- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
I.
propr.
A.
de rebus: stary, dawny, od dawna istniejący;
vetus, priscus.
N.
bardzo stary, starodawny;
i. q. antiquissimus
KodKWil I p. 56 (a. 1398) : tria scripta, unum ex eis novum, secundum vetus ... tercium autem a-um.
N. locut.
a.
nominales
α.
cum nominibus propriis locorum v. g.:
A-um Lubno (
KodMp I
p. 100, a.
1272)
, A-um Lewstein (
UrkOel s
p. 127, a.
1288)
, A-a Sandecz (
ArPrawn I
p. 207, saec.
XV
et saepius) ) A-a Nyesschowa (
AKapSąd III
p. 262, a.
1497)
, A-a Sczyrczew (
AKapSąd III
p. 342, a.
1523)
.
β.
via
gościniec, droga bita; via publica
PrzywKr p. 3 (a. 1344) : transeant directe Cracoviam via a-a et consueta.
StPPP II p. 124 (a. 1401) : per a-as vias equitare.
N.
glossam
Pol.
KsgLub p. 23 (a. 1447) : in medio a-e vie alias «goszczinyecz», que via a-a vadit de Lublin in Czeczerzin.
γ.
servitium
poprzednia praca;
i. q. prius
Zsig. p. 62 (a. 1500) : super novum servitium et ad a-um servitium dedi LXV flor.b. verbales
α.
KsgGrWp II p. 301 (a. 1399) : et ista littera erat a-a 19 annosmiała lat 19; 19 annos habuit (ex Germ. ‛war alt’).
N. ib.
littera adjudicacionis, que fuit a-ior septem annorum.
β.
in a-um restituere
doprowadzić do dawnego stanu;
i. q. in pristinum statum
ArPrawn VII p. 20 (a. 1522) : quincunque ... vetera itinera stagnis ... inundauerint vel arando obruerint ... ea rursus ... in a-um restituant.c. adverbiales
α.
ab a-o
(cf.
Th.
II 181, 31 non nisi semel apud Varronem),
ex a-o
(Th .
ib.
33 bis tantum) et
abs.
a-o
z dawien dawna, od dawna;
i. q. inde ab antiquis temporibus
*KodKKr I p. 15 (a. 1215) : non transibimus per Louich (Łowicz ) nisi semel in anno, prout ab a-o consuetum est.
KodPol I p. 27 (a. 1222) : monasterium sanctae Mariae habet ab a-o iudicium etc.
APozn I p. 97 (a. 1443) : ab a-o usque ad hodiernum diem.
N.
glossam Pol.
AGZ XIV p. 138 (a. 1444) : sum venator domini regis et nunc sum ab a-o «z dzada pradzada».
KodMp III p. 62 (a. 1346) : domina Stanca terminis suis ... paruit, prout iuris est ex a-o.
StP PP VI II p. 210 (a. 1387) : septum fecit per uiam, quod ex a-o plana erat, et viam in alio loco fecit.Ita saepissime.
Item
ex a-o iure :
KodWp III p. 201 (a. 1362) : cum quibusdam rubetis ad ipsum dominum ex a-o iure spectantibus.
N.
ex a-o
vetusto :
AGZ XIX p. 533 (a. 1466) : ista terra ... ex a-o vetusto pertinet ad villam nostram hereditariam.
β. . ex a-o
po dawnemu;
more vetusto
ArPrawn VII p. 269 (a. 1457) : debemus ... omnia ... tenere ex a-o sicut erat viuente patre nostro.
γ.
a-o
na przyszłość?
posthac,
amplius?
KsgPrzem I p. 42 (a. 1411) : a-o dictus Iohannes Georgium nunquam debeat amovere nec inpedire pro aliqua porcione.Simili sensu ad dies a-os :
KodTyn p. 35 (littera spuria): et adhuc ad dies a-os facere vult nobis et nostris successoribus.
B.
de animantibus
1.
de hominibus: stary, podeszły wiekiem; vetus,
longaevus
KsgHenr p. 41 : rusticus ... erat ualde a-us, unde recordabatur facta multorum annorum.
ArHist V p. 240 (a. 1332) : dicunt velle se ad earum sectam iuuenculas recipere ... non a-as mulieres.
N.
glossam Pol.
KsgCzer p. 22 ( a 1409): super a-os homines wulgariter «na starcze».
N.
locut.
in diebus a-is
w dniach starości;
in senectute
CodVit p. 624 (a. 1424) : letificabitur in eo filio senectus vestra baculusque erit vobis in diebus a-is.
N.
α.
abs. loco
subst.
antiquus,,
-i
m.
starzec;
senex
KsgGrWp II p. 297 (a. 1399) : duos a-os, scilicet «starcze» debet habere.
ArPrawn X p. 380 (a. 1413) : ipsum tamquam a-um a laboribus relevaret.
KsgCzer p. 297 (a. 1424) : quia ibi debent arbitrare et a-os alias «starcze» statuere.
β.
cum nominibus propriis: stary, ojciec (w
przeciwstawieniu do syna); vetus,
pater (oppositus filio,
syn.
parens :
ArSang II p. 40, a. 1364 : domino Kmitha a-o seu parentij.
StPPP VIII p. 334 (a. 1389) : Strzała a-us cum filio suo Nicolao.
Item
regina a-a
królowa matka;
regina vidua, mater regis,
qui nunc est
RachWaw p. 6 (a. 1461) : pro hostio ad armarium dominae reginae a-ae dedi quattuor gr.
γ.
comp.
starszy od kogoś;
maior natu
Lites I p. 347 (a. 1339) : audivit a patre suo, qui fuit a-us homo et a ... patruo suo, qui fuit suo patre a-ior.
Ib. p. 350 (a. 1339) : qui erat senior et a-ior inter eos.
StPPP II p. 217 (a. 1417) : Nicolaus filius a-ior ... cum ... fratribus suis junioribus.Pl. starsi gminy żydowskiej; primores ludaeorum
KodWp III p. 89 (a. 1357) : quecumque causa ... inter Judeos oreretur, hoc nullus nisi ipsorum a-iores iudicare debent.
δ.
dierum
przedwieczny (o Bogu); aeternus (de Deo)
NIC. BŁ. Serm. I p. 410 : qui ... in passione apparuit vt seruulus despectus ... iste apparuit vt a-us dierum, plenus iubilo exaltationis (cf. Th. II 183, 12 ).
Simili sensu
AH VIII p. 60 (saec. XV) : Beata Virgo Maria infinitum fructum profert parvula: homo Deum, stella solem, nata patrem, virgo prolem, a-um iuvencula.
2.
de animalibus: stary; vetus
v.
g. galli (
ArHist XI
p. 505, a.
1462)
, pulli (
RachJag
p. 17, a.
1389
et
p. 103
), vacca (
AKapSąd III
p. 109, a.
1506)
.
N. insigne
nobilium Polonorum
A-us equus:
StPPP VII p. 290 (a. 1404) : de alio clenodio A-us equus.
KodMp IV p. 247 (a. 1428) : militibus de armis Bipennium et A-orum equorum.
II.
były, poprzedni; qui ante
aliquem fuit, praecedens
KodWp II p. 281 (a. 1310) : actum ... presente ... Henrico a-o advocato.
AKapSąd III p. 76 (a. 1500) : Mathiam scultetum a-um de Sobyesyrnya, in quo loco hodie prefatus Cuczborski moratur.
Opp.
modernus, novus :
KsgŁawKr p. 12 (a. 1367) : a-i scabini ... venerunt ad modernos.
APozn II p. 38 (a. 1473) : consulatus ... electus ... carnifices a-i: Petrus ... et Martinus ... carnifices novi: Iacobus Clisa, Woch.
Inde abs.
antiqui (antiquiores)
1.
przodkowie;
i. q.
maiores
Lites I p. 384 (a. 1339) : testis semper audivit a suis a-ioribus et maioribus etc.
KodWp III p. 199 (a. 1362) : Iasco ... protestatus, sculteciam in Woskowo esse suam ... sicut parentes ipsius ab a-is habuerunt.
2.
w w. XIV-XVI przedstawiciele dawnych szkól
filozoficznych,głównie tomizmu
i szkotyzmu, w przeciwstawieniu do zwolenników ockhamizmu zw. moderni;
saec.
XIV—XVI de eis, qui veterum
philosophorum i. e.
Thomae Aquinatis vel Duns Scoti
doctrinas sequebantur
in
opp. ad modernos i. e. Ockhami
sectatores
GIEŁCZ. p. 69 : secundum opinionem a-orum vt Joannis Buridani.
Ib. p. 32 : Marsilius ... negat suppositionem simplicem ... omnino taliter sicut ponebant a-i et moderni, vt Paulus de Venetijs.
3.
starożytni; de
veteribus Graecis et
Romanis.
III.
dostojny, ważny, czcigodny;
venerabilis,gravis.