Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ELABOR

Gramatyka
  • Formyelabor
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -labi, -lapsus sum
Znaczenia
  • I. intrans.
    • A. propr.
      • 1. effugere, abire, evadere
        • a.
        • b.
      • 2. excidere,effluere
    • B. transl.
      • 1. fugere,vitare aliquid
      • 2.
        • a. excidere, abire.
          • α. abs.
          • β.
          • γ.
        • a. decurrere, effluere, praeterire, compleri,
          • α.
          • β. + termino
          • γ.
  • II. iur. ius ad aliquid amittere, perdere aliquid

Pełne hasło

ELABOR, -labi, -lapsus sum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • A.
  • N.
[3. pl. con. praes. elabentur:
KodKKr II p. 133, a. 1389: ne cum lapsu temporis simul elabentur.
inf. perf. act. elabisse: MPH I p. 259 (Thietmar): archiepiscopum sic elabisse conqueruntur.]
I. intrans.
A. propr.
1. wymknąć się, wyślizgnąć, uciec; effugere, abire, evadere
a. de hominibus. Additur fuga ( KADŁUB. p. 111 ; CodEp III p. 73, a. 1455 ;et saepius).
N. imaginem
SSrSilI p. 8 (a. 1454) : victa ... racionibus mens humana ... capitur, utque natura instituta est, altera facile trahitur, altera e-itur.
Occ. in certamine: chronić się, bronić; se tueri, defendere
Inst. p. 135 : puer regiusdiscat hastis congredi ... discat gladio non tam uulnus infligere, quam elabi.
b. de bestiis. Additur lubriciter ( MARTIN. OP. Chr. p. 201 ).
2. de rebus: wypadać, wypływać, wylewać się; excidere,effluere, praec. α. deaqua. β. de oculis (penitus: PEREGR. fol. B IIb ; ; ex orbibus: DŁUG. Hist. III p. 311 ). γ. de capillis (de capite: VHedv p. 588 ).
Constr. 1-2:
a. abs.
b. quaeritur quo?ad.
c. quaeritur unde?
α. abl. v. gr. custodia; corporibus (in imag.)
JAC. PAR. I p. 221 : multi impulsu ... libidinum ... quasi corporibus e-psi circa terram ipsam volutantur.
β. de.
d. quaeritur ubi? per.
B. transl.
1. (de hominibus) uciekać przed czymś,unikać czegoś; fugere,vitare aliquid
CALLIM. Rhet. p. 27 : semper ... ab eo, quod obest, ad id, quod prosit, e-emur.
2. de rebus
a. wypaść, wymknąć się, umknąć; excidere, abire.
Praec.
α. e memoria sim. et abs. Eodem sensu memoriae (dat. ),a memoria; item a recordatione humana ( KodPol I p. 65, a. 1252) , in oblivionem ( PommUB p. 151, a. 1258) , in oblivionis scrupulum ( ib. p. 382, a. 1287 ; DokPł p. 45, a. 1312). ;
N.
praeterire elabendo :
KodWp I p. 515 (a. 1381) : que aguntur in tempore ... cursu temporis preterierint e-ndo.
Additur vulgo
(cum) cursu (fluxu, lapsu, praetextu) temporis ( KodMp II p.34, a. 1227 ; ib. p. 54, a. 1234 ; ib. p. 124, a. 1264 ; KodWp III p. 515, a. 1381 ;et saepius), item per (de)cursum (fluxum) ( PommUB p. 382, a. 1287 ; Somm. p. 857, a. 1292) , corruptionem temporis ( KodMp I p. 47, a. 1255) , ex commutatione temporum ( PommUB p. 151, a. 1258) , temporis effluente articulo ( KodPol I p. 125, a. 1288).
β. de verbis (semel saec. XVI).
γ. de occasione ( Tom. XII p. 342, a. 1530) , scientia ( MARTIN. OP. Serm. p. 50 nlb. ), victoria (alicui: CRIC. in Tom. VII p. 44, a. 1524) .
a. de tempore vel eis,quae in tempore fiunt: przebiegać, upływać, mijać,kończyć się; decurrere, effluere, praeterire, compleri, dicitur v. gr.
α. de diebus, annis sim. (
N. de
annis libertatis: KodWp I p. 204, a. 1243 ; item liberalibus ib. III p. 255, a. 1364, sed saepius abs. de libertate: KodMp II p. 88, a. 1253 : DokImbr p. 94, a. 1275 ; syn. evolvi: DokMp I p. 35, a. 1326) , de tempore (
N.
tempore elabente z upływem czasu; lapsu temporis
KodWp III p. 354, a. 1370 : que aguntur in tempore simul e-nte tempore omnia collabuntur),
vita, aetate (in locut. post elapsam aetatem (elapsa aetate) annorum po osiągnięciu pełnoletności; postquam pubertatem attigerit
StPPP II p. 461, a. 1440 : e-psa vero eadem etate annorum ipsius Petri pueri... Philippus... bona hereditaria... puero condescendere oportebit.
Ib. p. 653, a. 1459 : Petro ad colloquium proximum, quod celebrabitur post e-psam etatem dicti Petri filij senioris),
de festo alicuius sancti ( RachJag p. 200, a. 1394 ; PomnLw II p. 2, a. 1404 ;et saepius.
Item per meton. de ipso
sancto PP III p. 102, a. 1443 ; AGZ XIV p.26, a. 1470).
β. de termino iudiciali( AKap Sąd II p. 26, a. 1417 : Jarandus ... ad terminum statutum et e-psum ... venire non potuit. Glossae Pol.
AGZ XIII p. 410, a. 1463 : te citat ad e-psum terminum alias «kv przipelszlemu rokowi»videlicet ad prelucra.
Ib. XV p. 447 (a. 1467) : qui vos citat ad tercium terminun iuxta primam citationem racione termini e-psi alias «dla przepelzlego roku».
Ib. XIX p. 401, a. 1491 : sibi in actis terrestribus terminus est e-psus alias «przepelznąl».).
Cf. PERELABOR PERVOLVO PROLABOR.
Item de
dilationibus terminorum ( ZabDziej III p. 307, a. 1494) , iudiciis ( ArPrawn X p. 371, a. 1412) , praescriptione iuris ( StPPP I p. 226, a 1523). Quin immo de condemnatione
AGZ XIII p. 410 (a. 1463) : qui te concitat ad audiendum et videndum contra te fieri sententiam iuxta condempnacionem e-psam, prout in libro continetur.
γ. de demissione piscinae ( AGZ XII p. 328, a. 1469 ; ib. XVIII p. 352, a. 1494) ;, de expeditione ( RH IX p. 113, a. 1459).
N. constr. sq.
in c. abl.
CodVit p. 652 (a. 1424) : quando ... Bohemi dicunt de obsidibus, magnum tempus e-retur in eligendo huiusmodi obsides.
II. trans. iur. t. t. stracić prawo do czegoś, utracić coś; ius ad aliquid amittere, perdere aliquid
ArPrawn X p. 146 (a. 1404) : Laurentius ... promisit Jaszconi ... 15 sc(otos) ad 14 dies solvere ... quod si non solverit, prout se astrinxit, extunc predictas pecunias e-psus est (cf. infra extunc pecunias prius solutas amittet).
Item vergit ad sensum intrans.
przepaść; pessum ire
PP III p. 46 (a. 1435) : quod si pecuniam mutuo acceptam non exsolueret, extunc domus sine omni dilacione et sine omni vadio e-psus (sic ) est.
Ib. p. 104 (a. 1443) : quod si non exsolueret easdem X sexagenas, extunc domus e-sa erit seu deperdetur.
Inde:
podlegać karze zapłacenia jakiejś kwoty pieniężnej; multa puniri
PP III p. 1 (a. 1427) : si ... non exsolueret eandem pecuniam ad terminum prefixum ... e-itur idem Iohannes tot dampnum, quod capitalis pecunia constaret.
Ib. p. 5 (a. 1427) : quod si non exsolueret ½ sexagenam, extunc idem Stanislaus e-psus fiet aliam 1/2 sexagenam et magnam penam.
Ib. p. 10 (a. 1428) : si non daret idem Mathias ... eadem robora ... idem Mathias ... e-itur ... quinquaginta sexagenas.
Ib. p. 15 (a. 1429) : si non exsolueret, extunc e-itur penam.
Cf. LABOR.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)