- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- N.
I.
adv.
1.
a.
de loco: z powrotem, w tył, wstecz;
retro, retrorsum
KodPol II p. 412 (a. 1425) : kmethones ... quantum una die arabunt, illud debent debite terminare, videlicet pro et c-a arrare, seminare, metere.
AKapSąd II p. 94 (a. 1434) : confessus est, quod fuit Bohemie et tenuit sectam Husistarum et ... iuravit ... quod nunquam vult ibi ire c-a ad Husistas nec tenere eorum sectam.
PP II p. 131 (a. 1451) : per diem ... equitationem complere ... et in crastino c-a regredi.Ita saepius.
b.
na nowo, na powrót; rursus, denuo
KsgCzer p. 9 (a. 1407) : si isti arbitri non possent ipsos concordare, extunc c-a ad iudicium.
Ib. p. 208 (a. 1419) : eadem porcio hereditatis Johanni ... debet redi c-a.
PP III p. 63 (a. 1438) : Iudeus ... resignauit domum suam Rochnae ... et predicta Rochna tenetur sibi soluere ... quod si non soluerit, tunc domus idem cadet c-a ad Iudeum.Ita saepius.
2.
a.
nawzajem, wzajemnie; vicissim, mutuo (saec. XV).
b.
przeciwnie, odwrotnie, na odwrót, z drugiej strony, inaczej; e contrario, secus, aliter.
N. constr. sq.
quam;
item
sq.
ut :
DŁUG. Hist. I p. 199 : inferri sibi praelium, c-a ut erant rati, viderant.
Simili sensu
in contra :
StPPP XII p. 213 (a. 1546) : et in c-a prefatus Iacobus ... dixit se non fuisse sub lecto (cf. Th. IV 743, 29— 30 ).
Item
e (ex) contra cf.
ECONTRA.
c.
przeciw, przeciwko; adversus (saec. XV—XVI)
. Simili sensu
ad contra:
AKapSąd II p. 87 (a. 1433) : Mathia constituente se ad c-a ... et allegante, quia ista causa ... est finita.
d.
iur. przez stronę przeciwną?
a parte adversa?
KsgLub p. 40 (a.1449) : ut sibi (i. e. ei ) prefatus Pelka ... quosdam laneos, quos prefata litera concernit seu indicat, demensuraret, prouti in litera c-a iustificata ut supra.
II.
prp. c. acc.
[de regimine:
c.
gen.
TPaw IV p. 164 (a. 1408) : Johannes de Tarnovo «nestane» contra Chocimir et aliorum.
WŁODK. p. 292 : argumenta ... pro et contra dictae opinionis.c. dat. (e Pol. przeciw c. dat. )
KsgGrWp II p. 137 (a. 1397) : Przedslaus ducit testes contra Symoni.c. dat. (vel abl. ?)
KsgGrWp I p. 176 (a. 1393) : Jafroszka ... mansit circa suum dotalicium contra suis privignis.
StPPP VIII p. 976 (a. 1400) : contra dominam Phalibogy et filiabus eius.
ArPrawn I p. 182 (saec. XV) : contra participantibus.
KsgMaz I p. 83 (a. 1408) : defendere contra omnibus adversariis.
AGZ XIII p. 301 (a. 1449) : actor contra filiis ... Syenkonis ... attemptavit terminum.c. abl.
*CodVit p. 861 (a. 1429) : scripsimus querelam contra quodam ... milite.]
A.
de loco
1.
quaeritur ubi?
na przeciw, na przeciwko, ku; ex adverso, e regione.
Praec.
a.
saepius de partibus mundi,
v.
gr. contra Austrum, occidentem, orientem, meridiem, septentrionem, quattuor mundi partes.
b.
locut.
α. aliquem suspen
dere in patibulo contra solem (e
Vlg.
Num.
25,4
DŁUG. Hist. IV
p. 213
;
NIC. BŁ. Serm. I
p. 38
;et
II
p. 176
); item contra faciem ecclesiae (
KodMaz(K)
p. 447, a. 1239
;
MPH III
p. 8, a. 1275)
.
β.
contra nos
z przeciwnej strony niż my; e parte nobis opposita
KomKadł p. 62 : antipes ... est populus subterraneus c-a nos habens pedes.
2.
singularia (plerumque quaeritur quo?
)
a.
przed, coś, naprzeciw komuś; ad aliquid, obviam alicui
KsgKaz p. 538 (a. 1401) : item VI gr. versus Sator (Zator oppidum ) c-a reginam quod expendivimus.
DŁUG. Op. p. 129 : episcopus c-a coenaculum, in quo ... coriarius oraverat, pervenisset.
b.
przez, poprzez; per, trans
KsgGrWp II p. 40 (a. 1394) : cum ... 30 kmethonibus c-a hostium ejus transivit.
c.
w przeciwną stronę; in partem adversam, adversus
NIC. BŁ. Serm. III p. 21 : aliae stellae currunt c-a firmamentum.
DŁUG. Hist. III p. 379 : sidus crinitum ... c-a firmamentum cursum dirigens.
WROCŁ. Epit. fol. d VIIIb : primo potest moueri c-a motum mobilis.
d.
w górę, pod górę; sursum, adverso monte
NIC. BŁ. Serm. II p. 244 : lepus citius currit c-a montem quam de monte.
DŁUG. Op. p. 273 : naturali alveo deserto etiam c-a colles sibi obstantes ... novo et inusitato alveo ... tendebatur fons.
e.
przy; ad, propter (cf.
Fr.
contre)
*PommUrk IV p. 271 (a. 1307) : cera liquefacta c-a ignem flexibilis est ad quamlibet formam suscipiendam.
PrPrz p. 33 (a. 1393) : quicunque ... in predictis ecclesia, ciuitate, uel diocesi in uel c-a ecclesiam officia celebrare diuina ... presumpserint.
B.
de relatione
1.
a.
wbrew, mimo, przeciw; praeter, adversus, citra.
N. glossas Pol.
KsgLub p. 109 (a. 1487) : Raphaelem ... condempnasti minus iuste alias «nyeszprawnye» c-a repositionem termini alias «mymo odklad» ipsius pro limitacione granicierum.Apponitur praeter:
AKapSąd III p. 141 (a. 1509) : preter et c-a voluntatem ipsius.
Iuncturae selectae
α. contra alicuius (velle et) voluntatem cf.
s.
v.
β. contra fidem (Evangelii
et apostolicam, catholicam), honestatem, ius (commune, divinum), iustitiam, naturam, praecepta divina et humana, cf.
s.
v.
γ.
phil. contra modum concipiendi, regulam, sensum et experientiam, suppositionem, suppositum, cf.
s.
v.
δ.
iur. contra civitatem, concessionis tenorem, concitationem, concordiam factam, contractum, decreta senatus, dispositionem statutorum, inhibitionem, iuramentum praestitum, privilegium, quaestionem propositam, repositionem termini,
cf.
s.
v.
b.
(po)nad; ultra
AGZ XIV p. 30 (a. 1441) : interrogavimus partem adversam semel, bis, ter c-a citra ius.
Ib. XVIII p. 124 (a. 1476) : vos c-a decretum iuris alias «nath skazanye prava» fecistis aggerem.Cf. DŁUG. LibBen I p. 6 .
2.
przeciwko, przeciw; adversus, in aliquem (aliquid).
N. glossam Pol.
AGZ XVIII p. 504 (a. 1490) : contradicere c-a concittacionem alias «kv przypowyesczanyv».Apponitur adversus:
Lites II p. 194 (a. 1412) : c-a et adversus dictos inimicos.
CodEp III p. 188 (a. 1474) : c-a et adversus quoscunque perturbatores.
Locutiones selectae
α. contra aliquem blasphemare, clamare, contradicere, contumelias dicere, exasperari, indignari, invehi verbis iracundis, irruere verbis inhonestis (iniuriosis), irasci, loqui verbis dissimilibus, malignari, minare, odium concipere, saevire; item diffamatio, ira, malitia,
cf.
s.
v.
β. contra aliquem articulos dare (producere), censuras ecclesiasticas (interdictum) fulminare, excommunicationis sententiam extendere (extrahere), interrogatoria producere, libellum conficere (dare), monitorium decernere (dare, emanare, exsequi), processus monitorios extrahere, sententias et censuras promulgare; item
monitio, litterae monitionis (excommunicationis), processus excommunicationis sententia, cf.
s.
v.
γ. aliquid contra aliquem committere, delinquere, peccare, contemnere, cf.
s.
v.
δ.
contra aliquid habere
mieć coś przeciw czemuś; improbare aliquid
StPPP XI p. 233 (a. 1456) : ego habeo c-a hoc, ante sententiam revoco me ad dominum capitaneum.Cf. Th. IV 745, 67.
ε.
aliquem contra aliquem defendere, protegere, adiuvare, auxilium praestare,
item
contra aliquem auxilium et officium implorare,
cf.
s.
v.
Praec.
a.
med. przeciwko (chorobie, truciźnie itp.); adversus (morbum, venenum sim.).
b.
milit.
Additur
adversus :
AGZ XIX p. 13 (a. 1474) : bellum c-a et adversus Ungaros.Iuncturae selectae, quae ap. auctores antiquos non occurrunt
α.
nominales expeditio contra aliquem (
CodSil III
p. 40, a. 1317
et saepius), impetus (
DŁUG. Hist. IV
p. 296
et saepius).
β.
verbales
contra aliquem intendere (
CodEp III
p. 78,
a. 1455)
, proelium intrare (
GALL p. 459 =
p. 119,
1 M.
), aliquid iacere (
DŁUG. Hist. III
p. 367,
proicere:
AKapSąd III
p. 175, a. 1513).
Item
triumpho potiri (
RFil XXIV
p. 348, saec. XV)
, (victoria) triumphare (
DŁUG. Hist. I
p. 126
;
Tom. IV
p. 94, a. 1516)
;, victoriam adipisci, habere (
*Tom. III
p. 245, a. 1514
;
ib. X
p. 399
,
a. 1528),
item victoria contra aliquem parta
(
ib. XIII
p. 279, a. 1531).
c.
iur. przeciw (niekiedy takie tyle co) w sprawie przeciw komuś; adversus, (interdum etiam i. fere q.) in causa contra aliquem acta.
N. glossam Pol.
KsgLub p. 110 (a. 1487) : Elizabeth ... astitit terminum ... super ... Andream ... tanquam c-a actorem alias «naprzeczywko powodowy».Apponitur adversus, ex adverso:
KodMp III p. 340 (a. 1382) : propono cum querela c-a et aduersus Swentoslaum(ita saepius).
ZabDziej III p. 263 (a. 1493) : protestatus est de prima dilacione c-a ex adverso dnum plebanum.
Item apponitur
cum:
AGZ XV p. 355 (a. 1498) : advocatus ... ponebat ... ius die dominica ex mandato domini Andree Chelmyczsky poponi Cuszme c-a cum kmethonibus suis (i. e. contra kmethones, cf. ib. supra terminum inter ... Cuszmya ... et homines nobilis Andree Chelmyczsky).
Locutiones iur. selectae
α.
nominales acquisitio contra aliquem, citatio, concitatio, iuramentum, poena, querela, sententia, terminus, testes, triumphus; item contumax, cf.
s.
v.
β.
de iudice contra aliquem aliquid adiudicare, computare, poenam decernere (imponere, promulgare, statuere), iuris rigorem (statutum et ordinationem) extendere, procedere, sententiam ferre, silentium alicui imponere, terminum dare, cf.
s.
v.
γ.
de actore
contra aliquem accusare, actorem esse, agere, causam agitare (assumere, conferre, movere, suscipere), causas et negotia agere, causas et propositiones facere, causari, clamare, conqueri, exponere in querela, inculpare, instigare, procedere, proclamare, proponere (cum querela, iudicialiter), propositiones facere, querelam scribere, querulare, queri, cf.
s.
v.
δ.
de partibus in iudicio
αα.
comparentibus contra aliquem comparere, stare (pro aliqua re, cum aliquo), terminum astare (attemptare, temptare), cf.
s.
v.
ββ.
iuris sui vicarium constituentibus contra aliquem informare aliquem, procuratorem constituere, cf.
s.
v.
γγ.
causam suam agentibus contra aliquem arguere, attemptare aliquid, confiteri, constituere aliquem, deponere pallium, docere aliquid (testibus, litteris), ducere testes, exhibere litteram (citationem), fideiubere (aliquid, pro aliquo), iurare, iustitiam suam prosequi, offerre citationem, ostendere ius, periurare, periurium committere, ponere aliquem (litteram, privilegium), probare (per testes, de aliqua re, aliquid), statuere aliquem (ministerialem), terminum disponere, cf.
s.
v.
δδ.
de parte causam obtinente contra aliquem aliquid acquirere, evadere, iustificari (iustum fieri), liberum esse, manere circa aliquid (remanere), memoriale dare (solvere, teneri), nobilitatem suam expurgare, obtinere aliquid, triumphare, cf.
s.
v.
εε.
de parte causam perdente
contra aliquem abiudicari ab aliqua re, abrenuntiare se ab aliqua re, culpabilem esse, intromissionem dare, exire debere, incidere poenam,
incurrere marcam, luere (poenam, marcas, grossos), manere (poenam, in poena, in vulneribus, furtum), perdere aliquid, ruere poenam, teneri (poenam, «nestane», furtum, vulnera, a vulneribus), restituere aliquid, cf.
s.
v.
ε.
de procuratore et alieni iuris vicario contra aliquem causam defendere (fovere), procuratorium exhibere, stare ac intercedere pro aliquo, cf.
s.
v.
ζ.
varia contra aliquem pignora repercutere, aliquem a iurisdictione eximere, in pignore esse, contra aliquid (aliquem) excipere, aliquid contra aliquem detinere, cf.
s.
v.
d. contra dico, do, expeditio, restituo, sto, venio cf.
CONTRADICO
2. CONTRADO
CONTRAEXPEDITIO
CONTRARESTITUO
CONTRASTO
CONTRAVENIO.
3.
a.
względem, wobec, w stosunku do, w porównaniu z; erga, in aliquem (aliquid), adversus (aliquando fere i. q.
dat. purus), in comparatione: ad, pro, prae.
Pendet ex
α.
subst.
,
v.
gr. affectus, animus (perplexus et anxius), opera misericordiae, punitio, venia, voluntas, cf.
s.
v.
β.
adi.
, v. gr. cautus, invidus, nocivus, cf.
s.
v.
γ.
verbis,
v.
gr. (con)distinguere, disponere, esse, mirari, praevalere, cf.
s.
v.
b.
(w zamian) za; pro
PommUrk V p. 483 (a. 1320) : c-a unum iuger cultum debent duo iugera pratalia computari.
KodWp III p. 532 (a. 1308) : Mikossius ... uxori sue legitime hereditatem suam Pozarowo ... c-a ipsius dotalicium ... resignavit.Ita saepius. Cf. Th. IV 751, 35.
4.
locutiones variae
a.
respondere contra aliquid
odpowiadać na coś;
i. q. ad aliquid.
Item
replicare
et
responsum :
ArPrawn X p. 282 (a. 1409) : responsum scabinorum c-a prehabita querulamenta.
AKapSąd III p. 153 (a. 1511) : replicando c-a quasdam exceptiones ... dixit.
b.
stamen contra aestatem
na lato; quod in aestate adhibetur
CodSil VIII p. 35 (a. 1351) : duo stamina: vnum c-a aestatem, aliud super hieme.
c.
iurare contra solem
przysięgać na słońce: i. q.
per
Tom. VI p. 14 (a. 1522) : qui ... comparuerunt et se misericordie subjecerunt, juraverunt c-a solem ... in hec verba eqs.(ad rem cf. Wł. Semkowicz, Przysięga na słońce, Księga pam. ku czci B. Orzechowicza, Kraków 1016, pp. 1—74; id. Jeszcze o przysiędze na słońce, Studia hist. ku czci St. Kutrzeby I, Kraków 1938, pp. 429—444).
d.
emere, comparare , u kogoś; ab aliquo
(cf.
supra I 166, 7—24
s.
v.
AD,
I 673—674
s.
v.
APUD
et II 395, 41 sqq.
s.
v.
CIRCA)
PommUrk II p. 2 (a. 1253) : notum sit omnibus ... quod dominus Arnoldus ... emit c-a nos XX mansos.
KodWp II p. 268 (a. 1309) : scultetus ... allodium nostrum ... pro centum et quinque marcis c-a nos ... con paravit.
e.
quaestionem facere
i. q. alicui
MARTIN. OP. Serm. fol. 114b : amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem? (Vlg. Matth. 22, 12 ) ... hanc quaestionem faciet Dominus in fine nuptiarum ecclesie c-a omnes, qui sine veste nuptiali inuenirentur.
f.
pendi contra aliquid
zagrażać czemuś; imminere alicui rei
StPPP XII p. 429 (a. 1502) : multotiens pendebatur ticio c-a civitatem (cf. contextum ),
g.
fugere (fugam capere, apprehendere) contra aliquem (aliquid)
uciekać przed kimś (czymś); ab aliquo (aliqua re)
TPaw IV p. 234 (a. 1398) : Thomas ... non cepit fugam de terra Lanciciensi c-a Petrum.
ZABOR. p. 34 : Josephus ... fugit c-a libidinis impetum.
Id. Coel. fol. B IIa : c-a libidinis impetum apprehende fugam (cf. Vlg. Jos. 8,20: fugam ... c-a persequentes).