- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- A.
- N.
PP V p. 63 (a. 1427) : si non soluerit... extunc ... porcionem suam ... emittet.
KsgŁawWar I p. 37 (a. 1440) : si non solverit, extunc hoc, quod sibi dedit, videlicet duas sexagenas, ad ipsum perdet et emittet.
ZabDziej I p. 106 (a. 1481) : idem Petrus ... emisit suam rem et Albosch perlucratus est super eodem (ed. idem) Petro.3. sg. ind. fut. act. erit emittere (e Pol. będzie spuszczał) infra 19.]
I.
1.
propr.
a.
homines
wypuścić (z zamknięcia) na wolność, puścić wolno, zwolnić (z tzw. kłody);
dimittere, liberum mittere,(compedibus) liberare (captivos, retentos).
Additur
liberum; item de carcere; de cippo (
KsgRachKr II
p. 28, a. 1370)
. b. res, praec.
α.
aquam (de piscina), piscinam
et
abs.
:
spuszczać sadzawkę, odprowadzać wodę ze stawu; aquam e piscina deducere.
N. glossas Pol.
AGZ II p. 66 (a. 1421) : si ... voluerimus ad plenum piscari alias e-re ad piscandum, vulgariter ... «spuczhiczh», decimam piscem habere debebit.
Ib. XI p. 163(a. 1439) : libertatem ... in piscina piscandi ... habebit, ipsam tamen non ex-ndo alias «nye spuczayocz».
Ib. XV p. 156 (a. 1447) : quum ... Nicolaus piscinam suam ... erit e-re, vel e-et alias «spuscy», tunc etc.
Ib. XV p. 19 (a. 1457) : poterit ... piscinam e-re alias «spusczicz».
Item
de vase
wylewać; effundere
(
DŁUG. Op.
p. 168
:
donec aqua de vase totaliter e-ssa est)
β.
med.
sanguinem
puszczać krew;
detrahere, mittere. Additur ex loco suspecto (
MIECH. Sang. fol. V*)
.
2.
transl.
et in imagine
animam, spiritum
wyzionąć, oddać ducha,tj. umrzeć; efflare, decedere, mori.
Additur
de carnis ergastulo (misere:
KodMp II p. XLV, a. 1277)
.
II.
A.
1.
homines
wysłać, wyprowadzić, wyrzucić, kazać (pozwolić) odejść (dokądś); extra (foras) mittere, educere, eicere, (aliquo) abire
iubere. Additur foras (
CALLIM. Hist.
p. 112, 32)
, ad provinciam, solitudinem, viam (
StPPP VIII
p. 969, a. 1400
;
ArHist XII
p. 336, a. 1411
;
CodVit
p. 95, a. 1404)
, de conventibus (
ArHist XII
p. 336, a. 1411)
, extra villam (
AKapSąd III
p. 37, a. 1472).
Occ.
a.
(de Deo)
Spiritum S.
zesłać; demittere, mittere (de caelo).
b.
iur.
t. t.
parochiam
przyprowadzić przedstawicieli ludności chłopskiej, zamieszkałej na terenie osiedla, aby wzięli udział w rozgraniczaniu posiadłości ziemskich; delectos e colonis pagum quendam incolentibus adducere, ut delimitandis bonis intersint
KsgLub p. 91 (a. 1460) : Petrus recognovit, quia consensit et parochiam e-sit, quam parochiam debuit ducere ... dominus Groth tenutarius ... contra eundem ... Petrum.Cf. DUCO I A 1 c EDUCO IBI PAROCHIA Słownik Staropolski s. v. osada.
c.
(de apibus)
examen
wyroić się, wylecieć gromadnie z ula ze starą matką w poszukiwaniu nowego miejsca;
apium subolem ex alveario educere
CorpJP II I p. 443 (a. 1519) : inquirendum, si illae apes e-ent examen vel non.
d.
sub alicuius potestatem et
dicionem
oddać pod czyjąś władzę, uczynić poddanym; alicuius subditum reddere
CodEp III p. 87 (a. 1455) : nobiles ... solutos de obediencia sua ... sub potestatem et dicionem regiam e-sit ... in ius terrestre.
N. quasi intrans.
(de porta, vico) prowadzić, wieść; ferre, (e)ducere
CALLIM. Hist. p. 154, 19 : portam, quae ad Macedoniam e-it.
SSrSil XVII p. 42 (a. 1506) : quartus et quintus vicus a valvis muri veteris in idem forum e-unt.
2. res
a.
accedente notione mittendi vi aut contentione quadam
α.
bombardas, sagittas, tela, tormenta
miotać, (wy)rzucać, wypuszczać;
proicere.
Additur
eminus (
DŁUG. Hist. I
p. 355
)
, ex protensis ballistis (
AKapSąd II
p. 644, a. 1482)
, adhibito igne (
DECIUS
in
Tom. IV
p. 312,
a. 1518)
, murmure horrenti (
IO. VISL.
p. 192,
v. 194).
Item
vasa (in hostem:
DŁUG. Hist. IV
p. 291
).
β.
(per similitudinem et in imagine)
ignem, scintillas, v.
gr. de oculis (
MARTIN. OP. Serm.
p. 456
nlb.
alluditur ad
Vlg.
Sap. 11, 19).
b.
sine vis notione
α.
restes, restium litteras
rozsyłać wici; circummissis restibus ad bellum evocare
Tom. I p. 96 (a. 1510) : restes ... ad palatinos e-simus.
Ib. V p. 312 (a. 1520) : literas ... restium ... per palatinatum ... e-at.
StPPP III p. 37 : post e-ssas litteras restium.Ita saepius.
β.
med.
(de oleo)
lapidem
spędzać; demittere, expellere
NIC. POL. p. 148, v. 26 : da bibere ... pacienti ... donec totum lapidem e-at.
γ.
ligna
ścinać (drzewo); demittere, caedere
KsgKaz p. 374 (a. 1396) : 1/2 marcam ... dedi illi, qui e-sit ligna et pro vectura ... VI grossos
δ.
proportiones
zrobić występ, wykusz w murze obronnym; speculam e muris prominentem facere
AKapSąd II p. 50 (a. 1412) : circa sessionem ... debet e-re proportiones vulgariter «podsemboye» ad omnes partes.Cf. Słownik Staropolski s. v. podsięboje.
N. locut.
cucullam
zrzucić suknię zakonną, tj. wystąpić z zakonu, porzucić życie zakonne; vestem monachorum deponere, i. ordinem relinquere, coenobio discedere
AKap p. 262 (a. 1522) : qua cuculla ... ex-ssa priorem nominem (sic ) reassumpsit.
Constr.
a. sq.
dat.
b. sq. de. c. sq. ex. d. sq. in c.
acc.
B.
wydawać, wydzielać, wyrzucać z siebie, wydychać, wydalać; foras dare, exhalare, egerere
1.
res
concr.
a.
aquam, fluvium
sim. (de lacubus). Additur
ex se (
DŁUG. Hist. I
p. 33
).
Mediopass.
wypływać; effluere, defluere
PP II p. 120 (a. 1451) : que aqua ex ... lacu ... e-itur et decurrit.
b.
res quae e corpore animantium secernuntur,
v.
gr.
cibum, egestum, phlegma, flatum et crepitum ventris, sputum, superflua et faeces, spiritum, sudorem, urinam sim. Additur de (ex) ore
(
MARTIN. OP. Serm.
p. 132
nlb.
;
NIC. BŁ. Tract. fol. a VIIIb
;
; de se:
KodKWil
p. 120,
a. 1425)
, per culum, os, secessum (
NIC. BŁ. Tract. fol. c VIIb
;
GŁOG. Phys. fol. b 2b)
;.
Item
lacrimas, fletus
wylewać łzy; effundere, flere.
N. locut.
effusiones sanguinis
wylewać, przelewać;
effundere
MARTIN. OP. Serm. p. 94 nlb. : Christus dedit ... septem effusiones sanguinis, quas e-sit, vt daret vim sacramentis.
2.
res
abstr.
a. clamores, gemitum, eiulatum, rugitum, sonum, suspiria sim.
b.
sermonem, verbum, vocem, famam
wypowiadać, mówić, wygłaszać, rozgłaszać; (e)loqui, dicere, pronuntiare,
divulgare. Additur in alicuius aedificationem (
DŁUG. Op.
p. 285
)
, organo dominicae vocis (
StSyn IV
p. 89
).
Praec.
α.
accusationes, diffidationes, infamias, oblocutiones (contra aliquem)
rzucać oskarżenia, oczerniać, zniesławiać, wygrażać;
derogare, diffamare, minari (
KodMaz(L)
p. 134,
a. 1400
et passim).
N. meton.
virus
(i. verba venenosa)
PAUL. CR. p. 110, v. 225 : rex ... taetrum ... e-re virus tentat et immeritum commaculare patrem.
β.
censuram (in aliquid)
wydawać ocenę; iudicare, aestimare (
MONET. fol. A Ib).
γ.
preces, postulationem
zanosić prośby;
precari (
NIC. BL. Serm. II
p. 207
et saepius).
δ.
votum, pollicitationem, professionem
ślubować, składać przyrzeczenie, ślub(y); vovere (
VINC.
p. 419
et passim).
ε.
iuramentum
składać przysięgę; iurare, ius iurandum praestare
AKapSąd II p. 452 (a. 1477) : iuramentorum per eum e-ssorum.
ζ.
appellationem
odwołać się, apelować do wyższej instancji; ad superiorem iudicem provocare(
DokPł
p. 20, a. 1259
et saepius).
η.
oppositionem
zakładać sprzeciw, sprzeciwiać się; opponere, resistere
Lites III p. 20 (a. 1414) : potestatem ad ... opponendum ... et iterum aliam seu alias oppositionem seu opposiciones e-ndum.
3.
iur.
causam, citationem, monitorium, querelam
sim.
contra (erga) aliquem
pozwać do sądu, zgłosić do kogoś sądowne pretensje; in ius vocare, citare, vindiciis petere
TPaw III p. 248 (a. 1393) : Polca ... coram nobis publice e-sit causam, quamcunque habuit coram quolibet judicio.
KodLit p. 168 (a. 1413) : si contra nos ... magister et Ordo aliquas proposiciones e-erint uel querelas, quod eis contradicere potuimus.
StPPP VII p. 407 (a. 1457) : in querela ... erga ... Iohannem e-ssa pro uiolenta domus inequitacione.
AGZ III p. 229 (a. 1462) : antequam e-si insinuacionem cause et querelam e-am.
ARect I p. 74 (a. 1474) : causa ... grauissima peremptorie pro die hodierna e-ssa.
SSrSil I p. 214 (a. 1482) : militum pars ... querelas e-sit de illata sibi regali violencia.
ŹrWaw I p. 95 (a. 1490) : sub penis in monitorio contra eos e-sso contentis.Ita vulgo saec. XV—XVI.
N. locut.
arrestum super aliquid
obłożyć sekwestrem, zająć na zabezpieczenie; pignus capere, retinere
ZabDziej III p. 255 (a. 1493) : revalidando arestum e-ssum et obtentum super pecunias.
B.
1.
wydawać na świat, rodzić, płodzić; procreare, parere, gignere (prolem). Pass. powstawać; oriri, nasci.
N.
α.
in imagine
URSIN. p. 36, 26 : opus poema est ... quod afflatu quodam diuino e-itur.
RHist XXXIX p. 50 (a. 1444) : haud frustra somnia vel immitti vel e-i.
β.
phil.
essentiam :
MatFil IV p. 74 (saec. XIV) : primo convenit essentiae luces id est essentias e-re.Occ.
a.
(de piscibus)
semen aut fetum
składać ikrę, odbywać tarło; fetificare, fetare
Tom. VIII p. 86 (a. 1526) : pisces ... semen aut fetum e-unt.
StPPP XII p. 469 (a. 1531) : temporibus, quibus pisces semina e-unt hoc est, «na tharlisko».Ita saepius.
b.
(de segetibus)
spinas
zakwitać, puszczać kłosy; (ef)florescere.
c.
glaciem
zamarzać, ścinać się; gelu consistere, concrescere
MARTIN.OP. Serm. p. 133 nlb. : fontem ... glaciem e-ntem.
2.
wydawać, publikować, ogłaszać; edere, in publicum proferre (scripta).
Additur
in lucem (
ADAM
p. 295
;
ArHist V
p. 385, a. 1525
;;
DECIUS fol. A 3a
;
PAUL. CR.
p. 75
;
ROYZ. I
p. 160
)
;, in publicum (
Tom. XIV
p. 428, a. 1532)
, in vulgus (singulis annis:
CracImpr
p. 153,
a. 1537).
N. constr.
a.
sq.
contra :
MARTIN.OP. Chr. p. 176 : crudelia edicta e-sit contra Christianos.
ArHist VI p. 48 (a. 1475) : interdictum ... contra providum Georgium ... pro debito e-ssum.b. sq. in c. abl.
UrkBBr p. 178 (a. 1285) : edicto ... in foris civitatum e-sso.
N.
sententiam
ogłosić wyrok;
i. q. ferre, dicere
ŁASKI ComPriv fol. 241a : si quispiam coram iudice sententiam redarguerit, quam consules e-erunt etc.
3.
caedem, stragem
sprawić, zadać; efficere, inferre
DŁUG. Hist. IV p. 723 : rex ... tantam in eos Turcas caedem stragemque e-sit.
III.
1.
homines
ab (de) aliqua re
oswobodzić, uwolnić; liberare, liberum vel immunem reddere, servare, absolvere
a.
od świadczeń, ciężarów; a muneribus, a tributis solvendis
KH VI p. 75 (a. 1464) : e-imus dictum nobilem ... et ... successores a solucionibus omnium censuum, exactionum ... de qualibet expedicione.
KodWiel p. 38 (a. 1473) : cives Vielicenses a ... omnibus exactionibus ... angarijs ... absoluimus, exemimus, e-simus et libertavimus.
N. constr. sq. enunt. obi.
CorpJP II I p. 669 (a. 1522) : nobiles ... absolvendos et e-ndos duximus, absolvimus et e-imus litteris ... praesentibus ... ut de ... bonis suis terrestribus ... expeditionem facere non ... teneantur.Occ. nie brać w rachubę, wyłączać; excipere, eximere
KodPol IV p. 231 (a. 1523) : habentes racionem peregrinacionis ... Anne ... eandem ducem ab expeditione bellica et eius seruitute absoluendum et liberandum ac e-ndum duximus.
b.
spod czyjejś władzy; a potestate vel imperio alicuius
StPPP VIII p. 427 (a. 1397) : Jacussius ... e-sit Troyanum ... de regimine, sicut se obligauerat se regere.
CodEp III p. 97 (a. 1457) : villarum i. earum incolarum ... per generosum Johannem ... huiusmodi omagio coram iudice subiudiceque ... e-ssarum, ab omnibusque servitiis ... penitus exemptarum.
c.
od obowiązku składania przysięgi; a iure iurando praestando
AGZ VI p. 124 (a. 1469) : maiestas regia Michaelem pro recepcione ... theolonei ... e-sit de iuramento.
Ib. XVIII p. 507 (a. 1490) : hec pars ... debet succumbere viginti marcas, non e-ndo de iuramento nobilem Vasko.Cf. EMISSIO I B 2 b.
d.
iur. stronę przeciwną w sądzie od pretensji, roszczeń; a vindiciis (partem adversam coram iudice)
KodMp III p. 105 (a. 1356) : filia Jacusij amittam suam et filiam ipsius ... de eodem iudicio ... per omnia e-erunt sub ordinatione infrascripta.
StPPP VIII p. 379 (a. 1396) : Marcissius ... e-sit relictam Jmrami ... et pueros suos pro LX marcis dotalicii uxoris sue.
Ib. p. 400 (a. 1397) : Wroczslaus ... e-sit Jacussium ... de terminis pro C marcis, pro quibus citauerat.
Ib. p. 405 (a. 1397) : e-sit Petrum et Nicolaum ... pro causis omnibus, pro quibus citauerat, liberos.
TPaw VII p. 160 (a. 1420) : nobilis Jacobus ... e-sit fideiussoremsuum Nicolaum ...secundum quod fideiusserat pro Stanislao.
AGZ XII p. 241 (a. 1455) : generosa Barbara ... Johanni...castellano (sic ) ... de omnibus citacionibus dotis et dotalicii ... liberum ex-sit.Ita vulgo usque ad saec. XVI.
N.
α.
refl.
AGZ XI p. 281 (a. 1446) : Martinus et Thomek ... benivole se e-erunt ab omnibus terminis.
Ib. p. 422 (a. 1457) : ambe partes... liberas se e-erunt de terminis iudicialibus (ed. iudiciales).
β.
constr.
sq.
dat.
commodi
StPPP VI p. 279 (a. 1388) : Johannes ... e-sit filium Andree ... Wenczeslao ... pro omnibus bonis suis.
Constr.
ad a—d:
sq.
dat.
,
abl.
, ab, de, pro (ut supra).
2.
res
alicui
zrzekać się prawa do czegoś, odstąpić, oddać, udostępnić; abrenuntiare, tradere, (con)cedere
PrPol p. 85 (a. 1399) : uxor ... quidquid haberet dotis et dotalicii ibidem, hoc totum e-sit et abrenuntiavit.
TPaw III p. 474 (a. 1400) : Miroslaus ... tunc pecunias habere non habens, coram capitaneo e-sit i. mansos predicto Neghibale in eandem proprietatem.
AGZ XI p. 116 (a. 1437) : Iohannes ... partem, quam habuit in Bzanka, libere resignavit et e-sit Nicolao in ewum sic, quod nullam partem ibidem habet.Ita vulgo saec. XV.
N. locut.
in obligationem
dać w zastaw, zastawić; pignori dare, obligare
KsgMaz II p. 182 (a. 1426) : ipse Gemssza ad ... Wlothkonem suam totam porcionem e-re debet in obligationem.
IV.
fungitur vice verborum
1. amittendi, supra 1086,50.
2.
permittendi
PP II p. 137 (a. 1446) : dominus Ioannes ... in ... bona Thomae debet se introligare excepto predio, quia predium ... dominus Ioannes ... Thome e-sit libere vendere.
3.
praetermittendi, omittendi
CodEp III p. 42 (a. 1450) : ille valens magister, pro quo paternitas vestra ... intercedebat, hactenus preteritus est et e-ssus.
Dogiel IV p. 330 (a. 1550) : ne ... aliquid in adipiscenda renovatione investiturae feudalis et ad praestandum jusjurandum e-retur, hosce duos consiliarios ... ablegavit.