- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
- N.
[3.
sg.
fut.
II.
act.
ducerit :
KodMp IV
p. 75 (a. 1401)
:
quando maritum ducet seu ducerit.]
I.
propr.
A. homines
1.
prowadzić, przyprowadzić, wozić, przewozić; adducere, deducere, perducere, trahere, vehere.
Constr.
a.
quo?
acc.
,
ad, in
c.
acc.
,
per. b.
unde?
ab, ex. c.
indicantur ceterae relationes:
sq.
in
c.
abl.
et
ex:
AKapSąd II
p. 845 (a. 1525)
:
a Poznania d-xit illos in eodem curru suo in Skoki ex pretio XI grossorum (cf. ib. supra).
Locut.
α.
violenter
wlec siłą; vi trahere
StPPP VIII
p. 381 (a. 1397)
:
d-xit eundem famulum per duo hostia et duas portas violenter.
β.
ad poenam
ukarać; punire
DŁUG. Hist. IV
p. 619
:
ne secreto prodito ... coniurati d-rentur ad poenam.
γ.
de gradu
usunąć ze stanowiska; a munere amovere
ChrPP
p. 503
:
mandavit ... eum d-i de gradu et in castri medio ... decollari.
Praec. iur. t. t.
a. testes contra (erga) aliquem
(e
Pol.
wieść świadki)
o stronie w sądzie: przyprowadzić świadków na rok sądowy w celu złożenia przez nich przysięgi wzmacniającej przysięgę strony lub zeznania o prawdziwości jakiegoś faktu lub stanu przez siebie spostrzeżonego; de parte in iudicio agente: testes ad terminum adducere, ut aut partis ius iurandum suo confirment, aut de re, quam ipsi sciant viderintve, testimonium praestent (ad rem cf. Balzer, Przewód sądowy p. 158— 172)
StPPP VIII
p. 2 (a. 1376)
:
Wirchoslaus de Nacel d-it testes contra Czadronem: Henricus ... Micel ... Sethes ... Portco ... Andreas ... Martinus.
RotPozn
p. 96 (a. 1388)
:
Boguchwal Dambrowski d-it testes erga dominam de Bidcowo: primus Swanthoslaus ... secundus Owecza.
Ita vulgo.
Inde eodem sensu voce
testes
omissa
KsgMaz I
p. 11 (a. 1402)
:
idem Jacuss habet secundo d-re: «iacom ia ne bil na Pwlinin dom samotrzecz szilo/» (cf. supra Iacuss ... d-it testes contra dominam etc.).
Ib.
p. 70 (a. 1407)
:
Stanislaus ... d-it contra kmethonem: primus Wszebor etc.
Cf. etiam
StPPP VI
p. 439 (a. 1531).
Glossa
Pol.
AGZ XIV
p. 167 (a. 1445)
:
testes d-re alias «vyescz».
N. constr.
α.
sq.
hinc
per:
ArPrawn X
p. 251 (a. 1408)
:
Anna ... debet testes d-re hinc per 6 septimanas.
β.
sq.
pro:
StPPP VIII
p. 476 (a. 1398)
:
Warczislaus ... d-it testes contra Wlodconem ... pro wlneribus ad principium etc.
b. capellanum przywieść duchownego, aby stwierdził, że strona nieobecna na poprzednim roku była wtedy naprawdę chora; sacerdotem ad terminum adducere, qui partem valetudine impeditam a iudicio superiore termino afuisse suo testimonio confirmet (ad rem cf. Balzer, Przewód sądowy p. 172)
StPPP VIII
p. 47 (a. 1381)
:
Venceslaus capellanum habet ibidem d-re contra
Stephanum super terminos Cracovienses.
c. parochiam (e
Pol. wieść osadę)przyprowadzić przed
stawicieli ludności chłopskiej, zamieszkałej na terenie osiedla, aby wzięli udział w rozgraniczaniu posiadłości ziemskich; delectos e colonis pagum quendam incolentibus adducere, ut delimitandis bonis intersint
KsgLub
p. 3 (a. 1443)
:
diem vobis damus ... granicias sippare ... parochiam d-re et conspicere inter Skoueszin et inter Vola et inter Rudi.
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Historycznej III 1,
p. 60
(a. 1447)
:
Vigandus castellanus ab una et Vlodizlaus ... partibus ab altera debent d-re parochiam alias «ossada»: castellanus sex parochianos et Vlodizlaus sex super graniciebus.
Ib.
p. 63 (a. 1455)
:
ex decreto dominorum senes alias «starcze» et «osada» debent d-re.
Cf.
INDUCO
PRODUCO
DUCTIO I B 3 b
EDUCTIO I A 3
PAROCHIA
Słownik Staropolski
s.
v. osada
et wieść. d. officium przyprowadzić przedstawicieli urzędu podkomorskiego do wytyczania granic między posiadłościami?
succamerarii legatos ad bona
delimitanda adducere?
CorpJP IV
p. 57 (a. 1523)
:
ut compareat ... ad videndum et attentandum ipsum actorem officium d-re et sipandum et faciendum granicies.
Ib. infra
actor d-et officium iuxta suam voluntatem et suam conscientiam facietque granicies.
StPPP III
p. 231
:
ad videndum et attendandum ipsum actorem d-re nos
succamerarium sive officium nostrum facereque et ponere limites.
Cf.
2 EDUCO I B1
et
OFFICIUM.
2.
multitudinem: prowadzić, wieść, iść na czele, dowodzić, być wodzem; ductare, praeesse, ducem esse (v.
gr.
funus, pompam, triumphum, item
choream, chorum, restim, sed
praec.
milit. alam, banderium, cohortem, exercitum, legionem, ordinem sim., et
abs.
sc.
exercitum).
B.
res
1.
wieźć, wozić, przewozić; vehere,transferre, deducere.
Constr. quo?
ad, in
c.
acc.
,
extra
(
AKapSąd III
p. 192, a. 1517
:
extra limites d-re
decimas),
versus (
ArHist XI
p. 417, a. 1421
:
versus Bochnya d-ntibus arma ... in duobus curribus).
unde?
de, ex.
qua via?
abl.
cui?
pro (
SSrSil XII
p. 69, a. 1454
:
campana ... pro ecclesia ... d-ta fuit).
Praec.
a.
zwozić z pola (lasu) do domu; e campis (silvis) domum deducere,
v. gr.
decimas (
KodWp II
p. 395, a. 1326
et saepius), frumentum de campo (
StPPP VIII
p. 86, a. 1383
et saepius), gaios de bonis (
PrPol
p. 110, a. 1402)
, ligna ad domum, de silvis (
KodMp III
p. 146, a. 1361
;
AGZ IV
p. 171,
a. 1460)
, robora ex silvis (
ArHist VIII
p. 351,
a. 1499)
sim.
b.
udzielać panującemu, jego sługom lub więźniom środków transportu z tytułu powinności prawa książęcego; domino terrae eiusque apparitoribus vel eis, qui ab eo in custodia tenentur, currus iumentaque praestare (iuris ducalis munus)
KodMaz(K)
p. 89 (a. 1163)
:
nullum «prewod» ... d-at.
MonDipl
p. 118 (a. 1170
—75): ne soluant tributum in foro, ne hospites d-ant uel pascant, ne falconarios uel canumductores suscipiant etc.
DokSul
p. 314 (saec. XIII)
:
«powoz» non d-ant, «naraz» et alias solutiones omnino non solvant.
Cf.
item
DokPł
p. 10 (a. 1230)
;
DokMp II
p. 69
(a. 1243)
;
KodKKr I
p. 56 (a. 1254)
;
KodMp II
p. 235 (a. 1317)
etc.
Cf.
etiam
DEDUCO I B 3
et ad rem Buczek, Publiczne posługi transportowe p. 256—268.
2.
prowadzić, wieść; ferre, trahere, tendere,
deducere.
Saepissime intrans, de via sim.
Item meton., v. gr.
aliquem ad paupertatem.
N. translationem ad tempus
CodVit
p. 37 (a. 1395)
:
cum brevis vita d-atur hominis in occasum, provida prudentum sollercia ... adinvenit, ut hominum gesta ... litterarum ministerio perhennentur.
Cf. Th. V 1,2160,16—17.
Constr. quo?
ad, in
c.
acc.
,
sub
c.
acc. , versus (
MARTIN. OP. Chr.
p. 43
:
porta Salaria ... d-it versus sanctam Sabinam; ita saepius).
unde? ab, de. qua via? per.
Praec.
a. aquam (flumen, stagnum)
prowadzić, odprowadzać (rowem, kanałem); (fossa, fistula) deducere, derivare.
Constr. sq.
de.
N. locut.
aquam in ascensum
spiętrzyć wody; exaggerare
AGZ II
p. 96 (a. 1433)
:
aggerem ... in altitudinem erigere aquasque causa maioris latitudinis ipsarum piscinarum pro libito suo d-re in ascensum.
b.
(de extentione per locum)
lineam, radium
sim., item
parietem, sulcum
sim.: prowadzić, wieść, pociągnąć; tendere, perducere.
Constr. sq.
ab, in c.
acc.
, inter c.
acc. , per, super c.
acc.
Inde
c. granicies
wytyczać, przeprowadzać; designare, distinguere
TPaw IV
p. 313 (a. 1406)
:
limitaciones facere et granicias d-re inter villas.
AGZ XVIII
p. 61 (a. 1473)
:
camerarius ... admittit easdem granicies limitare et scopulos sippare ita, prout actor ... iuravit easdem granicies d-re.
Simili sensu
PommUrk II
p. 483
(a. 1282)
:
ne infra distinctionem terminorum ... audeat aliquis nomine nostro ... funiculos distributionis mensurando d-re.
3.
poruszać; movere
a.
częściami ciała; corporis proprii partes.
Constr.
sq. ad.
b.
coś czymś; res manu vel instrumento, i. q. regere.
N. constr. sq. per
*PommUrk VI
p. 371 (a. 1286)
:
aque, per quam idem molendinum d-itur.
N.
stamina (fuso, pollice), filum
prząść; nere (saec. XV—XVI).
4.
anhelitum, suspiria
sim.: wydawać; trahere,edere.
5.
singulare: obkładać, obciągać; obducere, tegere
ARect I
p. 324 (a. 1491)
:
librum ... in asseribus, cutte desuper d-tis in dorso.
II.
transl.
A.
homines
1.
poślubić, pojąć (za) żonę (męża); nubere (aliquam vel alicui).
Dicitur v. gr.
a. uxorem, aliquam uxorem, aliquam,
item aliquam (sibi) in uxorem (
KodWp II
p. 447,
a. 1331
;
ArHist V
p. 96, a. 1411
et passim),
in uxorem suam (
AKapSąd II
p. 500, a. 1434)
, sibi in coniugem (
StPPP VIII
p. 473, a. 1398)
, matrimonialiter in consortem (
KodKKr I
p. 157,
a. 1320)
, in matrimonium (
ZabDziej II
p. 343,
a. 1486)
. b. maritum, virum, item aliquem in maritum (
ArHist V
p. 96, a. 1411)
. c. se invicem matrimonialiter (
StPPP II
p. 133, a. 1402)
, se mutuo contractu in coniuges (
ArHist V
p. 144,
a. 1467).
2.
pass.
(saepissime
part.
perf.
)
być powodowanym, kierowanym, wiedzionym; impelli,
induci.
Constr.
a.
sq.
abl.
(vulgo),
v.
gr.
admiratione, amore, animadversione, avaritia, ausu temerario
sim.
b.
sq.
ex :
AKapSąd III p. 121 (a. 1508) : ex ebrietate aliqua d-tus.c. sq. per:
Ztschr. XXVII p. 320 (a. 1359) : non coactus nec per errorem d-tus.
3.
zwodzić; fallere, decipere.
Occ.
constr.
sq.
abl.
vel
sq.
per
*MPVat I p. 419 (a. 1338) : d-bant me per verba.
N.
in longum:
Tom. III p. 384 (a. 1515) : ne ... desiderium nostrum ... congrediendi in longum d-re velit.
Ib. V p. 89 (a. 1519) : ille magister ... studuit ... maiestatem suam verbis et induciis in longum d-re, donec eqs.Ita saepius.
4.
in spem, admirationem, ecstasim
sim.:
doprowadzić (do jakiegoś stanu); (in quendam statum) adducere,
inducere.
N. locut.
in possessionem corporalem
przekazać komuś rzeczywiste posiadanie czegoś;
veram possessionem alicui tradere
PommUrk II p. 532 (a. 1284) : ipsasque moniales in possessionem d-i postea fecimus corporalem.Cf. INDUCO.
B.
res
(concr.
et
abstr.
)
1.
tempus eaque quae in tempore fiunt
a. diem, noctem, vitam, moram
sim.:
spędzać (na czymś), prowadzić życie; terere, degere, agere
(praec.
c.
abl.
vel in c.
abl.
).
Locut.
α.
vitam (in humanis)
żyć; vivere
RHist II p. 186 (saec. XIV ex.) : in quantum de pueris predicti Iohannis nullus vitam d-ret in humanis.
KsgŁawKr p. 195 (a. 1392) : quamdiu vitam d-xerit.Ita saepius.
β. vitam ab aliqua re cf.
infra 893, 50.
γ.
festivitatem, sollemnitatem
obchodzić; celebrare
MPH I
p. 290 (Thietmar)
: Thebeorum festivitas martyrum a rege ibi celebre d-itur.
Ib. p. 298 : hanc sanctam festive d-ns sollempnitatem.b. bellum, guerram, proelium, vigilias sim.: prowadzić, wieść; gerere, agere.
2.
prowadzić, doprowadzać do czegoś, do jakiegoś stanu; convertere, flectere, mutare, in aliquem statum adducere.
Constr.
a. sq. ad, v.
gr. ad effectum, fructus uberiores, impossibile, falsum, inopinabile, usum sim. b. sq. in c.
acc.
,
v.
gr.
in abusum, ambiguum, effectum, exsecutionem, irritum, perniciem, profectum.
N. locut.
α.
ad factum
dokonywać; peragere
PommUrk II p. 202 (a. 1268) : decreuit ... ueterum industria virorum ... ut ea, que iuste fiunt et rationabiliter d-untur ad factum ... scriptis ... perhennentur
β.
in abusum
nadużywać; abuti
DŁUG. Hist. I p. 462 : Sethegius ... longanimitatem patientiae Dei ... d-ns in abusum ... gloriari coepit (cf. ib. V p. 287).
Ib. III p. 121 : omnia iura divina et humana ... d-ntes in ludibrium et abusum.
γ.
fine
doprowadzić do końca;
i. q. ad finem adducere
CodVit p. 493 (a. 1420) : iam maioribus recreamur deliciis ... quod ea, que nobis divina imminebat monicio, fine d-etur cerciori.
δ.
aliquid in argumentum
przytaczać jako dowód;
argumentum proferre
CALLIM. Rhet. p. 43 : ea unde sumi possunt argumenta, ut ... habitus corporis: d-itur enim sepe in argumentum speties libidinis, robur petulantie etc.
Item
in sequelam
podawać jako precedens; exemplum proferre
CorpJP III p. 105 (a. 1510) : haec profectio in Valachiam, anno praeterito cum errore totius regni facta, non debet in sequelam d-i, nec debet iuribus communibus regni officere.
3.
sądzić, uważać, mniemać; putare, aestimare, iudicare, habere.
Constr.
a. sq.
dat.
rei
(saec.
XV
ex.
). b. sq.
dupl.
acc. c. sq.
acc.
c.
inf. d. sq.
inf. e. sq. inter. f. sq. pro.
N.
α.
rationem
przyznawać rację; rationi alicui assentiri
*Tom. XIV p. 63 (a. 1532) : prudentiam tuam ... probo, qui ... Resendii ... maximam rationem d-as.
β.
fiduciam spei
ufać, mieć nadzieję; sperare
CodVit p. 194 (a. 1409) : huius spei d-ntes fiduciam, quod ipsos Cruciferos ... ad equitatis tramitem potuissemus revocare.
γ.
industria alicuius ductum est
zostało uznane, zatwierdzone;
i. q. probatum, confirmatum est
CodPom p. 202 (a. 1206) : consvetudinarium est ac providorum hominum d-tum industria, ut etc.
δ.
sententias
wypowiadać; proferre
BRUNO Pass. p. 193 : conveniunt dux terrę et maior populus et pro eligendo pastore varias sententias d-unt.
4.
genus, originem (de, ex aliqua re), ortum, nomen
sim.:
wywodzić; derivare, sumere, trahere
(saec. XV ex. —XVI).
5.
math. mnożyć;
multiplicare.
Constr. sq.
in a. acc.
6.
iur.
iuramentum, ius, testimonium
składać (przysięgę, świadectwo);
i. q. dare, praestare
TPaw III p. 91 (a. 1388) : Borislaum vidimus coram nostra presencia cum testibus erga Philippum ... et ipse Philippus non fuit ad iuramentum erga eum d-tum.
KsgCzer p. 22 (a. 1409) : Franczek cum Sulcone ... habent jus d-re infra sex septimanis contra Niklosz; nam si in istis sex septimanis non concordauerint, extunc in sex illis septimanis determinatis debent prestare iuramentum.
StPPP IX p. 94 (a. 1470) : testimonio mortuo testimonium d-xit, sed ego viuo testimonio (cf. ib. supra tu docuisti testimonio mortuo videlicet litera, et ego doceo viuo).
Tom. VII p. 354 (a. 1525) : Ut ad proximum ... civile judicium pro depositione veritatis et testimoniis d-ndis vos admitteremus.Occ. iura przedłożyć, przedstawić; ostendere, producere
AGZ XIX p. 499 (a. 1457) : peto vis me (i. mihi ) dare ulteriorem terminum ipsa iura d-ndi (cf. ib. supra iura producere et ponere).
7.
varia
a.
conscientiam cautheriam sub simplicitate
ukrywać pod płaszczykiem prostoty;
simplicitatis specie dissimulare
PrPrz p. 32 (a. 1392) : plerique kautheriam suam conscientiam d-ntes sub simplicitate, cum sint astutia dyaboli instructi.
b.
domicilium, mansionem
mieszkać; incolere, morari
AKapSąd I p. 419 (a. 1456) : archiepiscopus ... plebano prohibuit, ne absentetur ab ecclesia et precepit eidem, ut non alibi d-at domicilium, nisi circa ecclesiam suam.
DŁUG. LibBen I p. 616 : in qua domo ... possit ... dignam atque honestam d-re mansionem.
c.
expensam
pokrywać wydatki; facere
DŁUG. Hist. III p. 265 : Legniczensis dux ... ad egestatem ... perductus est, ut nec vilem expensam d-re ... potuerit,
d.
imperium
przekazywać; tradere
DŁUG. Hist. I p. 180 : ut ... non per sanguinis successionem d-retur imperium, sed archiepiscopi ... haberent potestatem deligendi imperatores.
e.
negotium, tractationem
załatwiać, prowadzić; agere, conficere, transigere
AAlex p. 191 (a. 1502) : itaque ... d-atur negotium, ut Szwab ad regem Hungariae vocetur.
Tom. I p. 54 (a. 1510) : d-ta hec est tractatio per integras quatuor septimanas.
f.
ad alicuius patrocinia duci
sprzyjać komuś; alicui favere
CodVit p. 453 (a. 1419) : ad partis unius d-i patrocinia et in alterius dampno fervere.
g.
silentium cum aliquo
zachowywać milczenie, tzn. nie pisać do kogoś;
agere i. epistulas non scribere
CodEp II p. 416 (a. 1440) : accusandus fortasse apud te essem ... quod in diem hanc a tempore separationis nostre … diutinum d-o tecum silentium.
h.
statum, vitam (ab, ex) aliqua re
żyć, utrzymywać się z czegoś; sumptus ad vitam degendam habere
AKapSąd III p. 368 (a. 1472) : ab illa pecunia et eius proventu ... vitam d-xit cum familia.
DŁUG. Op. p. 555 : ex quibus praebendis et statum ampliorem d-re et patrimonium a patre obligatum redimere ... coepit.
Id. Hist. III p. 84 : dux ... fratri annis singulis quingentas marcas, quibus statum suum d-re possit, solvat.Cf. DEDUCO II E 2
i.
tabernam
prowadzić, zarządzać?
curare,
administrare?
ArSang V p. 166 (a. 1525) : thabernam non valet cmetho domini d-re sine voluntate sculteti.
j.
vestigium
(e
Pol.
wieść ślad)
gonić złodzieja natychmiast po dokonaniu kradzieży; furem illico persequi
KodPol IV p. 107 (a. 1460) : subditi sint astricti de singulis suis bonis ... vsque extra eorum limites meatum et vestigium d-re et ipsos maleficos fugare; et quicunque ... vestigia d-re, ipsos raptores fugare et insequi ... neglexerit ... dampna ... soluet.
k.
vultus
zazdrościć; invider
e (saec. XVI).
C.
intrans.
iur. dowodzić, udowadniać, wykazywać prawdziwość twierdzenia; (e Pol. dowieść) ostendere, probare, docere, convincere
AGZ XIII p. 41 (a. 1437) : dedimus illis partibus d-re et docere graniciebus et (ed. ut) debent docere in quatuor septimanis.
Ib. XIV p. 201 (a. 1446) : pallatinus ... debet invenire pro eadem villa, quis d-re alias «dowodzicz» debeat, an dominus Malechowsky pro villa regis, vel nobilis Petrus Armenus pro suo matrimonio.
Ib. p. 209 (a. 1446) : dominum pallatinum interrogare debemus, an domine prescripte super violenciam d-re alias «dowodzycz» debent.Ita saepius.
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
in
c.
acc.
StPPP VI p. 439 (a. 1531) : si voluerit in eum d-re alias «vyeszcz».c. sq. pro, cf. d. sq. super, cf. Cf. ADDUCO V DEDUCO II B 3 a; Słownik Staropolski s. v. dowodzić et dowieść.