- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- A.
[
part.
praes.
accedantes
ArPrawn X
p. 58 (a.
1398)
:
accedantes ad nostram ... presenciam;
3.
sg.
ind.
perf.
act.
accesit
KsgKaz p. 545 (a.
1402)
:
Czepulka accesit in vigilia ludica;
3.
pl.
ind.
perf.
act.
accederunt
KH XXXIX p. 519 (a.
1445)
:
more ... martirum ... qui ... ad examen tribulacionum accederunt]
aliquando confusum
c. accido.
I.
propr. przystępować,
zbliżać się, przybywać, udawać
się; appropinquare, adire,venire.
1.
ad
homines (etiam sine
prp.
,c.
acc.
aut
dat.
et abs.)
zwrócić się do kogo, szczególnie z prośbą lub dla załatwienia sprawy urzędowej, stawać
przed sądem, obcować z kim (także
cieleśnie); se conferre ad, adire aliquem (supplicandi aut rem agendi
causa), in iudicio comparere,
convenire aliquem, coire;
contra aliquem
wystąpić przeciw komuś;
hostiliter aggredi
aliquem.
N.
locut.
a-re (ad, in) praesentiam alicuius
stawić się w czyjej obecności;
aliquo praesente
comparere
KodWp II p. 18 (a. 1289) : Nicolaus ... in nostram ... a-ens presentiam ... supplicavit etc.
KsgRachKr II p. 185 (a. 1398) : Iohannes ... nostram a-ssit presenciam;praesentia alicuius a-i potest kogoś można spotkać, do kogoś podejść; aliquis adiri potest
ArPrawn I p. 16 (saec. XV ineunte): si ipsius presencia comode a-i potuerit.
2.
ad (in)
loca (etiam sine prp.,
c.
dat et
acc.
,c.
adv.
loci et
abs.
)
podcho
dzić do, wstępować, wchodzić dokąd,
wkraczać, uczęszczać (do kościoła, szkoły);
advenire, appropinquare, ingredi,
frequentare (ecclesiam, scholam).
3.
przybywać dla uczestniczenia w czymś (w jarmarku, naradzie); de advenientibus, ut consiliis aut aliis causis publicis intersint
PP II p. 4 (a. 1447) : quicunque ... ad huiusmodi nundinas ... gracia emendi, vendendi ... a-erint.
CodEp III p. 133 (a. 1467) : dieta ... in Brega posita est ... et nos, ut in illam a-remus, pervicti.
II.
transl.
1.
de personis: przyłączyć się do kogo, związać się z kim, przejść na czyją stronę,
przystępować do jakiejś czynności
(szczeg.do sakramentów), przedsiębrać coś, poddać się (próbie),
przychodzić z
pomocą.wstępować (na godności), przychodzić do jakiegoś stanu (np.
zdrowia); se coniungere, societatem inire cum aliquo,aggredi,
suscipere aliquam actionem
(praec. de
sacramentis accipiendis), subire
(examen), subvenire alicui,inire
(honores), in aliquem statum (e. g. ad salutem) adduci.
N.
locut.:
in deditionem, in ditionem, ditioni
poddać się; alicuius
imperio se subicere
KADŁUB. p. 145 : illam tygridem, que urbis defendebat presidia, in dedicionem a-re iubent.
DŁUG. Hist. V p. 468 : sedem apud Wratislaviam, donec caetera in ditionem a-rent … habiturus;in considerationem wchodzić w rachubę, być branym pod uwagę; in rationem venire
DŁUG. Hist. I p. 332 : investigantibus ... quae femina tanto rege digna esset, principis Russiae filia ... in considerationem a-ssit.
2.
aliquid
vel
alicu i rei
rozpatrzyć coś,zbadać, domyślić się czegoś;
considerare, explorare aliquid, conicere
FormJ p. 100 : antequam enim materiam a-amus, expedit etc.
ALBERT. p. 44 : antequam autem a-etur littera, quasdam suppositiones praemittere videtur esse non inutile.
Tom. I p. 187 (a. 1511): quorsum id fiat, maiestas vestra ... facile conjectura a-re potest.
COPERN. Rv . p. 238 : hoc modo lunae motus aequales taxavit Hipparchus, quibus nemo ante ipsum a-ssit propinquius.
3.
de rebus
a.
alicui
przypadać komuś w udziale, przechodzić w czyje ręce, na
czyjąś własność, pod czyjąś władzę (o posiadłościach), wpływać do czyjej
kasy (o pieniądzach); obvenire, attribui,
in possessionem alicuius venire (de bonis, de pecuniis).
b.
abs. powiększać
się, wzrastać;
crescere.
4.
alicui rei
być poddanym jakiejś czynności, jakiemuś procesowi; ratione aliqua affici,tractari
VITELO Persp. p. 173 : planities pannorum sericorum, etiam si ad politionem siue tersionem a-ant, placet animae.
5.
de
abstr. : nadchodzić, następować (np. o
czasie), wzbudzić się, zrodzić się u
kogo (dat. ),w związku z
czym
(ad) ,
objąć, ogarnąć kogo (o nastrojach
duchowych i sta
nach fizycznych), zagrażać komu,
spotkać kogo (o niebezpieczeństwie,
szkodzie), dostać się komu;
adesse, sequi (e.g. de tempore),oriri
apud aliquem (dat.), occasione
oblata (ad).
N.
locut.:
fulmen a-ssit
mihi
piorun uderzył we mnie; fulmen me percussit
COPERN. OpM p. 72 : impetuosum fulmen a-ssit mihi; alicuius beneplacitum et consensus a-it ad aliquemktoś uzyskuje czyjąś aprobatę; alicuius approbatio alteri tribuitur
KodWp III p. 15 (a. 1351) : scultetus ... sculteciam ... in personam aliam transfere non poterit, nisi ad quam nostri ... a-sserit beneplacitum et consensus;titulis alicuius być komuś policzonym; attribui alicui
FormJ p. 46 : utinam non fuisset hec officii mei necessitas, vel utinam nunquam meis tytulis a-isset aut nunquam domini mei generosi gratiam in odium pervertisset.Ib.
p. 48 : dic ... quanta laudum preconia tuis exinde gaudes tytulis a-isse.
6.
dostąpić czegoś;
assequi
* KodWp I p. 8 (a. 1102) : cum omnia concilia per Ecclesie Romane auctoritatem ... robur a-sserint.
7.
zachodzić, okazać się w czym;
fieri,evenire, apparere
KodWp I p. 87 (a. 1217) : maxime in hiis vestre auctoritatis robur credimus a-ssurum, que paci consonant.
KodPol II p. 609 (a. 1257) : taliter inter nos forma a-ssit compositionis.
Dogiel IV p. 82 (a. 1410) : omnes ... lites... quae inter nos … et Ordinem ... quomodolibet contingenter a-sserunt et venerunt.
8.
de
abstr. et
concr. : dodatkowo występować, dochodzić, dołączać się, przyczyniać; adiungi (alicui
rei),conferre (ad aliquid).
N. locut.
a-nte alicuius consensu, voluntate
ponadto za wolą, zgodą czyją; praeterea ad
voluntatem alicuius, aliquo
consentiente
KodMp II p. 54 (a. 1234) : a-nte voluntate et consensu omnibusque eiusdem Iuonis cognatis ... ad idem consentientibus.
KodWp II p. 10 (a. 1288) : in villa sua ... quam ... a comite Martino ... emerat... voluntate ... filiorum suo rum ad hec a-nte;a-ntibus instrumentis także przy pomocy narzędzi; instrumentis quoque adhibitis
VHedv p. 630 : cujus tumba (sc. beatae Hedvigis ) ... dum difficillime ferreis eciam a-ntibus instrumentis fuisset aperta etc.
III. 1. ad (in) aliquid(etiam sine prp. ,c. dat.) przystać na co, zgodzić się na co, pójść za czym (wolą, zdaniem, życzeniem czyimś); annuere,assentiri,congruum esse.
2.
ad aliquid
być stosownym,
nadawać się, odpowiadać czemu;
conveniri alicui rei
Inst. p. 134 : somnolentiam uero atque delitia, quae ad muliebrem naturam proxime a-unt.
Tom. V p. 232 (a. 1520) : viam meliorem et que magis ad rationem a-et.cf. ACCEDENS.
3.
ad aliquem
vel
aliquid
dorównywać komuś
lub czemuś,być podobnym,graniczyć z czymś;
similem esse alicui aut alicui rei,
non longe abesse ab aliqua
re.
IV.
alicui
vel
alicui rei , etiam addito:
in usum, ad usum,
in utilitatem
wyjść na pożytek,
na dobre, być korzystnym, przydać się, sprzyjać czemuś, być pomocnym;
prodesse,usui esse, favere
DŁUG. Hist. V p. 345 : adiuncta ... agrestium ... caterva ... a quibus omnia in circuitu blada, ne profectui hostium a-rent, succisa sunt.
KodUJ III p. 202 (a. 1497) : spatium ... lutosum ac arenosum ... in nullam ... utilitatem villae poterat a-ssisse.
N.
constr.
c. acc.
DŁUG. LibBen II p. 484 : fabricavit ... piscinam ... foecundam in piscibus et proprietatem villae in multis a-ntem.
V.
iur.
1.
pro aliquo
ręczyć za kogo;
fideiussorem pro aliquo
intervenire
ArHist X p. 145 (a. 1526) : kmethones prefati ... caventes unus pro alio et se ponendo principales fideiusserunt ... quod huiusmodi labores ad iniuriam reputare nec fugitive de bonis ... discedere debent sine consensu et admissione dnorum unus pro alio a-ntes.
2.
ad ius
podjąć sprawę sądową,wdać się w spór sądowy;
i. q. intrare in ius
AGZ XIX p. 314 (a. 1487) : domine iudex, ego non a-o alias «niewstępuya» ad ius alias «veprzą» cum domino capitaneo ([procuratore?)] … sed mihi hoc date ad dominum capitaneum.
Cf. infra nr 1717: ego non intro in ius cum procuratore ... et rogo, date mihi ad dominum capitaneum pro hiis omnibus causis.