Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ACCEDO-1

Gramatyka
  • Formyaccedo, accendo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -cessi, -cessum
Znaczenia
  • I. propr. appropinquare, adire,venire.
    • 1. + ad contra aliquem se conferre ad, adire aliquem (supplicandi aut rem agendi causa), in iudicio comparere, convenire aliquem, coire; hostiliter aggredi aliquem.
    • 2. + ad (in) advenire, appropinquare, ingredi, frequentare (ecclesiam, scholam).
    • 3. de advenientibus, ut consiliis aut aliis causis publicis intersint
  • II. transl.
    • 1. se coniungere, societatem inire cum aliquo,aggredi, suscipere aliquam actionem (praec. de sacramentis accipiendis), subire (examen), subvenire alicui,inire (honores), in aliquem statum (e. g. ad salutem) adduci.
    • 2. + aliquid alicu i rei considerare, explorare aliquid, conicere
    • 3.
      • a. + alicui obvenire, attribui, in possessionem alicuius venire (de bonis, de pecuniis)
      • b. crescere.
    • 4. + alicui rei ratione aliqua affici,tractari
    • 5. abstr.+ (ad) adesse, sequi (e.g. de tempore),oriri apud aliquem (dat.), occasione oblata
    • 6. assequi
    • 7. fieri,evenire, apparere
    • 8. abstr. concr. adiungi (alicui rei),conferre (ad aliquid).
    • 2. + ad aliquid conveniri alicui rei
    • 3. + ad aliquem aliquid similem esse alicui aut alicui rei, non longe abesse ab aliqua re.
  • IV. + alicui alicui rei in usum, ad usum, in utilitatem prodesse,usui esse, favere
  • V. iur.
    • 1. + pro aliquo fideiussorem pro aliquo intervenire
    • 2. + ad ius i. q. intrare in ius

Pełne hasło

AC-CEDO s. *ACCENDO, -ere, -cessi, -cessum
  • F.
  • Th.
  • S.
  • Dc.
  • A.
[ part. praes. accedantes ArPrawn X p. 58 (a. 1398) : accedantes ad nostram ... presenciam; 3. sg. ind. perf. act. accesit KsgKaz p. 545 (a. 1402) : Czepulka accesit in vigilia ludica; 3. pl. ind. perf. act. accederunt KH XXXIX p. 519 (a. 1445) : more ... martirum ... qui ... ad examen tribulacionum accederunt]
aliquando confusum c. accido.
I. propr. przystępować, zbliżać się, przybywać, udawać się; appropinquare, adire,venire.
1. ad homines (etiam sine prp. ,c. acc. aut dat. et abs.) zwrócić się do kogo, szczególnie z prośbą lub dla załatwienia sprawy urzędowej, stawać przed sądem, obcować z kim (także cieleśnie); se conferre ad, adire aliquem (supplicandi aut rem agendi causa), in iudicio comparere, convenire aliquem, coire; contra aliquem wystąpić przeciw komuś; hostiliter aggredi aliquem.
N. locut.
a-re (ad, in) praesentiam alicuius stawić się w czyjej obecności; aliquo praesente comparere
KodWp II p. 18 (a. 1289) : Nicolaus ... in nostram ... a-ens presentiam ... supplicavit etc.
KsgRachKr II p. 185 (a. 1398) : Iohannes ... nostram a-ssit presenciam;
praesentia alicuius a-i potest kogoś można spotkać, do kogoś podejść; aliquis adiri potest
ArPrawn I p. 16 (saec. XV ineunte): si ipsius presencia comode a-i potuerit.
2. ad (in) loca (etiam sine prp., c. dat et acc. ,c. adv. loci et abs. ) podcho dzić do, wstępować, wchodzić dokąd, wkraczać, uczęszczać (do kościoła, szkoły); advenire, appropinquare, ingredi, frequentare (ecclesiam, scholam).
3. przybywać dla uczestniczenia w czymś (w jarmarku, naradzie); de advenientibus, ut consiliis aut aliis causis publicis intersint
PP II p. 4 (a. 1447) : quicunque ... ad huiusmodi nundinas ... gracia emendi, vendendi ... a-erint.
CodEp III p. 133 (a. 1467) : dieta ... in Brega posita est ... et nos, ut in illam a-remus, pervicti.
II. transl.
1. de personis: przyłączyć się do kogo, związać się z kim, przejść na czyją stronę, przystępować do jakiejś czynności (szczeg.do sakramentów), przedsiębrać coś, poddać się (próbie), przychodzić z pomocą.wstępować (na godności), przychodzić do jakiegoś stanu (np. zdrowia); se coniungere, societatem inire cum aliquo,aggredi, suscipere aliquam actionem (praec. de sacramentis accipiendis), subire (examen), subvenire alicui,inire (honores), in aliquem statum (e. g. ad salutem) adduci.
N. locut.:
in deditionem, in ditionem, ditioni poddać się; alicuius imperio se subicere
KADŁUB. p. 145 : illam tygridem, que urbis defendebat presidia, in dedicionem a-re iubent.
DŁUG. Hist. V p. 468 : sedem apud Wratislaviam, donec caetera in ditionem a-rent … habiturus;
in considerationem wchodzić w rachubę, być branym pod uwagę; in rationem venire
DŁUG. Hist. I p. 332 : investigantibus ... quae femina tanto rege digna esset, principis Russiae filia ... in considerationem a-ssit.
2. aliquid vel alicu i rei rozpatrzyć coś,zbadać, domyślić się czegoś; considerare, explorare aliquid, conicere
FormJ p. 100 : antequam enim materiam a-amus, expedit etc.
ALBERT. p. 44 : antequam autem a-etur littera, quasdam suppositiones praemittere videtur esse non inutile.
Tom. I p. 187 (a. 1511): quorsum id fiat, maiestas vestra ... facile conjectura a-re potest.
COPERN. Rv . p. 238 : hoc modo lunae motus aequales taxavit Hipparchus, quibus nemo ante ipsum a-ssit propinquius.
3. de rebus
a. alicui przypadać komuś w udziale, przechodzić w czyje ręce, na czyjąś własność, pod czyjąś władzę (o posiadłościach), wpływać do czyjej kasy (o pieniądzach); obvenire, attribui, in possessionem alicuius venire (de bonis, de pecuniis).
b. abs. powiększać się, wzrastać; crescere.
4. alicui rei być poddanym jakiejś czynności, jakiemuś procesowi; ratione aliqua affici,tractari
VITELO Persp. p. 173 : planities pannorum sericorum, etiam si ad politionem siue tersionem a-ant, placet animae.
5. de abstr. : nadchodzić, następować (np. o czasie), wzbudzić się, zrodzić się u kogo (dat. ),w związku z czym (ad) , objąć, ogarnąć kogo (o nastrojach duchowych i sta nach fizycznych), zagrażać komu, spotkać kogo (o niebezpieczeństwie, szkodzie), dostać się komu; adesse, sequi (e.g. de tempore),oriri apud aliquem (dat.), occasione oblata (ad).
N. locut.:
fulmen a-ssit mihi piorun uderzył we mnie; fulmen me percussit
COPERN. OpM p. 72 : impetuosum fulmen a-ssit mihi; alicuius beneplacitum et consensus a-it ad aliquem
ktoś uzyskuje czyjąś aprobatę; alicuius approbatio alteri tribuitur
KodWp III p. 15 (a. 1351) : scultetus ... sculteciam ... in personam aliam transfere non poterit, nisi ad quam nostri ... a-sserit beneplacitum et consensus;
titulis alicuius być komuś policzonym; attribui alicui
FormJ p. 46 : utinam non fuisset hec officii mei necessitas, vel utinam nunquam meis tytulis a-isset aut nunquam domini mei generosi gratiam in odium pervertisset.
Ib.
p. 48 : dic ... quanta laudum preconia tuis exinde gaudes tytulis a-isse.
6. dostąpić czegoś; assequi
* KodWp I p. 8 (a. 1102) : cum omnia concilia per Ecclesie Romane auctoritatem ... robur a-sserint.
7. zachodzić, okazać się w czym; fieri,evenire, apparere
KodWp I p. 87 (a. 1217) : maxime in hiis vestre auctoritatis robur credimus a-ssurum, que paci consonant.
KodPol II p. 609 (a. 1257) : taliter inter nos forma a-ssit compositionis.
Dogiel IV p. 82 (a. 1410) : omnes ... lites... quae inter nos … et Ordinem ... quomodolibet contingenter a-sserunt et venerunt.
8. de abstr. et concr. : dodatkowo występować, dochodzić, dołączać się, przyczyniać; adiungi (alicui rei),conferre (ad aliquid).
N. locut.
a-nte alicuius consensu, voluntate ponadto za wolą, zgodą czyją; praeterea ad voluntatem alicuius, aliquo consentiente
KodMp II p. 54 (a. 1234) : a-nte voluntate et consensu omnibusque eiusdem Iuonis cognatis ... ad idem consentientibus.
KodWp II p. 10 (a. 1288) : in villa sua ... quam ... a comite Martino ... emerat... voluntate ... filiorum suo rum ad hec a-nte;
a-ntibus instrumentis także przy pomocy narzędzi; instrumentis quoque adhibitis
VHedv p. 630 : cujus tumba (sc. beatae Hedvigis ) ... dum difficillime ferreis eciam a-ntibus instrumentis fuisset aperta etc.
III. 1. ad (in) aliquid
(etiam sine prp. ,c. dat.) przystać na co, zgodzić się na co, pójść za czym (wolą, zdaniem, życzeniem czyimś); annuere,assentiri,congruum esse.
2. ad aliquid być stosownym, nadawać się, odpowiadać czemu; conveniri alicui rei
Inst. p. 134 : somnolentiam uero atque delitia, quae ad muliebrem naturam proxime a-unt.
Tom. V p. 232 (a. 1520) : viam meliorem et que magis ad rationem a-et.
cf. ACCEDENS.
3. ad aliquem vel aliquid dorównywać komuś lub czemuś,być podobnym,graniczyć z czymś; similem esse alicui aut alicui rei, non longe abesse ab aliqua re.
IV. alicui vel alicui rei , etiam addito: in usum, ad usum, in utilitatem wyjść na pożytek, na dobre, być korzystnym, przydać się, sprzyjać czemuś, być pomocnym; prodesse,usui esse, favere
DŁUG. Hist. V p. 345 : adiuncta ... agrestium ... caterva ... a quibus omnia in circuitu blada, ne profectui hostium a-rent, succisa sunt.
KodUJ III p. 202 (a. 1497) : spatium ... lutosum ac arenosum ... in nullam ... utilitatem villae poterat a-ssisse.
N. constr. c. acc.
DŁUG. LibBen II p. 484 : fabricavit ... piscinam ... foecundam in piscibus et proprietatem villae in multis a-ntem.
V. iur.
1. pro aliquo ręczyć za kogo; fideiussorem pro aliquo intervenire
ArHist X p. 145 (a. 1526) : kmethones prefati ... caventes unus pro alio et se ponendo principales fideiusserunt ... quod huiusmodi labores ad iniuriam reputare nec fugitive de bonis ... discedere debent sine consensu et admissione dnorum unus pro alio a-ntes.
2. ad ius podjąć sprawę sądową,wdać się w spór sądowy; i. q. intrare in ius
AGZ XIX p. 314 (a. 1487) : domine iudex, ego non a-o alias «niewstępuya» ad ius alias «veprzą» cum domino capitaneo ([procuratore?)] … sed mihi hoc date ad dominum capitaneum.
Cf. infra nr 1717: ego non intro in ius cum procuratore ... et rogo, date mihi ad dominum capitaneum pro hiis omnibus causis.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)