- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B. (debendus),
- L.
- A.
- H.
KsgŁawWar I p. 142 (a. 1469) : consul ... ista debat reformare.3. pl. ind. praes. act. debant
ib. p. 141 (a. 1469) : debant ... perperare (i. preparare ) chorum de civili thasauro.item coniug. III: 3. pl. ind. praes. pass. debuntur:
KsgMaz II p. 226 (a. 1426) : pro quibus causis ... die date presencium citari debuntur (nisi leg. debebuntur).
Cf.
Th.
V 1, 85,79, item
3 . sg.
ind.
perf.
act.
debevit :
KsgMaz III
p. 111
(a. 1435)
:
litteram divisionis debevit presentare.
3.
sg.
con.
perf.
act.
?
deberit
DokKKr I
p. 197
.
Pass. pro
act.
(per analogiam verbi
obligari
vel
teneri?)
PommUrk VI
p. 299 (a. 1325)
:
ipsum talentum pro XII marcis redimere debetur.
KodKKr I p. 244 (a. 1351) : Dominum in sanctis suis laudare debemur.
DŁUG. LibBen I p. 30 : decima iure optimo debetur ad ... vicariam pertinere.
Praec. c. inf. praes. pass.
CodSil X p. 148 (a. 1344) : sollempnis actio confirmari debetur literarum ac testium stabili fundamento.
KodWp I p. 422 (a. 1374) : bona ... ad ecclesiam Gnesnensem devolvi d-buntur.Ita passim saec. XIV—XVI. Cf. Th. V 1, 86,53 sq. et 95,41 sqq.]
I.
A.
propr. być dłużnym, winnym (zwł. pieniądze); reddere (vel dare) obligatum esse (praec. pecuniam).
Syn.
obligari (
APozn II
p. 68, a. 1478)
, teneri (
AKapSąd III
p. 123, a. 1508).
Constr.
a.
sq.
acc.
Additur
pro :
AKapSąd III p. 271 (a. 1499) : quantum consules d-uerunt ei d-re (sic ) pro organo novo.Cf. Th. V 1, 90,7 sq.
N. locut.
debitum :
PommUrk IV p. 15 (a. 1301) : ab omni debito pristino, quod ipsis d-uimus.b. sq. ad :
TPaw III p. 320 (a. 1394) : Nicolaus ducentas marcas non recepit fratri ... domini Nicolai Rawa, ad quas dominus d-uit.c. sq. in c. abl. (tantummodo in locut. se deberi et obligari)
APozn I p. 393 (a. 1465) : Albertus ... sutor recognovit se d-ri et obligari in VI marcis.
Ib. II p. 68 (a. 1478) : Martinus aurifaber ... recognovit se d-ri et obligari veri et legitimi debiti in sedecim marcis.Ita saepius saec. XV.
N. locut.
iuris
być dłużnym wobec prawa; iure obligatum esse ad solvendum
TPaw III p. 283 (a. 1393) : Symon ... d-et iuris super dominam Pachnam, quod duas marcas tenetur.
Ib. p. 440 (a. 1399) : penam sex marcarum d-et ei soluere in duabus septimanis... pro residuo unius marce d-et iuris.
Simili sensu (saepissime)
debitum esse (exsistere, manere, remanere) cf.
DEBITUS II 1.
Item
debiturum
esse
TPaw III p. 467 (a. 1399) : fassus est se d-turum unam marcam Jaszkoni.
Ib. IV p. 753 (a. 1399) : Stanislaus ... cognouit et subdicit se d-turum quatuor marcas... domino Kelczoni... quas sibi tenetur soluere post Natiuitatem Christi.Ita saepius saec. XV.
B.
transl.
1.
być zobowiązanym (powinnym), musieć; (lege vel moribus) cogi ad aliquid (faciendum), alicui rei obnoxium esse.
Syn.
teneri (
StPPP VIII
p. 324, a. 1389
et passim).
Constr.
a. sq.
acc.
N. iur.
pacem :
PP III p. 11 (a. 1428) : domus ... cessit ... Borute ... et d-et ei pacem in ewm.b. sq. ad :
KodUJ III p. 80 (a. 1480) : ad declarationem non d-etis neque de iure ... potestis.
AGZ XVIII p. 424 (a. 1498) : iudicium... addidit ... ministerialem ... Vigando ... ad quid sibi d-uerit.c. sq. inf.
N. per abundantiam
α.
inf.
fut.
act.
Dogiel IV p. 161 (a. 1457) : d-re eundem transgressorem poenas suprascriptas irremissibiliter incursurum.
ZABOR. Tract. p. 71 : cognoscant principes ... Deo se d-re esse reddituros rationem propter ecclesiam, quam Christo tuendam suscipiunt.
β.
inf.
coniug.
periphr.
pass.
DŁUG. Hist. II p. 66 : abiicienda ... illa pestifera a ducali autoritate tolerantia esse d-uerat.Occ. impers. debet trzeba, należy; oportet, necesse est.
N. constr. sq. acc. c. inf.
Tom. VIII p. 40 (a. 1526) : id ... facere dignabitur, quod justum, pium et Christianum principem facere d-bit.Cf. Th. V 1, 97,17.
2.
pass. być należnym, należeć się; alicui obvenire, pertinere ad aliquem.
Simili sensu act.
KodWp I p. 383 (a. 1268) : tres mansos ... liberos ab omnibus solutionibus nobis d-ntibus (i. quae nobis debeantur ).ChrPol p. 630 : Boleslaus dux... Kasmiro filio nichil delegavit quasi prophetizans, quod maiora sibi d-rent (cf. ChrPP p. 476, ubi legitur sibi d-ri maiora ).
PP III p. 55 (a. 1436) : bona ... Elizabeth et Agnethe d-bunt et ad ipsam pertinebunt.
ARect I p. 168 (a. 1479) : ad instanciam ... sutoris ... proponentis ... debitum sibi d-re ab eodem studente pro calceis receptis.Saepissime part. perf. : należny; qui alicui debetur. Cf. DEBITUS I 1.
Simili sensu part.
fut. pass.
CodSil X p. 215 (a. 1369) : exortam litem de solutione decime d-nde monasterio.
KodMaz(L) p. 106 (a. 1388) : omnia ... mansionariis ... attributa et hucusque d-ta et pertinentia ac in futurum d-nda atque pertinenda ... ratificamus.
KodUJ II p. 12 (a. 1442) : pro ... decimis tam retentis quam d-ndis.Ita vulgo saec. XV—XVI.
Constr.
a.
sq.
gen.
APozn II p. 71 (a. 1479) : vitricus eclesie ... confessus est se recepisse ab Alberto ... marcam peccuniarum eiusdem eclesie d-tam.b. sq. dat. Occ. dat. auctoris
StPPP II p. 536 (a. 1444) : si aliquam seruitutem aut onus plebeis d-ndum (i. quod a plebeis debeatur ) ... contraxerat, exnunc ipsum ... ab ipsis... relaxamus... et ad omnes honores et officia nobilium habilitamus.c. sq. ad :
PommUrk I p. 167 (a. 1224) : villas ad supradictam ecclesiam decreui d-re.
KodMp IV p. 232 (a. 1426) : ad paranda lumina ad cultum diuinum circa fraternitatem, predictam d-nda.d. sq. in c. acc.
*KodWp I p. 95 (a. 1218) : decimas, que in pias causas d-entur.e. sq. pro:
AKapSąd III p. 61 (a. 1490) : ad racionem pecuniarum ... pro dicto libro d-tarum.
3.
sensu debilitato: móc, zdołać; posse, assequi.
Syn.
posse (
StPPP VII
p. 469, a. 1468).
Item impers.
debet
wolno;
licet.
N. constr. sq. dat.
KADŁUB. p. 98 : plus iurgiis d-ri putant quam iuri, plus falsis conviciorum arguciis, quam ... arguere contendunt.
DokMp I p. 263 (a. 1394) : venari nostro sculteto ibidem licite d-bit.
4.
zawdzięczać, być zobowiązanym; acceptum habere, obligatum esse.
N. constr. sq.
ob :
Tom. III p. 255 (a. 1514) : d-bimus ... paternitati vestre ... ob eam rem.
II.
sq.
inf.
1.
wyraża czynność przyszłą, zamierzoną lub możliwą (w dwu ostatnich wypadkach także w przeszłości); fungitur vice fut. , coniug.
periphrasticae act. , con. potentialis (horum vice etiam in praeterito)
GALL p. 46, 6 : Kazimirus... in tantum … hostes solus est persecutus, quod mori d-uit, a suis omnibus non adiutus.
Ib. p. 100, 2 : unde ... regno Polonie tale d-uit dampnum et dedecus evenire, quod nec Zbigneus potuisset nec alius... subvenire.
KodWp I p. 14 (saec. XII—XIII) : Boguchvalus ... episcopus... excommunicavit omnes, qui d-rent illam villam auferre vel hominibus in illa manentibus ... nocere.
NIC. POL. p. 138, v. 5 : quando d-et plaga visitari... d-et lauari.
KodMp II p. 83 (a. 1250) : nec edificabunt ibi quitquam, quod molendinum d-eat impedire.
RachJag p. 282 (a. 1394) : pro ... personis... qui (sic ) d-erunt equitare cum duce.
CodVit p. 727 (a. 1426) : sciens ... rex, quia iam barones non d-bunt consentire, scripsit ... magno duci etc.
APozn I p. 213 (a. 1454) : per quam apercionem ipsa civitas d-uit tradi per ipsos in manus inimicorum.
AKapSąd III p. 113 (a. 1506) : isti, qui d-bant interficere dominum doctorem ... equitaverunt vias.Ita vulgo saec. XIV—XVI. Cf. Hofmann-Szantyr, Lateinische
Syntax und Stilistik, Munchen 1965, p. 314;
V. Vgäänänen, Introduction au latin vulgaire, Paris 1964,
p.
141. Simili sensu
α.
abs.
AGZ XI p. 331 (a. 1470) : termini, qui hodie d-uerunt... sunt repositi (nisi om. fieri).
β.
sq.
part.
fut.
act.
StPPP II p. 914 (a. 1496) : sentenciam de iure supremo allaturam d-ntem.
N. iur.
debitus seu debendus
prawie tyle co: obecny lub przyszły;
i. q. praesens seu futurus
KodMp IV p. 58 (a. 1397) : pro omnibus causis d-tis seu d-ndis ...abbatem ... liberum dimisit.
2.
a.
wyraża rozkaz lub polecenie (w zdaniu głównym); fungitur vice con. iussivi
KsgŁawKr p. 82 (a. 1372) : ad redimendum macellum... Margaretha d-et fore magis propinqua.
ArHist VIII p. 363 (a. 1501) : mendici sine signo ... peregrinare non d-eant.Ita saepius saec. XIV- XVI.
b.
wyraża polecenie lub postanowienie (w zdaniu pobocznym); complet vel prorsus habet vim con. in propositione subordinata (post ut vel quod)
KodMp I p. 22 (a. 1234) : ne ... tam celebris ... facti memoria ... ab aliquibus possit uel d-eat ... uiolari.
DokSul p. 329 (a. 1267) : abbatem et conventum ... citari fecimus coram nobis sedis Apostolicae legato, ut ... comparere d-rent ... militi de iusticia responsuri.
PrzywKr p. 2 (a. 1324) : donavit ... sub condicionibus talibus ... quod medietas eiusdem partis ... nobis... d-eat deservire.
AKapSąd III p. 3 (a. 1449) : dominus ... decrevit ... quod ... Nicolaus ... uxorem suam ... ad se reassumere d-bit.Ita saepius saec. XIV—XVI. Cf. Svennung, Untersuchungen zu Palladius und zur lateinischen Fachund Volkssprache, Lund 1935, p. 647.
3.
wyraża czynność podawaną w wątpliwość;
fungitur vice con. dubitativi
AGZ XIV p. 57 (a. 1442) : Andreyko ... laboriosum Iwan ... evasit pro rebus et vestimentis, quod Andrzeyko sibi recipere d-uisset, prout idem kmetho asseruit.
DŁUG. LibBen I p. 531 : neque ... versimile est, ut ad cantandum unam missam tanta praepositura ... et custodia ... d-uissent fundari.
AKapSąd III p. 243 (a. 1480) : refert ... deponens, quod ... Abraham d-uit coram ea dixisse etc.
Ib. p. 271 (a. 1500) : quod non d-ret fieri corporum ... resurrectio et quod censuris ecclesiasticis non esset obtemperandum... compertus et propterea... citatus.
Ib. p. 179 (a. 1514) : non est possibile, quod tam parum ... d-ret perbibere.