius; pro die:
ArHist VI
p. 31, a. 1468
; per diem unam sim.
StPPP VIII
p. 257, a. 1388
et saepius), resignare (
StPPP II
p. 636, a. 1456),
item
diem alicui defalcare (
Visit.
p. 345, a. 1511).
β. ad diem venire (
ib.
), ad rationem dierum aliquid facere (opp. absque die:
DŁUG. LibBen I
p. 302
et saepius), item ultra dies teneri ad rem aliquam faciendam (
StPPP XII
p. 491, a. 1534)
.
B.
astr.
1. aequalis cf.
2. bisextilis cf.
3. Aegyptiorum cf. Th. V 1, 1059, 19
sq.
II.
naturalis
et abs. : doba; XXIV horarum spatium (saepe longitudinis ratione parum habita).
Locut.
1.
c.
adi.
a.
α. cottidianus (
VAdAnt
p. 14,
10
;
;cf. Th. V 1, 1052, 65), currens (
ArHist XI
p. 470, a. 1461)
, hodiernus (-a).
β. hesterna; proxime praeterita (
AAlex
p. 223, a. 1503)
, novissima.
γ. altera (
DŁUG. Band.
p. 91
)
, altera praecedens (
id. Hist. IV
p. 606
), crastina, postera, sequens.
δ. continuus (-a); et
pl. continue se sequentes (
Lites II
p. 95, a. 1413).
b.
celebris
(
DŁUG. LibBen II
p. 563
et saepius),
feriatus (-a), festivus (-a), nobilis (
KodKWil
p. 58, a. 1398)
,
sacer (
AKapSąd III
p. 101, a. 1504),
opp.
ferialis
(
CodSil II
p. 167, a. 1375)
, operosus (
GLb
p. 30
:
d-es operosus «robothny dzyen»)
, privatus (
GALL
p. 34, 7
et saepius), profanus (
ConcPol VI
p. 358,
a. 1603)
, usualis (
KodKWil
p. 345, a. 1475
;
MIECH. Chr.
p. 356
).
c. carnalis i. quo carnes comedere licebat (
RachJag
p. 536, a. 1419
et saepius; simili sensu carnium:
DŁUG. Op.
p. 239
et saepius,
cf.
),
piscarius (
COPERN. OpM
p. 139
;
;item piscium:
Visit.
p. 115, a. 1511
et saepius), ieiunus sim. (
AGZ II
p. 3, a. 1364
et saepius).
2.
c.
prp.
a.
de die in diem
z dnia na dzień; in dies (cf. supra 32, 45
Simili sensu diem in die, item die in diem (
SSrSil XIII
p. 121, a. 1473).
b.
ad diem
na dzień, dziennie;
ad unius diei spatium (cf.
supra I 157, 50 sqq.
item pro (una) die (cf.
s.
v. pro).
c.
ad hanc diem
dziś; hodie (
Tom. III
p. 392, a. 1515).
3.
c.
verbis
α.
diem ducere, expendere (
DŁUG. Hist. V
p. 556
)
, habere
(
ib.
p. 155
), item
atterere (
Dogiel I
p. 33, a. 1538)
, diem diei continuare (
PommUB
p. 167, a. 1263).
β.
dies agitur, labitur,
item
dat aliquid.
Praec.
1.
eccl. dzień komuś (lub czemuś) poświęcony, święto, uroczystość; dies festus, festum.
Additur gen. nominis sancti
(
KodWp II
p. 7,
a. 1288
et saepissime), vel festi (
ib.
p. 6, a. 1288
;
DyplMog
p. 54, a. 1347
et saepissime). Varia eorum nomina recensentur apud
B.
Włodarski, Chronologia polska, Warszawa 1957,
p.
230
sq.
et passim.
N.
vigiliae
(
GLb p. 30 : d-es vigiliae, «swyąty vyeczor»).
2.
med.
criticus
s.
iudicialis
dzień krytyczny, przełomowy (w chorobie); decretorius (in morbo).
3.
poszczególne dni tygodnia;
singuli dies hebdomadis
a.
Solis
niedziela (
Lites II
p. 96, a. 1413
et saepius;
cf.
Th. V 1, 1060, 50
sq.
), eodem sensu dominicus (-a), cf.
s.
v. dominica.
Additur
feria (
KsgŁawWar
p. 158, a. 1473).
b.
Lunae
poniedziałek (
DokMp I
p. 378, a. 1412
et saepius;
cf.
Th. V 1, 1060, 55
sq.
).
c.
Martis
wtorek
(
KodKKr II
p. 340, a. 1409
et saepius; cf. Th. V 1, 1060, 48
sq.
).
d.
Mercurii
środa (
Lites I
p. 130, a. 1339
et saepius; simili sensu Mercurialis:
DŁUG. Op.
p. 210
;
;cf. Th. V 1,1060,59
sq.
).
e.
Iovis
czwartek
(
Lites II
p. 133, a. 1412
et saepius;
cf. Th. V 1, 1060, 52
sq.
).
f.
Veneris
piątek (
Lites II
p. 193, a. 1412
et saepius;
cf.
Th. V 7, 1060, 56
sq.
).
g.
Saturni
sobota
(
ib.
p. 83,
a. 1413
et saepius;
cf. Th. V 1, 1060, 46
sq.
). Eodem sensu sabbati (
ib. I
p. 13, a. 1320
; cf.
Th. V 1, 1060, 53 sq).
Dicitur etiam
sabbatus (-ivus vel -inus:
DokMp I
p. 74, a. 1349
et saepius).
III.
określony (wyznaczony) dzień, termin;
tempus negotio alicui gerendo praestitutum,terminus.
Additur
a.
adi.
,
v.
gr. amicabilis (cf.
supra
I 475, 4 sqq.), capitularis (cf.
,
16 sqq.),
conventionalis (cf.
),
episcopalis, legibilis cf.
s.
v.
b.
gen.
,
v.
gr. celebrationis (
StPPP VIII
p. 417, a. 1397)
, colloquii (
GALL
p. 98, 2)
.
Praec.
1.
termin sądowy; iudicii terminus.
Dicitur
iudicialis sim. (
KodMp IV
p. 106, a. 1406
;
KodMaz(L)
p. 256, a. 1472
; iudiciorum
: StPPP
I
p. 52
;
; terminorum:
ib. VIII
p. 2, a. 1376
;
ib.
p. 372, a. 1394
et saepius). Varia eius genera definiuntur adi.: feriatus, ligatus, longior, peremptorius, remotus, ulterior, [cf. s. W.]
2.
fori, forensis
sim.: dzień targowy; mercatui destinatus
AConst p. 31 (a. 1248) : eum in carcere teneat captivatum usque ad maximam d-em fori.
CodSil VIII p. 6 (a. 1303) : d-bus forensibus videlicet feriis quintis.
AKapSąd III p. 234 (a. 1480) : Gaszka feriis terciis d-bus fori comedebat ... in domo patris sui.Ita saepius usque ad saec. XVI.
3.
dzień wystawienia dokumentu, data dzienna;
dies litteris ascripta.
Additur
datae (cf.
sq. et 18,18 sqq.
Item
data
: PP III
p. 120, a. 1445).
4.
singularia (in iure Theutonicali quod vocabatur)
a.
okres 6 tygodni; sex septimanarum spatium,
cf.
supra
s.
v.
annus
I 560, 10 sqq. Eodem fere sensu
longior :
KsgPrzem II p. 84 (a. 1450) : Marcus ... comparuit longiorem d-em, alias sex ebdomadas seu tercium iudicium, contra Closch ( ib. saepius ).
GLcerv p. 531 : d-es longior facit sex septimanas et vnum d-em naturalem «sześć niedziel y dzień».
b.
bima, trima ... okres dwu, trzech ... lat; explicat
GLcerv p. 531 : d-e bima, trima, quadrima pro tempore biennij, triennij, quadriennij.
Locut.
α. dies est (
KodWp V
p. 328, a. 1422)
, instat (
StPPP II
p. 914, a. 1496),
opp. exspirat, fluit, praevenit, transit (
ib. VIII
p. 379, a. 1396
;
ib. IX
p. 168, a. 1496
;
KsgPrzem II
p. 46,
a. 1448).
;
β.
diem as(de)signare alicui (certam:
StPPP VIII
p. 947, a. 1400
;
AKapSąd III
p. 186, a. 1516)
, (con-, e-) dicere (
KsgPrzem I
p. 173, a. 1429
;
DŁUG. Hist. III p. 482 ; CRIC. p. 16, v. 3 ; GLcerv p. 531 ;: d-em dicere est constituere tempus, in quo aliquid facere debemus, «czas vstawic»), collocare (GALL p. 98, 2) , constituere ( DŁUG. Hist. I p. 427 ) , dare ( CracArt I p. 77, a. 1429 et saepius), facere ( KodLit p. 74, a. 1391) , limitare ( ARect I p. 681, a. 1525) , ponere ( KodMp IV p. 106, a. 1406 et saepius), praefigere ( Lites I p. 13, a. 1320 et saepius), statuere ( AKapSąd III p. 156, a. 1511).
γ. diem comparere (
KsgPrzem II
p. 51, a. 1448
et saepius),
suscipere (
KsgMaz II
p. 251, a. 1427),
opp. non probare (
ARect I
p. 681, a. 1525).
δ.
ad diem stare (propositum :
AGZ XIX
p. 473, a. 1501)
,
super diem venire
(i. cadere
ŁASKI ComPriv fol. 188b : si ... iuramenta promissa venerint super d-em ligatum et feriatum, hec iudex protrahere potest super alium d-em iudicialem),
aliquid super alium diem protrahere (ib. ), diei satisfacere ( StPPP IX p. 67, a. 1467 et saepius).
IV.
1.
dzień (czas) życia ludzkiego, życie; vitae
dies (tempus), vita, aetas.
Additur
vitae; hominis (
KodMp I
p. 139, a. 1290).
Locut.
α. dies suos continuare, expendere (
CodVit
p. 766, a. 1427)
, ducere (laetos, bonos sim.), in diebus suis progredi (
DŁUG. Hist. IV
p. 202
)
, plenum dierum (-bus) esse (
CodSil II
p. 11, a. 1272
;
PrSłow
p. 410,
saec. XV).
β.
iur.
dies sui
wiek, po którego osiągnięciu nabierało się zdolności do działań prawnych;
aetas pubes, qua iure agere licebat
ŁASKI ComPriv fol. 207b : ante suos d-es, hoc est ante tempus pubertatis, et post d-es, hoc est vetulus siue decrepitus vir, bene potest eligere tutorem.Ita saepius ib.
γ.
pl.
antiqui
dni starości, starość;
senectus (
*CodVit
p. 624, a. 1424)
.
2.
dzień śmierci, śmierć; dies mortis, mors.
Additur
Domini; finalis (
ZabDziej III
p. 517,
a. 1498)
, extremus sim.; item extremae peregrinationis (
AKapSąd III
p. 73, a. 1499)
, fati (
DŁUG. Hist. I
p. 564
)
, summa (
CRIC.
p. 54,
v. 21
).
Locut.
diem (suum) obire
umrzeć;
mori.
Eodem sensu
absumere (
DŁUG. Hist. III
p. 220
)
,
claudere (supremum :
PommUrk VI
p. 164,
a. 1323
; extremum :
CodEp II
p. 322, a. 1434
et saepius),
fungi (felicem :
KADŁUB.
p. 141
et saepius;
cf.
Th. V 1, 1049, 16 sqq.), solvere, praeoccupare (fati:
DŁUG. Hist. I
p. 564
)
.
B.
dzień sądu ostatecznego, sąd ostateczny; dies extremi iudicii, extremum iudicium.
Dicitur
extremus iudicii (
DokMp II
p. 57, a. 1426)
, novissimus (
DŁUG. Op.
p. 44,
cf. Th. V 1, 1044,
6 sq.
).
V.
czas, chwila; tempus, temporis momentum.
Additur
temporum (
*DŁUG. Hist. IV
p. 647,
diploma a. 1440).
Locut.
1.
c.
prp.
a.
in dies
codziennie, obecnie; cottidie, nunc.
b.
brevibus diebus
wkrótce;
mox.
c. in dies
α.
codziennie, obecnie; cottidie, hodie, nunc.
β.
in dies maiores
na przyszłość; in posterum (
AAlex
p. 45, a. 1501)
.
d.
in diem
chwilowo, na krótko; in breve tempus.
e.
in hanc diem
do tej pory;
adhuc.
f.
prope diem
lada dzień, wkrótce; brevi tempore, mox
(
AGZ XVI
p. 147, a. 1478).
2.
verbalis dies (suos in vanum) exponere (
StPPP I
p. 210,
a. 1365
;
CodVit
p. 683, a. 1424)
.