- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- L.
- A.
I.
propr.
A.
gram.
t. t. litera,
głoska; littera vel sonus articulatus vocis humanae. Pl. sensu latiore: alfabet,sztuka pisania, nauka elementarna; alphabetum, ars scribendi (atque legendi).
B.
phil.
t. t.
1.
(według pojęć starożytnychi średniowiecznych) jeden z czterech pierwiastków wszechrzeczy (powietrze,ogień,woda, ziemia), żywioł, element; (secundum antiquos atque m.
ae.
doctores) unum e quattuor principiis rerum, quae sunt aer, ignis, aqua, terra.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 303 (a. 1444) : e-um «ziwiol».
2.
sensu latiore: materia w ogóle; materia,initium, principium
ExPhys fol. e IIIa : materia habet quedam nomina propria ... ile (i. hyle ),materia, massa, subiectum, origo et e-um.
WROCŁ. Epit. fol. a VIb : e-um dicitur materia, inquantum est primum constitutione et vltimum resolutione.Ita passim in textibus phil. saec. XV—XVI. Cf. Th. V 2,343, 27 sq.
Praec.
a.
eccl.
materia sakramentów św.
(np. woda przy chrzcie), w odróżnieniu od formuły słownej wypowiadanej przez szafarza sakramentu; substantia sacramentorum (v.
gr. aqua baptismi) per distinctionem
formulae a dispensatore sacramenti viva voce dictae
MARTIN. OP. Marg. fol. r 2a : accedit verbum ad e-um et fit sacramentum.
ConcPol IV p. 130 (a. 1434—1440) : de substancia ... baptismi ... sunt tria ... materia e-i, forma verbi et intencio ministri ... accedit verbum ad e-um et fit sacramentum.Ita saepius. Cf. Th. V 2,347,48 sq.
b.
pożywienie, pokarm; cibus, nutrimentum
MARTIN. OP. Marg. fol. i 5b: manna fuit figura Corporis Christi, quia sicut illud e-um celeste equaliter singuli colligebant, sic celestem gratiam ... equaliter omnibus diuidi prefigurabat.
c.
tzw. humory, soki w organizmie ludzkim; humores qui dicebantur corporis humani
MARTIN. OP. Marg. fol. h 1a : alia est, que proprie corporis infirmitas appellatur, qua e-orum seu humorum consortia turbata caro ipsa afficitur et tandem dissoluitur.
3.
sensu latissimo: część składowa jakiejś całości, składnik, czynnik, element; pars totius compositi
GŁOG. Anal. fol. 19b : vnumquodque arbitramur scire, cum causas rei et principia cognoscimus vsque ad e-a.
Id. Hisp. fol. 163b : quoad e-a siue partes sue compositionis.
Id. Phys. fol. b 2b: inferior pars plante ... solum dicitur, quia omnia e-a sustinet et eorum fundamentum existit.
Id. ExLog. fol. 75a : quedam e-a et principia syllogismi.Ita saepius saec. XV—XVI. Cf. Th. V 2,347,71 sqq.
II.
transl.
pl. zasady, podstawy, początki (np. jakiejś umiejętności), podstawowe wiadomości z zakresu jakiejś nauki; principia, initia, fundamenta, rudimenta alicuius artis.
N. inscriptionem operis geometrici Euclidis
VITELO Opt. p. 2 : librum hunc Opticae per se stantem effecimus exceptis his, quae ex E-is Euclidis ... dependent.
Ib. p. 3 : ex libro E-orum Euclidis arguimus.
ARect II p. 19 (a. 1537) : magister Iozeph ... quo ... ad libellum juravit se nullum alium libellum habere praeter librum Ae-orum.Ita saepius.