- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- H.
- Ha.
- A.
- N.
KsgMaz II p. 35 (a. 1424) : penas ducatu cum honoratis ... persolvere.
Ib. supra solvere fideiussoriam ducatu et honoratis sex penas quinquagentales.item ducati (nisi error typothetae subest)
ib. p. 88 (a. 1425) : manebit ducati penam quinquagenalem.abl. sg. ducato:
DokSul p. 337 (a. 1296) : villas ... in ducato Syradiae sitas.
KsgMaz III p. 201 (a. 1436) : Iohannes sub ducato nostro bona non habet.abl. pl. ducatubus:
*CodVit p. 674 (a. 1424) : cum ducatubus Stulpensi et Stetinensi.
I.
A.
abstr.
1.
(de demonstranda via) przewodnictwo, prowadzenie; actus viae demonstrandae; hoc sensu occurrit solummodo in locut.
α.
alicui ducatum dare (exhibere, ostendere, praebere, praestare sim.)
prowadzić, pokazywać drogę, być przewodnikiem, przewodzić; ducere, viam ostendere,
ducem se praebere.
β.
alicuius ducatum sequi
(
DŁUG. Hist. I
p. 497
).
Occ.
etiam de rebus (ducentibus hominem)
praec.
via
: KodMaz(L) p. 128 (a. 1398) : que via d-um prestat de Plonsko in Nouemasto.
2.
a.
przywództwo, kierownictwo (także duchowe), władza; regimen, potestas (item spiritualis). Dicitur
α. gregalis (
COPERN. OpM
p. 48,
Gr.
ποιμαντική ἡγεμονία).
β.
animarum
duszpasterstwo, obowiązki duszpasterza; cura animarum.
b.
naczelna władza wojskowa; imperium
militare.
Constr. ad
1—2: a.
abs.
b.
sq.
gen.
α.
subi.
β. obi.
(v.
gr. animarum, sacrae militiae, Pomeraniae).c. sq.
de ... in c.
acc.
sq.
d. sq.
in c.
abl.
e. sq. per.
B.
concr.
1.
asysta, konwój, eskorta; comitatus, praesidium, stipatio
MPH II p. 42 (Ebbo): hic omnem pio Ottoni exhibebat ... defensionem ... tres naves ... praebuit ac d-um ei ad urbem Stetinensem usque in arcem ducis ... exhibuit.
2.
firmus (et liber, securus, stabilis) et abs .:
pismo zapewniające nietykalność osobistą osobom przejeżdżającym przez obce terytorium, glejt; litterae, quibus securitas peregrinantibus praestatur,salvus conductus
CodPom p. 857 (a. 1248) : quicunque de ciuitate vestra Lubeca ad piscationem in Ruiam voluerint nauigare, ipsis de terra nostra ... d-um firmum et stabilem prestamus.
PommUrk II p. 7 (a. 1254) : omnibus ad ... ciuitatem nostram venire volentibus ... firmum d-um et liberum prestamus veniendi ... et redeundi.
Ib. p. 69 (a. 1260) : nos uobis ad partes nostras ueniendi et redeundi, tam in captura piscium quam in aliis temporibus d-um firmum concedimus et securum.
Ib. V p. 188 (a. 1314) : d-um sibi prestabimus pre violencia et potencia iniuriosa.Ita saepissime usque ad saec. XV.
Syn.
salvus et securus conductus (
infra 46
).
N. locut.
sub ducatu equitare (
PommUrk III
p. 431,
a. 1250-1300
).
Constr.
a.
sq.
gen.
gerundii
supra 32
et saepius.
b.
sq.
de
supra 26.
c.
sq.
in
c.
abl.
supra 31
sq.
et
PommUrk I p. 400 (a. 1250) : quicumque de ciuitate vestra ad piscationem in Rujam voluerint nauigare, ipsis in terra nostra ... d-um firmum et stabilem prestamus.d. sq. per :
CodVit p. 604 (a. 1423) : cum vestro salvo et securo conductu et d-u per fines vestros.e. sq. prae supra 35 et
PommUrk VII p. 67 (a. 1326) : damus civibus ... ubique in Scania liberum d-um pre omnibus etc.
I.
A.
propr. księstwo, państwo księcia; regio ducis (i. principis) dicioni subiecta, dominium ducis
GALL p. 44, 7 : cum ... imperator ... ei ... d-um satis magnificum dare vellet.
Id. p. 158, 8: cum ipse non d-um, sed regnum magnificum gubernaret etc.
KodWp I p. 75 (a. 1212) : ego ... Wlodizlaus dux de Kalis ... abbati de Pruzia ... in d-u meo villam ... donavi.
KodKKr I p. 17 (a. 1222) : artifices ... ubicumque locorum in nostro d-u degentes.
KodPol I p. 55 (a. 1249) : communi utilitati nostri d-us providentes.Ita vulgo usque ad saec. XVI.
N. glossam Pol.
RotKość p. 409 (a. 1421) : patrui sui non essent in regno, sed in d-u alias «w kxanstwe».
Additur
a. adi.
,
v.
gr. Cracoviensis (
KodPol I
p. 55, a. 1249)
, Lanciciensis (
DokSul
p. 337,
a. 1296)
, Masoviensis (
KsgRWar I
p. 183, a. 1503)
, Sandomiriensis (
DŁUG. LibBen I
p. 301
)
, Varsoviensis (
AKapSąd III
p. 10, a. 1457)
, Wratislaviensis (
DŁUG. Band.
p. 75
)
sim. b. gen.
nominis urbis (regionis sim.),
v.
gr. Cracoviae (
DokMp I
p. 73, a. 1349
;
ib.
p. 75
)
, Lanciciae
(
ib.
), Masoviae (
Śwink.
p. 146, a. 1423
;
AKapSąd III
p. 67, a. 1497)
, Silesiae (
KodMp IV
p. 331,
a. 1439
;
AKapSąd II
p. 858, a. 1529).
Praec.
Magnus Lithuaniae (
CodEp III
p. 30, a. 1448
;
ArSang II
p. 300, a. 1506
;
AKapSąd III
p. 136,
a. 1509)
. c. de :
MPVat II p. 60 (a. 1352) : littere cum sigillis civitatum d-us de Swidnicz.
B.
transl.
1.
a.
księstwo jako suwerenna władza księcia, zwierzchność, panowanie; principis potestas, imperium, dominatio
GALL p. 15, 3: Mescho d-um adeptus ingenium animi cepit et vires corporis exercere.
CodSil(M) II p. 41 (a. 1208) : d-us mei (i. ducis Henrici ) anno II.
b.
praec.
iur. książęce prawo własności, władza księcia jako właściciela; ducis ius dominii, potestas alicuius rei pleno proprietatis iure habendae, utendae sim.
KodWp II p. 181 (a. 1299) : civibus... partem hereditatis dicte Gorcyne ... cum omni d-u seu solucionibus universis ... contulimus Wladislaus dux Poloniae possidendam.Cf.
KodPol II p. 181 (a. 1307) : nos Premislius et Kasimirus ... duces Cuiavie ... abbati et conventui ... hereditates ... seu possessiones nostras ... vendidimus... volentes, ut predicti ... easdem hereditates ... cum omni jure d-us, sicut nos easdem tenebamus ... tenere debeant.
2.
meton. książę jako władza zwierzchnia; princeps, dominus
CodSil(M) III p. 194 (saec. XIV) : quicquid mei dominii et iuris fuit ... in villis eisdem ... quod prius ad d-um spectabat ... monasterio Trebnicensi ... donavi.
Ib. p. 199 (saec. XIV) : omnes exacciones ... monasterio liberaliter assignamus ... nichil ... iuris neque dominii ibidem ad d-um reservando.
Ib. p. 204 (saec. XIV) : omnia iura iudicandi ... que ad meum d-um hactenus spectabant ... monasterium Trebnitza ... pacifice possidebit.Ita vulgo usque ad saec. XVI. Hoc sensu etiam pl.
KsgMaz I p. 51 (a. 1406) : Martinus ... mansit in pena furticinii contra d-us (
ib. p. 8, a. 1401 : Dzrszek Gesz mansit «nestane» contra d-us).
N.
Magnus Lithuaniae :
ArPrawn I p. 368 (a. 1527) : per suam maiestatem dentur litterae ad omnes capitaneos etiam et ad d-us Magnos Lithuaniae, ut in extirpatione Lutheranorum ordinariis ... diligenter assistant.
3.
urząd i posiadłość sołtysa we wsi na prawie wołoskim; officium et praedium sculteti in villa iure Valachico condita
AGZ XIV p. 234 (a. 1447) : Nicolaus in eisdem bonis sibi obligatis non debebit vendere officium d-us vulgariter «xaszstwa».Cf. ib. XVII p. 227 (a. 1486) ; ib. XVI p. 232 (a. 1491) et Słownik Staropolski s. v. księstwo 5.