Ogólne
Pełne hasło
Więcej

AXIS

Gramatyka
  • Formyaxis
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -is
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. lignum teres, circa quod rota currus vertitur.
      • a. + arbor ad axem valens ex qua axes confici possunt
      • b. + citatis axibus pergere i. q. festinanter, propere
    • 2. currus.
  • II. transl.
    • 1. abs.
      • a. linea imaginaria a septentrione ad meridiem ducta, per centrum terrae transiens.
      • b. caelum.
      • c. regio septentrionalis.
    • 2. + visualis linea imaginaria visionis angulum per medium secans
  • III. arboris species?

Pełne hasło

AXIS, -is m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • A.
I. propr.
1. oś (wozu); lignum teres, circa quod rota currus vertitur.
Additur
curruum ( Zsig. p. 68, a. 1500) , rotarum ( ArHist X p. 56, a. 1534) .
N. glossas Pol.
KodMp IV p. 220 (a. 1425) : a-s alias «ossy» (cf. GLp p. 163; GLb p. 11).
ArHist XI p. 491 (a. 1461) : pro a-bus alias «ossy» et «snycze».
N. locut.
a. arbor ad axem valens drzewo zdatne na osie; ex qua axes confici possunt
ArPrawn V p. 167 (saec. XV) : si quis inciderit quercum invito domino, ad a-em valentem.
Simili sensu
axi apta ( ArPrawn VI p. 172, a. 1554).
b. citatis axibus pergere podążyć pospiesznie; i. q. festinanter, propere
Tom. V p. 330 (a. 1520) : ut citatis a-bus pergens gentes ... citra moram ... movendas ... curet.
Inde
2. wóz; currus.
II. transl.
1. poli et abs.
a. oś ziemska; linea imaginaria a septentrione ad meridiem ducta, per centrum terrae transiens.
b. niebo; caelum.
N. locut.
sub poli axem tollere wynosić pod niebo, wysławiać; celebrare, laudibus efferre
IO. VISL. p. 219, v. 79: tot bella ... tollant poli licet sub a-em.
Praec.
arctous, frigidus, gelidus północna strona nieba; caeli regio septentrionalis.
Inde per antonomasiam
c. północne kraje; regio septentrionalis.
N. de Polonia
CodSil(M) p. 45 (a. fere 1147): dignamini gelidum a-em vestri praesentia visitare.
ROYZ. I. p. 11, v. 253 : non frigidus a-s nec soli hoc septem funus s. Stanislai flevere triones.
2. visualis oś widzenia; linea imaginaria visionis angulum per medium secans
VITELO Persp. p. 153 : visus quoque non comprehendit quiditatem coloris ... quoniam si color non fuerit in aliqua superficie ita, ut sibi possint infigi a-es uisuales in tempore sensibili, non comprehendit uisus quiditatem colorum.
Simili sensu
radialis
id. Opt. p. 117 : linea directe uisui opposita dicitur illa, cui a-s radialis perpendiculariter incidit secundum aliquod eius punctum.
III. singulare: gatunek drzewa? arboris species?
StPPP II p. 556 (a. 1446) : exsecuit ... quercus ... trecentas ... et ... alios communes indagines sicut rubetum, alnos, a-es, quae sunt pro utilitate laboris.
Cf. supra I 1.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)