- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
1.
wychowanie, nauczanie, wykształcenie;
doctrina, institutio, educatio.
Constr. abs. vel sq.
gen. personae. Abundat in locut.
disciplinae studia (
KADŁUB.
p. 89
),
item educationis disciplina (
Inst.
p. 99
).
N.
disciplinam dare
uczyć; docere
(opp. recipere:
BYSTRZ. Elench. fol. p VIIIa)
.
2.
nauka, wiedza (zwł. szczegółowa), gałąź wiedzy; ars, certae cuiusdam rei peritia.
Glossa Pol.
RFil XXIII p. 276 (saec. XV) : d-e «rozsądzenye».
Dicitur de
processu disciplinae (in disciplinis:
MatFil IV
p. 39, saec. XIV
;
ib.
p. 42,
saec. XIV).
Definitur
a.
adi.
,
v.
gr. canonica (
ArPrawn I
p. 21,
saec. XV in.,
item legalis:
IANIC.
p. 289, v. 1
)
, geometrica (
ConcPol X
p. 614, a. 1592)
, mathematica (
BYSTRZ. AnalPost fol. a IIa)
, moralis (
STOB. Aret. fol. a Ib).
Praec.
α.
scholastica
et
abs.
:
nauki wyzwolone; artes liberales, quae in scholis tradebantur
AKapSąd II p. 438 (a. 1473) : debuit informare dictum Nicolaum ... scolasticam d-am.
BYSTRZ. Top. fol. r IVb : si d-a predicetur de aliquo, tunc grammatica vel musica vel aliqua aliarum scientiarum necessario predicabitur de eodem.
Eodem sensu pl.
DŁUG. LibBen I p. 451 : viro idoneo ... in d-is scolasticis atque in cantu ... erudito.
Item dicuntur
disciplinae liberales (
MONET. fol. A Ib)
, bonae (
KodUJ IV
p. 165, a. 1537)
, optimae (
*Tom. III
p. 262, a. 1514).
N. distinctionem
BYSTRZ. AnalPr fol. h IIa : quamlibet d-am i. scientiam quadriuialem et artem i. scientiam triuialem.Hoc sensu iuxta ponitur doctrina ( ib. fol. a IIa et saepius ib. ).
β.
phil.
intellectiva :
BYSTRZ. AnalPost fol. a IIa : omnis doctrina et omnis d-a intellectiua fit ex preexistenti cognitione.Distinguuntur demonstrativae, dialecticae, rhetoricae ( ib. ). b. sq. gen. qualit. , v. gr. philosophiae ( GŁOG. Hisp. fol. lb nlb. : studium logice esse vtile ... ad philosophie d-as ), matheseos ( MONET, fol. A IIIa) item sq. gen. obi. , v. gr. proprietatum et condicionum humanarum ( GŁOG. Phys. fol. A 2a) , (contradictoriorum et) contrariorum ( WROCŁ. Dial. fol. K I Vb ; GŁOG. ExLog fol. 6b ) ;, oppositorum ( WROCŁ. Dial. fol. K IVb et saepius), singularium ( GŁOG. Anim. fol. B IVa) . c. sq. secundum :
BYSTRZ. Top. fol. 79a : d-a secundum philosophiam (cf. ib. fol. 50b).
II.
1.
zasady postępowania, (dobre)
obyczaje,
moralność, karność; vitae agendae ratio, (boni) mores, vitae honestas, modestia.
Additur
morum (
RFil XXIV
p. 69, saec. XV in.in
; item moralis:
MPH V
p. 849, saec. XV ex.ex)
, vivendi (
DŁUG. Op.
p. 221
)
, bona (
MARTIN. OP. Marg. fol. d 5b)
, elegans et urbana (
MPH II
p. 82, Herbord)
,
sed etiam gravis et intolerabilis (
ib. V
p. 829
saec. XV ex.).
N.
dobre ułożenie, wychowanie;
decor, elegantia
RFil XXIV p. 69 (saec. XV in.in) : d-a morum «czudnoscz».
GLb p. 31 : d-a ... secundum moralistas dr omnium membrorum motus ordinatus et dispositio decens in omni habitu et actione «skladnoscz».
Distinguitur
a. adi.
,
v.
gr. ecclesiastica (
KodWp II
p. 624, a. 1349)
, coniugalis (
ZabDziej III
p. 522, a. 1498)
, scholastica (
AKapSąd III
p. 331,
a. 1533,
cf.
tamen sensu diverso
).
N.
α.
regularis ac spiritualis
regula zakonna;
monachorum vitae regula
KodMp II p. 1 (a. 1153) : pro statuenda ... ibidem regularis ac spiritualis d-e religione, viros quosdam spiritales militantes Domino ... aduocaui.
Simili sensu
religionis et sanctimoniae (
URSIN.
p. 84, 35).
β.
militaris
dyscyplina wojskowa
(saec.
XV).
b.
sq.
in
c.
abl.
NIC. BL. Tract. fol. b IVb : sacramento confirmationis accepto debet homo esse sub quadam d-a in custodiendo chrisma.
CRIC. p. 92, v. 51 : nullus in rebus vendendis atque gerendis est modus ... nec d-a nec ordo.
N. locut.
sub disciplina esse, cf.
Simili sensu
vivendi disciplinam habere (
DŁUG. Op.
p. 221
).
Item
aliquem in disciplina habere (
id. LibBen I
p. 386
)
, servare (
AKapSąd III
p. 331, a. 1533)
, alicui disciplinam imponere (
MPH V
p. 829, saec. XV ex.ex)
.
2.
upomnienie, nagana, kara; castigatio, correptio, poena
VAdAnt p. 17, 10 : ut esset in eo et iuste consulens misericordia et pię seuiens d-a.
PEREGR. fol. t IIb : matres ... pueros offendunt vel percutiunt propter d-am.Ita passim saec. XIII—XVI. Cf. Th. V 1, 1323, 37 sqq. Glossa Pol.
GLb p. 31 : d-a «carnoscz, caranye» dr ultrix malae vitae.Occ. umartwienie; corporis afflictio voluntaria
KodTyn p. 366 (a. 1453) : participationem omnium ... spiritualium bonorum, videlicet missarum ... ieiuniorum, abstinentiarum, d-arum, poenitentiarum.
Iuxta posita
rigor
(
StSyn III
p. 8
)
, coertio (
AKap
p. 351, a. 1565)
.
Per abundantiam
reprehensionis disciplina
(
DŁUG. Op.
p. 55
).
Meton. więzienie; carcer
AGZ XII p. 274 (a. 1448) : quem ... ministerialis ... in civili restavit d-a alias «kaszny».
III.
leczenie, lekarstwo; medicina, medela
NIC. POL. p. 152, 2 : saluiam ... cum parte illius brodii ... facias bulliri et haurias predictam d-am.
Ztschr. LX p. 169 (saec. XIV) : cum cautorio membra aduri, que fomentorum non sciunt d-am (cf. CodSil V p. 36).