- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
p. 82 (a. 1372) : Hannus ... satisfecit... eamque ... eximit.Cf. infra 1413, 4. 3. sg. con. perf. act. eximerit: AGZ VI p. 177 (a. 1473): bona, que eximerit.]
I.
A.
res
1.
wyjmować, wyciągać, wyrywać; extrahere, promere, exserere (v.
gr. cultrum, ensem, gladium, pugionem, sicam etc.).
Constr.
a . abs.
b . sq.
de .
c . sq.
super
c.
acc.
ARect I
p. 440 (a. 1502) : gladium e-mit circa collegium super eum Martinum.
N.
equum de raeda
odprzęgać;
abiungere
ArHist XI
p. 423 (a. 1423) : equus ... est mortuus, quem de reda eximit (i. exemit ).
2.
(saec. XV—XVI) odbierać, usuwać, znosić;
tollere, adimere. Praeter res concr. etiam famem (epulis, victu), gaudia, scrupulum, sitim, suspicionem sim.
B.
(homines) uwalniać, zwalniać; liberare, expedire, liberum facere.
Constr.
a. sq.
dat.
b. sq.
abl.
c. sq.
ab.
Praec.
1.
zwalniać od ciężarów, powinności; liberum vel immunem ab oneribus reddere (saepissime in iunctura aliquem exemptum facere)
KodMp I p. 9 (a. 1206) : ne coloni ... soluciones ullas ... agnoscant, a castrensibus eciam et publicis expeditionibus e-ti muneribus ... immunitate gaudeant.
CodSil(M) II p. 112 (a. 1212) : ut ... forum Lubense ab omni Polonica exactione sit e-tum.Ita vulgo.
Syn. et iuxta posita ad
eximere:absolvere, liberare (
KodMp IV
p. 11, a. 1386
;
ArHist XI
p. 374, a. 1391
et saepius); ad exemptus:immunis, liber, privilegiatus, solutus (
DokMp I
p. 15, a. 1285
;
ib.
p. 43,
a. 1334
et passim).
Constr.
a.
sq.
abl.
KodWp II
p. 26 (a. 1290) : bona ... exactionibus, angariis et perangariis quibuslibet sint e-ta.b . sq. ab et vulgo. c . sq. ad : DANT. in Tom. XIV
p. 778 (a. 1532) : ut e-tus ad profectiones et contributiones ad duos annos esse possim.d. sq. de : StPPP VIII
p. 723 (a. 1399) : quamprimum de aliqua obligatione e-tus fuerit.AGZ III
p. 206 (a. 1444) : quod quidem opidum ... e-imimus de iure Polonico.e. sq. ex: ArPrawn V
p. 438 (a. 1398) : Thomas ... promisit ... Stanislaum ... omni tempore et omni loco e-re ex parte vecture humuli.f . sq. in c. abl. *Lites II
p. 132 (a. 1255) : in his omnibus sint omnino liberi et e-ti.
2.
iur. uwalniać od zobowiązania; obligatione liberare
KsgŁawKr
p. 132 (a. 1375) : domina ... occupaverat Plesnerum racione XX staminum ... a qua occupacione ... Niczco dictum Plesner e-emit in bannito iudicio, asserens se eadem stamina ... eidem representasse.PP III p. 197
( a. 1451) : capitaneus Warssouiensis fideiussores, qui fideiusserant pro vno ciue de Bresczie, e-emit «wwyol» et liberos dimisit.StPPP II p. 934
( a. 1499) : et perinde partem aduersam ... sibi de manibus et jure eruit et e-emit.Cf. etiam ŁASKI ComPriv fol. 180a et 251b.
3.
locut.
α.
se ab aliqua re
uchylać się, unikać czegoś; vitare, recusare, abicere
Concl. p. 20 (a. 1452) : magister ... promisit ... sicut et quilibet alius collegiatus per se laborare et in nullo se e-re seu aliis preferre etc.CRIC. in Tom. V
p. 348 (a. 1521) : nostri ecclesiastici Cracovienses festinant in edenda contributione synodali, ut se ab hac nova e-ant.Tom. VI
p. 104 (a. 1522) : ejus marchionis exemplo possent et reliqui feudales ... si res hec levius transiret, sensim se a debito suo e-re.
Praec.
ab (de) oboedientia :
AKap
Sąd I p. 418 (a. 1456) : propter hoc, quod se e-bat ab obediencia domini archiepiscopi.APozn II
p. 273 (a. 1495) : se de obediencia consulatus e-ndo.
β.
pass.
rebus humanis (vita)
umrzeć;
mori
MARTIN. OP. Chr.
p. 338 : eo in breui vita e-to.KodMp IV
p. 56 (a. 1397) : dum ... Hanussonem Altissimo permittente rebus humanis e-i contigerit
γ.
aliquem ab aliqua iurisdictione (coercione, dominio, potestate, regno)
wyjąć spod czyjejś władzy, jurysdykcji, uniezależnić od niej; excipere, excludere
WŁODK. Op.
p. 419 : papa potest in totum Christianos a iurisdictione et dominio infidelium e-re.AKapSąd I p. 79
( a. 1450) : doctorem ... e-erunt a iurisdicione seculari in diocesi Poznaniensi.Cf. etiam ArHist VIII p. 375 (a. 1504) ; AKapSąd III p. 292 (a. 1508) ; Tom. XV I p. 13 (a. 1534) . Speciatim dicitur kmethonem a (de) iurisdictione wyjąć spod jurysdykcji ziemskiej; a iurisdictione terrestri, quae vocebatur, excipere StPPP VIII
p. 666 (a. 1399) : literas ... regis ... exhibendo ... kmethonem suum ... de iurisdicione iudicii huius e-emit.
Ib. p. 729 (a. 1399) : Nemsta e-ns a iurisdicione Stanam kmethonissam suam ... contra Jacussium … litteris regalibus … docuit ius Theutunicum super parte hereditatis sue ... obtinere.Ita saepius. Glossa Pol. AGZ XIII
p. 188 (a. 1445) : e-re alias «wi()cz».
δ.
part.
perf.
cf.
s.
v.
EXEMPTUS.
II.
A.
res
1.
wykupić (zastaw); (pignus) redimere
KodKKr I
p. 105 (a. 1278) : Laurentius ... Prochopio ... hereditatem suam ... obligauit pro XXX marcis ... sub hac forma videlicet, ut ... Laurentius vel pueri sui quandocumque potuerint e-re solutis XXX marcis domino Prochopio predictam villam recipient.KsgŁawKr p. 16
( a. 1367) : Tomco et soror ipsius ... Czachario ... racione debiti ... cameram pannorum ... pignoris nomine ... obligarunt ... elapso anno eandem cameram si non e-erint, extunc eqs.Ita vulgo. Glossa Pol. KsgCzer
p. 186 (a. 1418) : Johannes ... tenetur exbrigare hereditatem in Sucha ipsi Bartholomeo et ipse Bartholomeus debet ipsam e-re wulgariter «scupicz».
Syn. et iuxta posita
defalcare (
KsgŁawKr
p. 76, a. 1372)
redimere (
ARect I
p. 410, a. 1496).
2.
kupić, odkupić; emere, pretio redimere
DokMp I
p. 19 (a. 1301) : nos ... prepositus ... cum conventu e-emimus quatuor mansos liberos ... apud Lambkonem scultetum.KsgHenr
p. 279 : heredes eiusdem Stephani minantur e-re a claustro eandem silvam.Ita saepissime. Glossa Pol. AGZ XVI
p. 171 (a. 1481) : Mykytha erit propinquior e-re alias «odkupycz» vectigal.
Syn.
eliberare (
KsgŁawKr
p. 19, a. 1367)
, emere(
ArPrawn VIII
p. 136, a. 1404)
, liberare (
ArPrawn VIII
p. 372, a. 1412)
.
Constr.
ad 1—2: indicatur a quo (unde)?
a . sq.
abl.
AGZ XII
p. 55 (a. 1439) : Procopius e-emit villam suam ... discreto Andrzischkone.Ita ib. saepius. b. sq. ab aliquo et saepius. c . sq. apud aliquem et saepius. d . sq. de : StPPP VIII
p. 847 (a. 1400) : partem ... hereditatis ... de obligacione e-ndum.
Ib. VI p. 218 (a. 1523) : e-isti de manibus ... Iohannis ... bona.Indicatur cui? sq. dat. KsgMaz I p. 112
( a. 1411) : obligacionem apud Petrum ... Nicolao ... tenentur e-re.RachKról
p. 75 (a. 1471) : pro ... caligis e-ndis subagazonibus.Indicatur pretium a . sq. abl. TPaw III
p. 318 (a. 1394) : hereditatem ... que est e-ta istis pecuniis apud ... pallatinum.Ita saepius. b . sq. cum : StPPP VIII
p. 198 (a. 1386) : pro vestimentis, quod ([sic) ] e-emit cum tribus marcis et VI grossis apud Judeos.Ita saepius, c . sq. de : StPPP VIII p. 664
( a. 1399) : partem hereditatis ... habet e-re de LX marcis.d . sq. in c. abl. StPPP VII p. 153
( a. 1385) : villam ... e-re ... in centum marcis.Ita passim. e . sq. pro : KsgŁawKr
p. 37 (a. 1368) : domum ... obligatam pro V marcis e-isse.Ita saepius. Indicantur variae relationes a . sq. abl. ArPrawn VIII
p. 102 (a. 1408) : quos agros e-emit vxor eiusdem Stanislai proximitate apud Iacussium.TPaw VII
p. 400 (a. 1424) : Nyemyerza ... et Petrus ... fecerunt inter se perpetuam diuisionem talem, quia Nyemerza e-emit sibi suo dotalicio, id est «posagem», Calinouecz vicum.b . sq. sub : AGZ XII
p. 176 (a. 1448) : debuisti e-re villam Drohow sub vadio statuto «pod zakładem» ducentarum sexagenarum.
3. collum, linguam, manum,cf.
infra 1416, 20.
B.
homines
1.
wykupić; pretio dato redimere
a.
z niewoli; captivum
KodMaz(K) p. 482 (a. 1241) : quos quidem de captiuitate redemerunt et e-erunt: videlicet pro quolibet duce nobis septingentas marcas ... tribuerunt.AGZ XIX
p. 118 (a. 1499) : ut e-retur apud paganissimos Turcos.Ita saepius.
Dicitur item
captivitate Turcorum (
Zsig
.
p. 109, a. 1501)
, a captivitate (
KOMOR.
p. 270)
, de captivitate ex Turcis (
AKapSąd III
p. 144, a. 1510)
, de manibus Tartarorum (
AGZ XIX
p. 458, a. 1499).
b.
z zastawu; pignoris loco alicui obligatum (cf. supra 1414,36)
StPPP VIII
p. 230 (a. 1387) : si e-erit eundem kmethonem obligatum super Natale Do mini, tunc X marcas ... habet soluere.
Ib. p. 239 (a. 1388) : Pribco ... actor ... contra Mathiam ... pro kmethonibus ... de obligacione e-tis.
Ib. IX p. 20 (a. 1420) : elapso vno termino ... si non e-erit dictus Petrus ... kmethonem ... Pelka habet potestatem dictum kmethonem vendere.
c.
de hospitio
z zajazdu, tzn. wykupić zastaw, jaki ktoś dał za korzystanie z zajazdu; pignus, quod quis in hospitio dedit, redimere
KsgJan
p. 592
( a. 1478) : dedi 14 grossos prothoconsuli ... quos dominus dux ... mandavit dare e-ndo de hospicio ... vicecancellarium ... qui venerat in legatione.
Ib. p. 635 (a. 1481) : Johanni... ad e-ndum de hospicio 20 florenos.Ib.
p. 639 (a. 1482) : 14 grossos e-ndo notarium ... de hospicio.Cf. EXEMPTIO II B. Huc etiam spectare videtur RachKról
p. 118 (a. 1476) : dedi domino Garbowsky septem florenos pro expensis ad e-ndum nuncium regis Vngarie.
2. se (collum, linguam, manum) okupić się, tzn. przez zapłacenie okupu uwolnić się od kary; pretio dato a poena se liberare Prace Kom. Jęz. PAU XXXVI p. 22 (a. 1428) : non est bonus homo, quia se e-mit a patibulo (cf. KsgŁawWar I p. 181, a. 1479 : a suspendio).AGZ XI p. 70
( a. 1432) : Herbortowicz cum prenominata pecunia collum e-emit, alias «schyw odcupil».
Ib. p. 238 (a. 1444) : adiudicavimus, quod collum, alias «schyo», debet e-re cum X marcis.
Ib. p. 259 (a. 1445) : utrum linguam debet e-re, alias «ocupicz»etc.OrtWp
p. 19 (saec. XV ex.) : extunc manus debet sibi amputari ... vel eam pecuniis potest liberare seu e-re.
3.
wykupić od kogoś dobra (dziedzictwo), spłacić kogoś; bona (hereditatem) ab aliquo pretio emere, alicui pretio dato pro bonis satisfacere
KsgHenr
p. 274 : quia Michael ipsam hereditatem suam locaverat Theutonicis ... fratres Cistercienses e-erunt eosdem Tevthonicos particulatim per singulos mansos, dantes ibidem octoginta marcas argenti.
Ib. p. 342 : quo defuncto filius eius reliquos fratres suos e-emit successive.Ita passim. Glossa Pol. KsgCzer
p. 283 (a. 1423) : Jacobus ... lucratus est portionem hereditatis ... contra Wyelislaum ... et Jacobus debet eum «skupicz» e-re paratis pecuniis.Cf. KsgMaz III p. 225 ( a. 1437) .
Syn.
alienare (
APozn II
p. 222, a. 1430)
.
Praec.
α.
wykupić zastawione u kogoś dobra; praedia alicui pignoris nomine concessa redimere
StPPP VIII
p. 570 (a. 1398) : Nicolaus ... partem hereditatis ... Andree ... obligauit ... et non habet ipsum Andream de eadem parte hereditatis ... e-re ... nisi cum latis grossis.
Ib. II p. 119 (a. 1401) : Johannes ... et Offca ... villam ... Petrassio ... obligarunt ... Petrassius per eosdem de ipsa villa cum alijs pecunijs, quam cum latis grossis, non debet e-i.Ita saepius.
β.
wykupić dobra wienne; viduae bona redimere, quae dotalicii nomine a marito data possidebat
KsgŁawKr
p. 82
( a. 1372) : Hannus ... pro opere maccelli relicte Margarethe ... cum XII marcis grossorum satisfecit, eamque ab eius viduitate e-mit.StPPP II
p. 396 (a. 1434) : quamdiu ipsam de statu viduali non e-rent.Cf. etiam ib. III p. 114 —115 et saepius (a. 1532).
Constr.
a. sq.
abl.
b.
sq. ab
c. sq.
cum
Ita saepius.
d. sq.
de
et passim.