- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
ArSang II p. 30 (a. 1360) : cum ... hoc idem annum elapsum fuerit.
AGZ XIV p. 164 (a. 1445) : ad aliud annum.
ZabDziej II p. 406 (a. 1487) : ad quodlibet annum.]
I.
A.
rok w znaczeniu potocznym jako kolejne następstwo wiosny,
lata, jesieni i zimy; sensu communi i. e. temporis
spatium, quod vere, aestate, autumno, hieme constat
(nuncupatur
naturalis, temporalis
vel
temporarius, vertens :
AGZ XIV p. 180, a. 1445 : arendavit ... molendinum ... ad tres a-os naturales.
COPERN. Rv. p. 191 : naturalem quippe vocamus a-um, qui nobis quaternas vicissitudines temperat annuas.
Ib. separandus nobis est ac definiendus temporalis a-us a sydereo.
Ib. p. 157 : a-um vertentem sive naturalem, qui ab aequinoctio vel solstitio est.Ib.
p. 194 : in promptu causa est, cur ante Ptolemaeum longior fuerit a-us temporarius).
N.
a-i circulus cf.
s.
v. circulus.
Locut.
notabiliores
1.
c.
adi.
(part.
)
a.
rok bieżący; hic annus dicitur
praesens (
KodWp III
p. 107,
a. 1358
et saepius):currens (
item nunc currens:
AKapSąd II
p. 586,
a. 1464
et saepius, cf.
ArHist X
p. 137,
a. 1522)
, praesens currens (
PP III
p. 136,
a. 1446)
, labens (
AKapSąd II
p. 845,
a. 1525)
, transiens (
FormJ
p. 93
).
b.
przeszły; novissimus dicitur pari modo
atque apud antiquos praeteritus.
N.
a-i retroacti (
AKap
Sąd II
p. 77,
a. 1428
;
ib.
p. 735,
a. 1508).
c.
przyszły; proximus dicitur
cum adveniens (
ZabDziej I
p. 140,
a. 1499)
tum veniens.
2.
c.
verbis: upływanie roku (lat) wyrażane bywa przez; anni
volventes dicuntur compleri (
Lites I
p. 284, a.
1339
et saepius), defluere (
CodEp I 2
p. 230, a.
1466)
, elabi (
StPPP VIII
p. 245, a.
1388
et saepius), exspirare (
ib.
p. 333, a.
1389
; dicitur
item de anni exspiratione
ib. VI
p. 429
,
a. 1531)
, fluere (
ArHist V
p. 163, a.
1476)
, labi
(item a-orum lapsus:
StPPP VIII
p. 443, a.
1398)
, revolvi
(item a-orum revolutio:
DyplMog
p. 29,
a. 1284
et saepius); tendi (
DŁUG. Op.
p. 10
)
, transigi (
StPPP VIII
p. 104, a.
1384)
, verti (
VINC.
p. 277
).
3.
c.
prp.
a. ab a-o (a-is)
α.
przed rokiem (laty);
ante annum (annos)
cf.
β.
od roku (lat); iam
unus vel plures anni sunt, ex quo
etc.,
cf.
γ.
za rok (lata); pro uno vel pluribus annis,
cf.
b. ad a-um (a-os)
α.
na przeciąg roku (lat); in unius vel plurium annorum spatium,
cf.
β.
corocznie;
quotannis,
cf.
γ.
w przeciągu roku, przez rok; anni spatio.
N.
StPPP VIII p. 803 (a. 1400) : promisit unum aceruum de feno ... domino Nicolao ad a-um futurum currentem propriis laboribus adimplere.
PP III p. 157 (a. 1447) : morari a Natiuitate Christi ... ad a-um percurrentem vel tam diu, donec sibi peccuniam prefatam non soluerit.
δ.
de (ab) a-o ad a-um
z roku na rok, corocznie;
uno quoque anno,
singulis annis,
cf.
,
41 sqq. et 2, 35
sqq.
N.
DŁUG. LibBen III p. 41 : de a-o tertio in tertium pro censu annuo solvit etc.
N.
eodem sensu
StPPP XII p. 206 (a. 1457) : que solucio ... debet fieri a-us ab a-o ipso die sancti Johannis.
c.
ante a-um
rok naprzód;
anno ante,
cf.
s.
v.
ante.
d. de a-o
α.
tego a tego roku;
hoc vel illo
anno,
cf.
s.
v.
de.
β.
za rok (lata); pro anno
vel annis,
cf.
s.
v.
de.
e.
α.
in a-os
z roku na rok, co roku;
quotannis.
β.
in aliquot a-is
przez tyle a tyle lat;
aliquot annos,
cf.
s.
v.
in.
f.
per a-um
za rok, w przyszłym roku; anno proximo,
cf.
s.
v.
per.
g.
pro a-o
tego roku; hoc
anno,
cf.
s.
v.
pro.
h.
sub a-is
w roku ...;
anno...,
cf.
s.
v. sub.
4.
a.
abl.
a-is aliquot
(przez) tyle a tyle lat;
aliquot annos
NIC. POL. p. 136 : qui fuit in Monte Pessulano 20 a-is.
StPPP VIII p. 409 (a. 1397) : sedecim a-is tenuit in pace ... hereditatem.Ita saepius, immo XVI saec. ( HUSSOW. p. 16 v. 198).
b. singulis a-is
corocznie.
5.
Polonica
a.
gen.
pro
abl.
temporis
(Pol.
‛tego roku’)
PP III p. 150 (a. 1447) : quas sexagenas ... debet tenere per a-um ... et ab ipsis nichil soluere nec dare presentis a-i currentis et cum a-us praeterierit etc.
b.
a-us non est, sicut
nie ma (jeszcze) roku, jak ...; nondum annus praeteriit, postquam
StPPP VIII p. 1 (a. 1374) : adhuc a-us non est, sicut ipse ... fideiussit sibi XX marcas.
Ib. p. 350 (a. 1389) : a-us non est, sicut de hereditate mea ... suscepit cletam.
B.
astr.
α.
Aegyptius
egipski; quo Aegyptii
utebantur
COPERN. Rv. p. 173 : utemur autem in supputatione motuum caelestium a-is ubique Aegyptiis, qui soli inter civiles reperiuntur aequales.
Ib. p. 170 : invenimus ... anomaliae motum in MDCCCXVIIII a-is Aegyptiis.β. asteroteris (Gr. άστερότερις) gwiezdny; sidereus,
ib. p. 194 : sed circa a-um quoque asteroterida sive syderum potest error accidere.γ. bisextus sive bisextilis przestępny; qui 366 dies habet. δ. lunaris księżycowy (=354 dni); qui lunae motibus dimetitur et 354 dies habet
*Tom. III p. 189 (a. 1514) : positio equinoctii vernalis ac descriptio cicli decemnonalis propter minuta predicta in vero cursu a-i solaris atque lunaris non exacte computata, firmam in calendario sedem habere non possunt.ε. parilis astronomiczny; quo astronomi utuntur
COPERN. Rv. p. 189 : patet igitur, quod in a-is Romanis MDXXIIII diebus CVI a principio a-orum Christi ad hoc tempus intercalati sunt dies CCCLXXXI, hoc est a-us I, dies XVI, qui in a-is parilibus faciunt MDXXV et dies CXXII.ζ. Romanus Juliański; qui a Caesare institutus est cf. η. sidereus gwiezdny; qui siderum motu dimetitur. θ. solaris słoneczny (= 365 dni); qui solis motu dimetitur et 365 dies habet *Tom. III p. 189 (a. 1514) cf.
COPERN. Rv. p. 309 : Ptolemaeus ... a-os ... solares vult intelligi, qui ab aequinoctio vel solstitio capiuntur.
C.
różne określenia ery chrześcijańskiej; variae aetatis post
Christum natum appellationes Christi (
AKapSąd III
p. 141, a.
1509)
; Domini ((
KodPol I
p. 1, a.
1145
;
PrzywKr
p. 2, a.
1324
;et saepius); gratiae (
KodMp II
p. 72, a.
1244
;
KodKKr I
p. 40, a.
1251)
;
; Ihesu (
AKapSąd III
p. 102, a.
1504)
; Incarnationis Dominicae ((
Dogiel IV
p. 9, a.
1230)
;
; humanae restaurationis
WAPOW. Chr.
p. 22
)
; salutiferi partus (
ib.
p. 162
)
; virginei partus ((
ib.
p. 5
;
IO. VISL.
p. 173
).
;
II.
A.
miara wieku ludzkiego;
vitae humanae mensura
(v.
g. homo quinquaginta a-orum, quin
quaginta a-os agens, habens
człowiek pięćdziesięcioletni).
N.
locut.
α.
AKapSąd II p. 609 (a:1472): testis a-orum LXXX habensex Pol. ‛mający lat (gen.) 80’; annos natus 80; eodem sensu
β.
MPH III p. 177 (a. 1416) : a-os duos habens natu.
γ. a-um conscendere (
ChrMP
p. 479
)
.
δ. in a-o constitui (
DŁUG. Hist. V
p. 263
)
.
ε. aliquot a-os antiquus, senex,
cf.
s.
v.
antiquus
infra 585,8 sqq. et senex.
B.
iur.
t. t.
1.
pl.
a-i (debitae) aetatis, discretionis, pubertatis (immo
pubertatis et discretionis :
APozn II
p. 143, a.
1484
;
AGZ XV
p. 558,
a. 1497)
, debitae rationis
et
abs.
lata sprawne,tj. wiek, po którego osiągnięciu nabierało się zdolności do działań
prawnych; aetas pubes, qua iure
agere licebat
KsgŁawKr p. 209 (a. 1393) : pueris cum ad a-os debite etatis, videlicet si masculus, ad XX a-os, si femella, quousque cum voluntate matris maritata fuerit, pervenerint etc.
Ib. p. 233 (a. 1393) : nate sue legitime a-os discrecionis ... habenti.
ChrMP p. 555 : postquam Boleslaus a-os pubertatis attingens ... dominia sua a patruo suo Conrado, tutelam suam respuens, rehabere voluisset etc.
APozn I p. 267 (a. 1457) : quatuor cum media mrc. solvere Blasio ... quando ad a-os devenerit debite racionis.
ArPrawn IV p. 351 (a. 1434) : pueri non habentes etatem contra iniuriantes agitare poterint, cum ad a-os pervenerint, et excepcio prescripcionis eis apponi non poterit, nisi post a-os fuerint negligentes.Eodem sensu a-i fortiores et discretiores ( CodPom p. 425, a. 1231) , legitimi ( AKapSąd II p. 816, a. 1520) , masculini ( AGZ XVII p. 92, a 1473) , nubiles ( DŁUG. Hist. I p. 278 et saepius.
N.
discretionis et
nubiles:
APozn II
p. 80, a.
1479).
N.
α.
ad tutelam :
AGZ XI p. 339 (a. 1449) : existens tutor non vis sibi condescendere eadem bona, et ipse iam habet a-os ad tutelam.
β.
puerorum: StP
PP II p. 398 (a. 1434) : remisit ... Nicolao ... ad gubernandum eadem bona usque ad a-os puerorum.Ita saepius.
γ.
a-os habere
(ex
Pol.
‛mieć lata’)
AGZ XVII
p. 395,
a. 1502
;
AKap
Sąd III
p. 351,
a. 1531)
; opp.
sub (vel
minorem) a-is esse :
KsgHenr p. 87 : principes terre erant sub a-is, ideo tunc temporis privilegium ... non poterat obtineri.
ArPrawn X p. 351 (a. 1412) : allegatum est, quod ... Nicolaus filius est minor a-is.
δ.
aetas, discretio, maturitas a-orum cf.
et s. v. v.
2.
pl.
a-i pueriles, pupillares
et
abs.
małoletniość; minor
aetas
AGZ XVII p. 200 (a. 1483) : non excipiendo se a-is puerilibus.
N.
ib. XIX p. 66 (a. 1342) : propter defectum a-orum puerilium.
KADŁUB. p. 212 : ambo parvuli, ambo intra pupillares a-os constituti.
*CodSil X p. 52 (a. 1298) : in a-is pupillaribus et infra a-os puberes constituti (cf. supra 559,44 ).
KsgGrWp I p. 27 (a. 1387) : ipsam dominam cum a-is evadere non potest.
N.
a-os dare, induciare
(de iudicio)
StPPP VIII
p. 339 (a.
1389)
;
ib.
p. 859 (a.
1400).
;
3.
pl.
a-i consuetudinis
et
abs.
termin przedawnienia;
praescriptio
KsgCzer p. 20 (a. 1409) : ut nulla in hoc antiquitas posset esse et a-orum revocatio.
Ib. p. 72 (a. 1415) : ita quod prescripcio et a-i consvetudinis exspirauerunt.
4.
sg.
a-um et diem
rok i niedziel sześć, tj. przez
rok i 6 tygodni (termin
używany w prawie tzw. niemieckim); unum annum
et 6 septimanas (in iure Teutonicali quod vocabatur)
StPPP XI p. 172 (a. 1430) : eundem ortum liberavit a-um et diem iuxta formam iuris (cf. ib. p. 214, a. 1447).
Ib. p. 264 : stamus in fideiussoria a-um et diem.
Eodem sensu
a-o et die :
KodKrak p. 29 (a. 1342) : cuicumque hereditas obligata fuerit, ille debet eam seruare et non vendere nisi a-o et die expirato.
III.
1.
artificis
praktyka czeladnicza;
tempus, quo quis artem aliquam
discit
PP III p. 45 (a. 1435) : tenetur ... filio 1 sexagenam, quando deseruiet a-os artificis.
Eodem sensu
informationis
APozn II p. 154 (a. 1485) : magistri aurifabrorum dicto Sebastiano ... postquam a-os informacionis compleverit et artificio satisfecerit ... litteras promotoriales ... dare debebunt.
2.
a-us contributionis
i. e. quo contributio solvi debet
AKap Sąd III p. 152 (a. 1511) : pater ante V a-os dicte contribucionis obiit.
3. novus a-us
a.
początek roku; anni initium
PP III p. 114 (a. 1444) : Wlost ... acommodauit X sexagenas ... ad terminum prefixum ... videlicet ad nowum a-um.
APozn II p. 233 (a. 1491) : dictus Nicolaus facere debet racionem cum dicto Stanislao ... infra hinc et novum a-um.
b.
noworoczne, opłata pobierana w Krakowie przez
nauczycieli od uczniów; salarium, quod
magistris a discipulis Cracoviae solvebatur
PrzywKr p. 37 (a. 1379) : prohibita sunt amplius dari et recipi, videlicet nundinales ... novus a-us ... et cetera inordinata iura omnia.
c.
pierwsze w roku posiedzenie sądu; primus in anno
iudicum consessus
AGZ XIX p. 431 (a. 1495) : termini condempnabiles et novi a-i sunt reclamati per ministerialem.
StPPP VII p. 249 (a. 1544) : novus a-us semper intelligitur prima celebratio terminorum aut positio actorum post circumcisionem Domini.
IV.
eccl.
1.
gratiae
rok po śmierci jakiegoś kanonika, kiedy dochody z jego prebend zabierali
inni kanonicy albo kościół ze
szkodą dla następcy zmarłego; annus post obitum alicuius
canonici,quo anno eius
praebendae reditus ab aliis canonicis retinebantur vel ad ecclesiae usus
impendebantur
in. damnum
successoris
KodKKr I p. 132 (a. 1292) : praedecessores nostri suos fratres et capitulum Cracouiense sunt honore debito ... prosequti eisque ... a-um gratie incipientem a Kalendis Marcij mensis ... contulerunt.
KodUJ III p. 83 (a. 1480) : capitulum Cracoviense admiserat ... tunc ... electum episcopum levare et percipere a-um gratiae in hunc effectum, quod ... debita per praedecessorem ... contracta debuerat ... exsolvere.Ita saepius.
2.
iubilaeus
rok jubileuszowy; quo iubilaeus celebratur
(ad rem
cf.
IUBILAEUS)
AKapSąd II
p. 589 (a.
1467)
et saepius.
3.
probationis
rok próby tj. nowicjat;
tempus, quo
novicii in monasterio probantur
StSyn IV p. 64 (a. 1420) : novicii iam adulti, si post a-um probacionis in manus abbatis facere professionem recusaverint, de monasterio expellantur.
ŁASKI ComPriv fol. 205b : qui a-us dicitur probationis, vt Cisterciensis est regularis consuetudo.