General
Full Entry
More

ASCENDO

Grammar
  • Formsascendo, asscendo
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -ere, -di, -sum
Meaning Outline
  • I. propr.
    • 1. ad locum editiorem scandere.
      • α.
      • β.
      • γ.
      • α. + arborem ad arboris cacumen scandendo pervenire
      • β. + equum, currum, navem i. p. conscendere.
      • γ. eccl.+ ad coelos in coelum intrare.
      • δ. + campum contra aliquem pugnam inire
      • ε. + ex adverso adversari, opponi (ex Vlg. Ezech. 13,5)
      • ξ. + in mentem in cor i. q. venire
    • 2. + fluvium adverso flumine navigare
    • 3. intrare, pervenire aliquo
    • 4. astr. oriri (de corporibus caelestibus)
    • 5. sursum tolli, evehi (v. gr. de fumo, igne, aqua).
  • II. transl.
    • A.
      • 1. surgere, exsistere.
        • α.
        • β.
        • γ.
        • δ.
        • ε. + inculpatione
      • 2. augeri, crescere (de pretio, tributo, sim.)
      • 3. valere, stare
    • B.
      • 1. viribus, honore crescere, provehi.
      • 2. + (ad) aliquam dignitatem aliquem honorem assequi
      • 3. + terram possidendam accipere
    • C. iur.
      • 1. + in alium terminum terminum prorogare
      • 2. + super debitum debitum possidendum accipere
    • D. phil. inductione demonstrare

Pełne hasło

ASCENDO s. ASSCENDO, -ere, -di, -sum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
  • N.
[dep. modo usurpatur
Tom. IV p. 317 (a. 1518) : ascensis ... rege sponsaque in hunc locum.
Cf. usum verbi trans. Th. II 758, 64 sqq.]
I. propr.
1. wstępować w górę,wznosić się, wchodzić na jakieś wzniesienie; ad locum editiorem scandere.
N. in imagine de
α. finibus praedii
KodMp II p. 73 (a. 1244) : limitatio peruenit in vallem et in ascensu illius vallis a-it ad altiorem montem lapidosum.
β. situ bonorum
DokKujMaz p. 339 (a. 1383) : omnia ... bona fratrum Ordinis Beate Marie ... versus Thorun descendencia vel ad castrum dictum a-ncia.
γ. gradibus scientiarum
GŁOG. Anal. fol. 66b : scientie ... subalternate ... a-unt ad subalternantes (cf. ib. fol. 182b).
N. locut.
α. arborem wdrapać się na drzewo; ad arboris cacumen scandendo pervenire
Lites I p. 225 (a. 1339) : dum fuit in silva, a-it unam arborem altam.
CorpJP III p. 454 (a. 1519) : in arborem fructiferam a-re.
Cf. Th. II 754,64 sq.
β. equum, currum, navem wsiąść na konia,wóz, okręt; i. p. conscendere.
γ. eccl. ad coelos et abs. wstąpić do nieba; in coelum intrare.
δ. campum contra aliquem wystąpić do walki; pugnam inire
CodEp III p. 499 (a. 1410) : cum gentibus nostris armatorum campum contra ipsos a-imus.
ε. ex adverso występować przeciw czemuś, stawiać opór; adversari, opponi (ex Vlg. Ezech. 13,5) VSt p. 315 et saepius.
ξ. in mentem przychodzić na myśl; i. q. venire
CodVit p. 744 (a. 1426) : in tuam nec in alterius mentem hoc a-at.
CodEp III p. 506 (a. 1431) : neque hoc ipsum in mentem nostram a-re poterit.
Simili sensu in cor :
KodLit p. 173 (a. 1413) : que nunquam in cor nostrum (nouit Deus) a-erunt.
Cf. Vlg. Ier. 19,5 et passim.
Item
in pectora:
DŁUG. Hist. I p. 315 : ex ... Kazimiri ... morte in pectora primorum Poloniae a-erat maeror.
2. fluvium et abs. odbywać podróż w górę rzeki; adverso flumine navigare
SchlUrk p. 332 (a. 1254) : in Odra ... navibus a-ntibus vel descendentibus transitus non claudatur.
*CodVit p. 860 (a. 1429) : naves a-re non possunt Danubium.
Item
mare wypłynąć na morze; i. q. ingredi
ChrHP p. 496 : congregatis autem carinis in Dacia mare a-it.
N. locut.
sicut fluvius ascendit w górę rzeki; adverso flumine
*Dogiel V p. 15 (a. 1237) : termini dioeceseos includuntur inter Vendam et Dunam, sicut a-it Venda de mari usque ad locum, ubi Aboa intrat in Vendam et sicut Aboa a-it usque ad ortum suum.
3. wchodzić, przybywać, docierać; intrare, pervenire aliquo
CodPom p. 397 (a. 1228) : a-ntes in Poloniam plaustro ... vnam marcam dabunt.
KodPol II p. 827 (a. 1424) : quandocumque a-ndo in et ad regnum Poloniae.
Opp.
discedere ( ZabDziej III p. 243, a. 1493).
N.
vi (violenter) wtargnąć przemocą; vi ingredi
KsgKaz p. 475 (a. 1393) : Petrasch a-it comodum et cameram ... Stephani vi et ibi recepit gladium.
StPPP VIII p. 603 (a. 1398) : pro eo, quod violenter a-it in agros ipsius.
4. astr. wznosić się, wschodzić; oriri (de corporibus caelestibus). Cf. ASCENDENS III.
5. podnosić się, wznosić się, przybierać; sursum tolli, evehi (v. gr. de fumo, igne, aqua).
N.
in acutum stawać się ostrym (o głosie); acutum fieri (de voce)
GŁOG. Phys. fol. D la : cuius uox incipit a graui et a-it in acutum, signat hominem iratum.
Constr. ad
1-5:
a. abs.
b. sq. ad.
c. sq. in c. acc.
d. sq. in c. abl.
Lites I p. 263 (a. 1339) : testis ... a-it in campanili ... supra ecclesiam in Siradia.
PEREGR. fol. 67b : ego ... sum avaritia, quae in corde Iudae semel a-i.
e. sq. super:
KADŁUB. p. 144 : ira Dei a-it super eos (cf. Vlg. Eccles. 10,4 ).
MARTIN. OP. Serm. fol. 230a : dyabolus ... a-ns super cor eius.
AGZ XIV p. 148 : (a. 1444) : dum super equum a-bam.
Cf. Th. II 755, 64 sq. ,78 sq.
f. sq. versus:
DŁUG. LibBen I p. 398 : lapideam ... confrontatam ecclesiae ... sanctae Mariae Magda lenae a-ndo versus circulum.
g. sq. de
*MPH II p. 761 (a. 991) : ignis ... de Hreno a-ns.
Lites III p. 136 (a. 1414) : fumum a-ntem de villis circumstantibus.
6. (
ab abscendere derivatum?) schodzić, zstępować; i. q. descendere
PEREGR. fol.78a: angeli ... de celo a-erunt et suum gaudium pastoribus retulerunt.
II. transl.
A. de rebus
1. podnosić się, powstawać; surgere, exsistere.
Dicitur de
α. clamore, voce ( JusPol p. 159, a. 1356 et saepius).
β. orationibus piisque operibus.
N. locut.
in conspectu Domini:
MARTIN. OP. Serm. fol. 243b : orationes eius esse exauditas et elemosinas eius a-sse in conspectu Domini.
KodUJ II p. 87 (a. 1448) : a-it fumus aromatum altissimae ... devotionis de manu angeli in conspectu Dei.
Cf. Vlg. Tob. 7,13.
γ. superbia ( KodMaz(K) p. 332, a. 1230 et saepius).
δ. truculentia ( DŁUG. Hist. V p. 566 ) cf. Th. II 757,21 sqq.
ε. inculpatione :
ŁASKI ComPriv fol. 218b : ubi inculpatio altius non a-at, quam ad poenam simplicem.
2. wzrastać, powiększać się (o cenach, podatkach itp.); augeri, crescere (de pretio, tributo, sim.)
StSyn IV p. 53 (a. 1420) : in reempcione empte rei precium adequatur, vel modicum plus a-et.
KodUJ II p. 179 (a. 1456) : debita ... in continua sua dilatione a-ntia.
DŁUG. Hist. IV p. 578 : multiplicatio eius monetae continuo a-bat et ... liga eiusdem diminuebatur.
Ib. V p. 142 : cum ... singula pretio quadruplo a-rent.
N. locut.
in pretium wzrastać w cenie; pluris stare
AKapSąd II p. 348 (a. 1503) : temporibus illis, quibus a-erant in pretium frumenta.
Inde
3. dochodzić w cenie do pewnej wartości, kosztować; valere, stare
*PommUrk V p. 395 (a. 1318) : ad quantam pecuniae summam a-at decima.
Lites I p. 171 (a. 1339) : testis ... nescit, quantum a-unt dicti fructus.
KodMp III p. 68 (a. 1348) : si vero valor dictorum fructuum ultra taxam predictam a-re potuerit.
KodKKr II p. 473 (a. 1421) : utilitates, que ad centum mereas (i. e. marcas) a-re potuerunt.
Ita saepius.
B. de hominibus
1. wzrastać w znaczenie, wpływy; viribus, honore crescere, provehi.
2. (ad) aliquam dignitatem wstąpić na jakieś stanowisko; aliquem honorem assequi, v. gr. ad praebendam ( PommUrk V p. 18, a. 1311), praesulatum ( CodEp III p. 50, a. 1450) , cathedram doctoralem ( Concl. p. 146 ) , regium thalamum ( DECIUS p. 36 ) , ad statum continentiae (i. e. vitam coelibem ZABOR. Coelib. p. 9 ).
N. constr.
a. sq. in c. abl.
ArLit I p. 19 (a. 1558) : qui ... non possit a-re in beneficiis universitatis ... quindecim marcas reponat.
b. sq. supino (gerundio)
*PommUrk VI p. 182 (a. 1323) : prius ... quo non solverit debitum, ad sedendum nobiscum consistorium non a-et.
StPPP II p. 248 (a. 1420) : in quo colloquio ... Jacobus ... judicatum a-it.
Ib. p. 352 (a. 1431) : Sigismundus ... subiudicatum suscepit et feliciter a-it judicandum.
3. terram objąć w posiadanie; possidendam accipere
KodLit p. 237 (a. 1419) : terra Samayatharum ... perpetuis temporibus circa dominos regem et magnum ducem ... remaneat conseruata et a-atur.
AKap Sąd III p. 114 (a. 1507) : a-unt bona laici computatis singulis ad summam XXX sexagenarum.
C. iur.
1. in alium terminum przesunąć termin; terminum prorogare
AGZ XIX p. 180 (a. 1479) : descendendo de termino suo et a-ndo in aliud terminum ... videlicet Nativitatis Domini.
2. super debitum wstąpić w prawa wierzyciela; debitum possidendum accipere
PP III p. 156 (a. 1447) : ego Petrus ... emi a ... Edlinger ... debitum, quod sibi tenetur ... aduocatus Sandomiriensis, et a-it super hoc debitum wlgariter «wstupyl».
D. phil. dowodzić za pomocą indukcji; inductione demonstrare
GIEŁCZ. p. 158 : a-re est a descendentibus ad descensam arguere et quot modis contingit descendere, tot et a-re, cum se habeant opposito modo.
Cf. ASCENSUS II B 1.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)