General
Full Entry
More

AQUA

Grammar
  • Formsaqua, acqua
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -ae
  • Part of Speechnoun
  • Genderfeminine
Meaning Outline
  • I. humor umidus,unum e quattuor quae dicuntur naturae elementis. Distinguitur
    • α. + coelestis imber
    • β. + dulcis naturalis i. q. fluvialis
    • γ. + ferrata quae prope mineram ferri in pratis invenitur
    • δ. + lactis ©.rosarum serum liquor rosarum odorem spirans
    • ξ. + salis ex qua sal excoquitur destillata liquor acrior, qui medio aevo quinta essentia appellabatur
    • α.
    • β. + in pane doloris et aqua tristitiae sedere i. q. incarceratum
    • γ. + a pumice aquam postulare i. e. ea quae nullo pacto fieri possunt
    • δ. + aquam mari addere rem supervacaneam facere dicitur de eo, qui odio implacabili aliquem persequitur
  • I. corporis humani elementum umidum.
    • α.
    • β. + intercutis morbus hydr opis.
  • II. dicitur de aquae decursu vel receptaculo naturali (fluvio, lacu, mari sim. saepius pl.)
    • α.
    • β. + ad (super) primam aquam primo vere

Pełne hasło

AQUA s. ACQUA, -ae f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
BJ.
  • A.
[gen. sg. aquas:
StPPP VIII p. 35 (a. 1381) : pro inundacione aquas,abl. pl. aquiis:
ArSang II p. 86 (a. 1397) : cum riwlis, aquiis et eorum decursibus; item aquibus:
AGZ II p. 176 (a. 1463) : cum ... fluvijs ... lacubus, aquibus.]
I. woda jako jeden z tzw. czterech elementów; humor umidus,unum e quattuor quae dicuntur naturae elementis. Distinguitur fluvialis, nivalis, pluvialis. Ad sacros ritus celebrandos usurpata dicitur benedicta, consecrata, lustralis.
N. glossam Pol.
GLb p. 7 : a-a lustralis «swyączona voda».
N.
α. coelestis deszcz; imber,
β. dulcis woda słodka; i. q. fluvialis
DŁUG. Hist. V p. 630 : Tureis, qui erant in navi,... pro a-a dulci emissis.
Simili sensu naturalis :
MIECH. Sang. p. 11 : a-a naturalis, quam physicam dicunt.
SACR. Elucid. fol. 24a : materia vero remota est a-a naturalis.
Item
ele- mentalis ib. : a-a elementalis, pura, naturalis.
γ. ferrata woda występująca w sąsiedztwie rudy darniowej; quae prope mineram ferri in pratis invenitur GLr I p. 460 .
δ. lactis serwatka; serum
GLr I p. 491 : a-a lactis «syrwartka».
Cf. SACR. Elucid. fol.24a . ©.rosarum woda różana; liquor rosarum odorem spirans GLr I p. 199. MIECH. Sang. p. 13 .
ξ. salis solanka; ex qua sal excoquitur
AGZ XIX p. 185 (a. 1482) : superfluitas de a-a salis in fenestra hoc est «rosola»... super dominum Procop debet converti. alchemita
destylowana; destillata
SACR. Elucid. fol. 124a : a-a alchemita... destillata. fr. vitae (vivae)
spirytus; liquor acrior, qui medio aevo quinta essentia appellabatur
AKapSąd II p. 576 (a. 1457) : vitrum cum a-a distilata ... que fuit a-a vite vive.
GLr I p. 502 : a-a vite «gorzałka».
MIECH. Sang. p. 6 : potissimum remedium, quod a-am vitae sive quintam essentiam nominant. Simili sensu quintae essentiae:
AKapSąd II p. 664 (a. 1470) : a-am quinte essencie seu aurum potabile.
N. locut.
α. in pane et aqua ieiunare de ieiunii rigidissima forma ( DŁUG. Hist. IV p. 535 et saepius).
β. in pane doloris et aqua tristitiae sedere być więzionym o chlebie i wodzie; i. q. incarceratum esse
ConcPol VI p. 70 (a. 1491) : ob certa vicia ... in pane doloris ac a-a tristicie sedere fuit deputatus.
Item proverbialiter
γ. a pumice aquam postulare żądać rzeczy niemożliwych; i. e. ea quae nullo pacto fieri possunt
Tom. VII p. 174 (a. 1525) : rex querit omnes modos quibus restitui posset, sed ab arido pumice a-am postulat.
Cf. ib. X p. 10 (a. 1528).
δ. aquam mari addere czynić rzecz zbędną; rem supervacaneam facere
MARTIN. OP. Serm. fol. 176b : vasa plena ... conferentes ... habentibus... quod est addere ligna siluis et a-as mari. s.aliquem in pugillo aquae submergere
utopić w łyżce wody; dicitur de eo, qui odio implacabili aliquem persequitur
AKapSąd III p. 17 (a. 1464) : inimici ... me in pugillo a-e submergere vellent.
I. woda w organizmie ludzkim; corporis humani elementum umidum.
N.
α. sanguis limfa? succus coloris nullius venis inclusus? GLr I p. 510 .
β. intercutis ( Inst. p. 130 ) et abs. wodna puchlina; morbus hydr opis.
II. zbiorowisko wody w przyrodzie (rzeka, jezioro, morze itp.); dicitur de aquae decursu vel receptaculo naturali (fluvio, lacu, mari sim. saepius pl. ).
N. glossas
StPPP II p. 475 (a. 1441) : a-a alias «goscza» ... fossato ... fluere debet.
PommQu p. 97 (a. 1413) : prope a-am proprie «see» (Germ. ).
N. de fluviis in opp. ad mare
VINC. p. 427 : in a-is et mari operatur mirabilia.
StPPP III p. 71 (a. 1423 —1505): tempestas marina et a-arum.
Item loco nominis proprii
LiegnUB p. 38 (a. 1317) : siluae ... jacentis super A-a nigra.
Cf. ib. p. 117 (a. 1349).
N.
a. impetuosa powódź; inundatio
StPPP II p. 501 (a. 1442) : a-a impetuosa, que dicitur «powodzi». b. sterilis: Visit,
p. 573
( a. 1554) : piscari ... in a-is sterilibus, quae inundant prata illorum,c. viva (vivens)
źródło; fons, scaturigo. Simili sensu perennis :
DŁUG. Hist. I p. 342 : nullas ... arx ... perennes ... habebat a-as. Opp. mortua, semiviva woda stojąca
KsgMaz III p. 190 (a. 1436) : a-am submittere ita, ut non staret super Alberti hereditate a-a mortua (cf.
PP V p. 79, a. 1427). AGZ XVI 11 p. 86 (a. 1474) : a-a semiviva alias «marthvicza».
N. locut.
α. per a-am terramque (a-is terrisque) ire, pugnare sim.
β. ad (super) primam aquam kiedy ruszą lody; primo vere
PP III p. 4 (a. 1427) : ad primam a-am proxime venturam wlgariter «weszne».
Ib. p. 41 (a. 1434) : super primam a-am wlgariter «na woszni».
Simili sensu
in priori aqua
ib. p. 146 (a. 1447) : teneor... XXli marcas ... soluere ... in proxima et priori a-a. III. iur.I. abrenuntiationis
tzw. woda zrzeczenia, wypijana przy transakcji zrzeczenia się nieruchomości; quae pro signo alienationis bonorum immobilium bibebatur
KodMp II p. 33 (a. 1224) : comes cum in nostra presencia ... a-am abrenuncciacionis bibisset... hereditatem in manus nostras ... resignauit.
N. locut.
aquam postbibere:
DokKujMaz p. 344 (a. 1386) : in signum huius vendicionis ... Clemens iuxta terre nostre consuetudinem a-am postbibit. Ad rem cf. J. Matuszewski, Aqua abrenuntiationis,Czasopismo Prawno-Historyczne IV 1952, 164—237. 2, iudicium (ius, examen) aquae
stosowany we wczesnym średniowieczu środek dowodowy, polegający na zanurzaniu świadczącego w wodzie; mos medio aevo vigens, quo accusatus vel testis per submersionem in aqua arguebatur
KodPol I p. 27 (a. 1222) : Sancta Maria in Czerwińskhabet ab antiquo iudicium ferri et a-e pariter et duellum. KodMaz(K)
p. 63
( saec. XIII) : examina uomerum, a-e et caldarij ... dicte ecclesie ... contulimus possidenda.
DyplMog p. 5 (a. 1225) : habebunt fratres ... ius a-ae et baculorum.
KodMp II p. 86 (a. 1252) : habeat ... comes ... potestatem iudicandi ad omnes sententias... uidelicet ad a-am et ferrum candens, ad duellum baculorum ct gladiorum, ad suspendium et mutilacionem membrorum. AQUACIOcf.AQUATIO
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)