Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ANNUS-1

Gramatyka
  • Formyannus, anus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownikrzeczownikrzeczownik
  • Rodzajmęskinijakinijaki
Znaczenia
  • I.
    • A. + naturalis, temporalis temporarius, vertens sensu communi i. e. temporis spatium, quod vere, aestate, autumno, hieme constat
      • 1.
        • a. + praesens hic annus dicitur
        • b. novissimus dicitur pari modo atque apud antiquos
        • c. proximus dicitur
      • 2. anni volventes dicuntur
      • 3.
        • a.
          • α. ante annum (annos)
          • β. iam unus vel plures anni sunt, ex quo etc.
          • γ. pro uno vel pluribus annis
        • b.
          • α. in unius vel plurium annorum spatium,
          • β. quotannis,
          • γ. anni spatio.
          • δ. + de (ab) a-o ad a-um uno quoque anno, singulis annis
        • c. + ante a-um anno ante,
        • d.
          • α. hoc vel illo anno
          • β. pro anno vel annis,
        • e.
          • α. + in a-os quotannis.
          • β. + in aliquot a-is aliquot annos,
        • f. + per a-um anno proximo
        • g. + pro a-o hoc anno
        • h. + sub a-is anno...,
      • 4.
        • a. + a-is aliquot aliquot annos
        • b.
      • 5.
        • a. gen. abl.
        • b. + a-us non est, sicut nondum annus praeteriit, postquam
    • B. astr.+ Aegyptius asteroteris bisextus bisextilis lunaris parilis Romanus sidereus solaris quo Aegyptii utebantur sidereus, qui 366 dies habet. qui lunae motibus dimetitur et 354 dies habet quo astronomi utuntur qui a Caesare institutus est qui siderum motu dimetitur. qui solis motu dimetitur et 365 dies habet
    • C. variae aetatis post Christum natum appellationes
  • II.
    • A. vitae humanae mensura
      • α. annos natus 80;
      • β.
      • γ.
      • δ.
      • ε.
    • B. iur.
      • 1. + a-i (debitae) aetatis, discretionis, pubertatis pubertatis et discretionis debitae rationis aetas pubes, qua iure agere licebat
        • α. + ad tutelam
        • β. + puerorum: StP
        • γ. + a-os habere sub minorem) a-is esse
        • δ.
      • 2. + a-i pueriles, pupillares minor aetas
      • 3. + a-i consuetudinis praescriptio
      • 4. + a-um et diem unum annum et 6 septimanas (in iure Teutonicali quod vocabatur)
  • III.
    • 1. + artificis tempus, quo quis artem aliquam discit
    • 2. + a-us contributionis
    • 3.
      • a. anni initium
      • b. salarium, quod magistris a discipulis Cracoviae solvebatur
      • c. primus in anno iudicum consessus
  • IV. eccl.
    • 1. + gratiae annus post obitum alicuius canonici,quo anno eius praebendae reditus ab aliis canonicis retinebantur vel ad ecclesiae usus impendebantur in. damnum successoris
    • 2. + iubilaeus quo iubilaeus celebratur
    • 3. + probationis tempus, quo novicii in monasterio probantur

Pełne hasło

ANNUS s. ANUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
[occurrit n.
hoc annum certe ex Pol. ‘lato’ n.
ArSang II p. 30 (a. 1360) : cum ... hoc idem annum elapsum fuerit.
AGZ XIV p. 164 (a. 1445) : ad aliud annum.
ZabDziej II p. 406 (a. 1487) : ad quodlibet annum.]
I.
A. rok w znaczeniu potocznym jako kolejne następstwo wiosny, lata, jesieni i zimy; sensu communi i. e. temporis spatium, quod vere, aestate, autumno, hieme constat (nuncupatur naturalis, temporalis vel temporarius, vertens :
AGZ XIV p. 180, a. 1445 : arendavit ... molendinum ... ad tres a-os naturales.
COPERN. Rv. p. 191 : naturalem quippe vocamus a-um, qui nobis quaternas vicissitudines temperat annuas.
Ib. separandus nobis est ac definiendus temporalis a-us a sydereo.
Ib. p. 157 : a-um vertentem sive naturalem, qui ab aequinoctio vel solstitio est.
Ib.
p. 194 : in promptu causa est, cur ante Ptolemaeum longior fuerit a-us temporarius).
N.
a-i circulus cf. s. v. circulus.
Locut. notabiliores
1. c. adi. (part. )
a. rok bieżący; hic annus dicitur praesens ( KodWp III p. 107, a. 1358 et saepius):currens ( item nunc currens: AKapSąd II p. 586, a. 1464 et saepius, cf. ArHist X p. 137, a. 1522) , praesens currens ( PP III p. 136, a. 1446) , labens ( AKapSąd II p. 845, a. 1525) , transiens ( FormJ p. 93 ).
b. przeszły; novissimus dicitur pari modo atque apud antiquos praeteritus.
N.
a-i retroacti ( AKap Sąd II p. 77, a. 1428 ; ib. p. 735, a. 1508).
c. przyszły; proximus dicitur cum adveniens ( ZabDziej I p. 140, a. 1499) tum veniens.
2. c. verbis: upływanie roku (lat) wyrażane bywa przez; anni volventes dicuntur compleri ( Lites I p. 284, a. 1339 et saepius), defluere ( CodEp I 2 p. 230, a. 1466) , elabi ( StPPP VIII p. 245, a. 1388 et saepius), exspirare ( ib. p. 333, a. 1389 ; dicitur item de anni exspiratione ib. VI p. 429 , a. 1531) , fluere ( ArHist V p. 163, a. 1476) , labi (item a-orum lapsus: StPPP VIII p. 443, a. 1398) , revolvi (item a-orum revolutio: DyplMog p. 29, a. 1284 et saepius); tendi ( DŁUG. Op. p. 10 ) , transigi ( StPPP VIII p. 104, a. 1384) , verti ( VINC. p. 277 ).
3. c. prp.
a. ab a-o (a-is)
α. przed rokiem (laty); ante annum (annos) cf.
β. od roku (lat); iam unus vel plures anni sunt, ex quo etc., cf.
γ. za rok (lata); pro uno vel pluribus annis, cf.
b. ad a-um (a-os)
α. na przeciąg roku (lat); in unius vel plurium annorum spatium, cf.
β. corocznie; quotannis, cf.
γ. w przeciągu roku, przez rok; anni spatio.
N.
StPPP VIII p. 803 (a. 1400) : promisit unum aceruum de feno ... domino Nicolao ad a-um futurum currentem propriis laboribus adimplere.
PP III p. 157 (a. 1447) : morari a Natiuitate Christi ... ad a-um percurrentem vel tam diu, donec sibi peccuniam prefatam non soluerit.
δ. de (ab) a-o ad a-um z roku na rok, corocznie; uno quoque anno, singulis annis, cf. , 41 sqq. et 2, 35 sqq.
N.
DŁUG. LibBen III p. 41 : de a-o tertio in tertium pro censu annuo solvit etc.
N. eodem sensu
StPPP XII p. 206 (a. 1457) : que solucio ... debet fieri a-us ab a-o ipso die sancti Johannis.
c. ante a-um rok naprzód; anno ante, cf. s. v. ante.
d. de a-o
α. tego a tego roku; hoc vel illo anno, cf. s. v. de.
β. za rok (lata); pro anno vel annis, cf. s. v. de.
e.
α. in a-os z roku na rok, co roku; quotannis.
β. in aliquot a-is przez tyle a tyle lat; aliquot annos, cf. s. v. in.
f. per a-um za rok, w przyszłym roku; anno proximo, cf. s. v. per.
g. pro a-o tego roku; hoc anno, cf. s. v. pro.
h. sub a-is w roku ...; anno..., cf. s. v. sub.
4.
a. abl. a-is aliquot (przez) tyle a tyle lat; aliquot annos
NIC. POL. p. 136 : qui fuit in Monte Pessulano 20 a-is.
StPPP VIII p. 409 (a. 1397) : sedecim a-is tenuit in pace ... hereditatem.
Ita saepius, immo XVI saec. ( HUSSOW. p. 16 v. 198).
b. singulis a-is corocznie.
5. Polonica
a. gen. pro abl. temporis (Pol. ‛tego roku’)
PP III p. 150 (a. 1447) : quas sexagenas ... debet tenere per a-um ... et ab ipsis nichil soluere nec dare presentis a-i currentis et cum a-us praeterierit etc.
b. a-us non est, sicut nie ma (jeszcze) roku, jak ...; nondum annus praeteriit, postquam
StPPP VIII p. 1 (a. 1374) : adhuc a-us non est, sicut ipse ... fideiussit sibi XX marcas.
Ib. p. 350 (a. 1389) : a-us non est, sicut de hereditate mea ... suscepit cletam.
B. astr. α. Aegyptius egipski; quo Aegyptii utebantur
COPERN. Rv. p. 173 : utemur autem in supputatione motuum caelestium a-is ubique Aegyptiis, qui soli inter civiles reperiuntur aequales.
Ib. p. 170 : invenimus ... anomaliae motum in MDCCCXVIIII a-is Aegyptiis.
β. asteroteris (Gr. άστερότερις) gwiezdny; sidereus,
ib. p. 194 : sed circa a-um quoque asteroterida sive syderum potest error accidere.
γ. bisextus sive bisextilis przestępny; qui 366 dies habet. δ. lunaris księżycowy (=354 dni); qui lunae motibus dimetitur et 354 dies habet
*Tom. III p. 189 (a. 1514) : positio equinoctii vernalis ac descriptio cicli decemnonalis propter minuta predicta in vero cursu a-i solaris atque lunaris non exacte computata, firmam in calendario sedem habere non possunt.
ε. parilis astronomiczny; quo astronomi utuntur
COPERN. Rv. p. 189 : patet igitur, quod in a-is Romanis MDXXIIII diebus CVI a principio a-orum Christi ad hoc tempus intercalati sunt dies CCCLXXXI, hoc est a-us I, dies XVI, qui in a-is parilibus faciunt MDXXV et dies CXXII.
ζ. Romanus Juliański; qui a Caesare institutus est cf. η. sidereus gwiezdny; qui siderum motu dimetitur. θ. solaris słoneczny (= 365 dni); qui solis motu dimetitur et 365 dies habet *Tom. III p. 189 (a. 1514) cf.
COPERN. Rv. p. 309 : Ptolemaeus ... a-os ... solares vult intelligi, qui ab aequinoctio vel solstitio capiuntur.
C. różne określenia ery chrześcijańskiej; variae aetatis post Christum natum appellationes Christi ( AKapSąd III p. 141, a. 1509) ; Domini (( KodPol I p. 1, a. 1145 ; PrzywKr p. 2, a. 1324 ;et saepius); gratiae ( KodMp II p. 72, a. 1244 ; KodKKr I p. 40, a. 1251) ; ; Ihesu ( AKapSąd III p. 102, a. 1504) ; Incarnationis Dominicae (( Dogiel IV p. 9, a. 1230) ; ; humanae restaurationis WAPOW. Chr. p. 22 ) ; salutiferi partus ( ib. p. 162 ) ; virginei partus (( ib. p. 5 ; IO. VISL. p. 173 ). ;
II.
A. miara wieku ludzkiego; vitae humanae mensura (v. g. homo quinquaginta a-orum, quin quaginta a-os agens, habens człowiek pięćdziesięcioletni).
N. locut.
α.
AKapSąd II p. 609 (a:1472): testis a-orum LXXX habens
ex Pol. ‛mający lat (gen.) 80’; annos natus 80; eodem sensu
β.
MPH III p. 177 (a. 1416) : a-os duos habens natu.
γ. a-um conscendere ( ChrMP p. 479 ) .
δ. in a-o constitui ( DŁUG. Hist. V p. 263 ) .
ε. aliquot a-os antiquus, senex, cf. s. v. antiquus infra 585,8 sqq. et senex.
B. iur. t. t.
1. pl. a-i (debitae) aetatis, discretionis, pubertatis (immo pubertatis et discretionis : APozn II p. 143, a. 1484 ; AGZ XV p. 558, a. 1497) , debitae rationis et abs. lata sprawne,tj. wiek, po którego osiągnięciu nabierało się zdolności do działań prawnych; aetas pubes, qua iure agere licebat
KsgŁawKr p. 209 (a. 1393) : pueris cum ad a-os debite etatis, videlicet si masculus, ad XX a-os, si femella, quousque cum voluntate matris maritata fuerit, pervenerint etc.
Ib. p. 233 (a. 1393) : nate sue legitime a-os discrecionis ... habenti.
ChrMP p. 555 : postquam Boleslaus a-os pubertatis attingens ... dominia sua a patruo suo Conrado, tutelam suam respuens, rehabere voluisset etc.
APozn I p. 267 (a. 1457) : quatuor cum media mrc. solvere Blasio ... quando ad a-os devenerit debite racionis.
ArPrawn IV p. 351 (a. 1434) : pueri non habentes etatem contra iniuriantes agitare poterint, cum ad a-os pervenerint, et excepcio prescripcionis eis apponi non poterit, nisi post a-os fuerint negligentes.
Eodem sensu a-i fortiores et discretiores ( CodPom p. 425, a. 1231) , legitimi ( AKapSąd II p. 816, a. 1520) , masculini ( AGZ XVII p. 92, a 1473) , nubiles ( DŁUG. Hist. I p. 278 et saepius.
N.
discretionis et nubiles: APozn II p. 80, a. 1479).
N.
α. ad tutelam :
AGZ XI p. 339 (a. 1449) : existens tutor non vis sibi condescendere eadem bona, et ipse iam habet a-os ad tutelam.
β. puerorum: StP
PP II p. 398 (a. 1434) : remisit ... Nicolao ... ad gubernandum eadem bona usque ad a-os puerorum.
Ita saepius.
γ. a-os habere (ex Pol. ‛mieć lata’) AGZ XVII p. 395, a. 1502 ; AKap Sąd III p. 351, a. 1531) ; opp. sub (vel minorem) a-is esse :
KsgHenr p. 87 : principes terre erant sub a-is, ideo tunc temporis privilegium ... non poterat obtineri.
ArPrawn X p. 351 (a. 1412) : allegatum est, quod ... Nicolaus filius est minor a-is.
δ. aetas, discretio, maturitas a-orum cf. et s. v. v.
2. pl. a-i pueriles, pupillares et abs. małoletniość; minor aetas
AGZ XVII p. 200 (a. 1483) : non excipiendo se a-is puerilibus.
N.
ib. XIX p. 66 (a. 1342) : propter defectum a-orum puerilium.
KADŁUB. p. 212 : ambo parvuli, ambo intra pupillares a-os constituti.
*CodSil X p. 52 (a. 1298) : in a-is pupillaribus et infra a-os puberes constituti (cf. supra 559,44 ).
KsgGrWp I p. 27 (a. 1387) : ipsam dominam cum a-is evadere non potest.
N.
a-os dare, induciare (de iudicio) StPPP VIII p. 339 (a. 1389) ; ib. p. 859 (a. 1400). ;
3. pl. a-i consuetudinis et abs. termin przedawnienia; praescriptio
KsgCzer p. 20 (a. 1409) : ut nulla in hoc antiquitas posset esse et a-orum revocatio.
Ib. p. 72 (a. 1415) : ita quod prescripcio et a-i consvetudinis exspirauerunt.
4. sg. a-um et diem rok i niedziel sześć, tj. przez rok i 6 tygodni (termin używany w prawie tzw. niemieckim); unum annum et 6 septimanas (in iure Teutonicali quod vocabatur)
StPPP XI p. 172 (a. 1430) : eundem ortum liberavit a-um et diem iuxta formam iuris (cf. ib. p. 214, a. 1447).
Ib. p. 264 : stamus in fideiussoria a-um et diem.
Eodem sensu
a-o et die :
KodKrak p. 29 (a. 1342) : cuicumque hereditas obligata fuerit, ille debet eam seruare et non vendere nisi a-o et die expirato.
III.
1. artificis praktyka czeladnicza; tempus, quo quis artem aliquam discit
PP III p. 45 (a. 1435) : tenetur ... filio 1 sexagenam, quando deseruiet a-os artificis.
Eodem sensu
informationis
APozn II p. 154 (a. 1485) : magistri aurifabrorum dicto Sebastiano ... postquam a-os informacionis compleverit et artificio satisfecerit ... litteras promotoriales ... dare debebunt.
2. a-us contributionis i. e. quo contributio solvi debet
AKap Sąd III p. 152 (a. 1511) : pater ante V a-os dicte contribucionis obiit.
3. novus a-us
a. początek roku; anni initium
PP III p. 114 (a. 1444) : Wlost ... acommodauit X sexagenas ... ad terminum prefixum ... videlicet ad nowum a-um.
APozn II p. 233 (a. 1491) : dictus Nicolaus facere debet racionem cum dicto Stanislao ... infra hinc et novum a-um.
b. noworoczne, opłata pobierana w Krakowie przez nauczycieli od uczniów; salarium, quod magistris a discipulis Cracoviae solvebatur
PrzywKr p. 37 (a. 1379) : prohibita sunt amplius dari et recipi, videlicet nundinales ... novus a-us ... et cetera inordinata iura omnia.
c. pierwsze w roku posiedzenie sądu; primus in anno iudicum consessus
AGZ XIX p. 431 (a. 1495) : termini condempnabiles et novi a-i sunt reclamati per ministerialem.
StPPP VII p. 249 (a. 1544) : novus a-us semper intelligitur prima celebratio terminorum aut positio actorum post circumcisionem Domini.
IV. eccl.
1. gratiae rok po śmierci jakiegoś kanonika, kiedy dochody z jego prebend zabierali inni kanonicy albo kościół ze szkodą dla następcy zmarłego; annus post obitum alicuius canonici,quo anno eius praebendae reditus ab aliis canonicis retinebantur vel ad ecclesiae usus impendebantur in. damnum successoris
KodKKr I p. 132 (a. 1292) : praedecessores nostri suos fratres et capitulum Cracouiense sunt honore debito ... prosequti eisque ... a-um gratie incipientem a Kalendis Marcij mensis ... contulerunt.
KodUJ III p. 83 (a. 1480) : capitulum Cracoviense admiserat ... tunc ... electum episcopum levare et percipere a-um gratiae in hunc effectum, quod ... debita per praedecessorem ... contracta debuerat ... exsolvere.
Ita saepius.
2. iubilaeus rok jubileuszowy; quo iubilaeus celebratur (ad rem cf. IUBILAEUS) AKapSąd II p. 589 (a. 1467) et saepius.
3. probationis rok próby tj. nowicjat; tempus, quo novicii in monasterio probantur
StSyn IV p. 64 (a. 1420) : novicii iam adulti, si post a-um probacionis in manus abbatis facere professionem recusaverint, de monasterio expellantur.
ŁASKI ComPriv fol. 205b : qui a-us dicitur probationis, vt Cisterciensis est regularis consuetudo.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)