- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- B.
- L.
- A.
- H.
- Ha.
I.
adv.
A.
1.
propr.
a.
(o miejscu) na zewnątrz,po zewnętrznej stronie, poza czymś, poza określonym terenem; (de loco) foris, (ab, in) alicuius rei parte exteriore, extrinsecus.
N. phil.
res extra
rzecz zewnętrzna, należąca do świata zewnętrznego, istniejąca na zewnątrz umysłu; fere i. q. realis, corporalis, quae praeter intellectum exsistit
BYSTRZ. AnalPost fol. e 7b : alij autem distinguunt inter vniuersale et singulare non solum secundum conceptum, sed etiam in re e-a, ita quod dicunt primo, quod vniuersale pro re e-a distinguitur ex natura rei a suis singularibus.Cf. infra II.
Opp.
intra, intus.
b.
(o kierunku) na zewnątrz,na stronę zewnętrzną, poza określony teren; (de directione) foras, extrorsum.
2.
transl.
a.
ponadto,prócz tego, dodatkowo; supra, ultra, praeterea.
b.
phil. osobno, niezależnie;
separate.
B.
compar.
exterius
na zewnątrz, po stronie zewnętrznej; foris, (in) alicuius rei parte exteriore.
Opp.
interius, intus.
Glossa
Pol.
RFil XXV p. 149 (saec. XV ex.) : mali Christiani ... e-ius blandiunt «szmyerny szye wkazwyą».
C.
per abundantiam iungitur cum aliis
prp.
(quasi sensu
subst.
)
1. ab extra
(cf.
Th. V 2, 2054, 70 sqq.)
a.
od zewnątrz, od strony zewnętrznej, po stronie zewnętrznej, na zewnątrz; extra, extrinsecus, parte ab externa
DokKKr I p. 51 (a. 1330) : cera ab e-a alba, intus vero rubea.
KodKWil p. 58 (a. 1398) : minor ex eis calicibusab e-a sculptus.Ita passim.
Opp.
intus (
et passim),
ab intra (
ExPhys fol. e 8a)
, subtus (
AKapSąd II
p. 617, a. 1474).
b.
z zagranicy, spoza jakiegoś terenu; ex terrae alicuius partibus externis, peregre
KodKrak I p. 33 (a. 1354) : tela alba, vndecumque ab e-a venerit ... cum vina longa ... debeat mensurarj.
ConcPol VI p. 220 (a. 1398) : que ab e-a veniunt probacione legitima sunt necessaria.
2.
ad extra
z (od) zewnątrz; extrinsecus, parte (ab) exteriore
MATTH. Rat. p. 87 : poenae corporales, quibus rudes et grossi, qui poenas interiores nec curant nec cognoscunt, retrahuntur a multis malis, quae facerent, si non sensibiliter ad e-a puniri timerent.
KodKWil p. 738 (a. 1417) : ipsam ... gentem — prout nobis ad e-a videbatur — magno desiderio affectantem sacro fonte baptismatis abluimus.Ita saepius.
N. phil.
res ad extra
rzecz zewnętrzna, należąca do świata zewnętrznego, istniejąca na zewnątrz umysłu; fere i. q. realis, corporalis, quae praeter intel
lectum exsistit
SŁUP. MixEl p. 161 : nec intelligit intellectus per species acquisitas per intuicionem rerum ad e-a.
WROCŁ. Dial. fol. D 2b : res capitur dupliciter: uno modo pro re ad e-a, siue pro re reali, que non est conceptus signum vel terminus.Ita saepius. Cf. supra A I.
II.
prp. c. acc.
[c.
abl.
?
KsgMaz II p. 15 (a. 1424) : si ... aliquis ... extra terra esset.
PP III p. 187 (a. 1450) : in terra seu extra terra (nisi utroque loco leg. -am).Cf. Th. V 2, 2060, 59 sqq.]
1.
propr.
a.
(o miejscu) na zewnątrz, poza czymś, poza obrębem (granicami) czegoś, nie w czymś; (de loco) foris, parte in exteriore, externa alicuius rei.
Opp.
in, intra, intus.
b.
(o kierunku) na zewnątrz, poza coś, poza obręb czegoś;
(de directione) foras, partem in exteriorem.
Locut.
ad
a—b:
α.
extra communionem poni
zostać ekskomunikowanym; excommunicari
MARTIN. OP. Marg. fol. c6a : qui ex contumacia iudicibus non obtemperant, per episcopos e-a comunionem poni debent.
β.
extra possessionem mittere aliquem
wyzuć kogoś z posiadania czegoś; possessione exuere
PommUrk II p. 173 (a. 1267) : Bertoldum fecimumitti e-a possessionem eiusdem insule.
γ.
extra se rapi
popaść w ekstazę; fere i. q. in ecstasim
KADŁUB. p. 211 : quibusdam de tam inopinato eventu supra se stupentibus, aliis quasi e-a se raptis, multis ... ad terram dolore prostratis.
PEREGR. fol. 1 IVa : regina Saba ... spiritum vitra non habuit, sed rapta fuit e-a se et resumptis viribus dixit etc.Ita saepius.
δ.
extra memoriam cadere
wypaść z pamięci; memoria elabi
PommUrk II p. 510 (a. 1283) : ne ea, que agantur in tempore, e-a hominum cadant memoriam.
ε.
extra partes
poza granicę; peregre
CodVit p. 995 (a. 1409) : equos ... vendere e-a partes prohibebamus eo ... quia si non prohibuissemus, pauci in patria nobis equi remansissent.
2.
transl.
a.
poza, oprócz, pomijając, niezależnie od czegoś;
praeter (quam), excepto, nisi.
b.
ponad, powyżej;
supra, ultra.
c.
poza, bez; praeter, absque (saec. XVI).