Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ARTO-1

Gramatyka
  • Formyarto, arcto
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I. propr. stringere, angustum facere.
    • 2. aptare, iungere.
    • 3. praecludere
  • II. transl.
    • 1. + Th. premere,vexare, affligere languidus, defessus
    • 2. aliquem in aliqua re cohibere, libertatem alicui minuere, aliquid imminuere
      • α.
      • β. captivare
    • 3. obligare, cogere

Pełne hasło

ARTO s. ARCTO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • BJ.
  • H.
  • N.
I. propr. ściskać, uszczuplać, zwężać; stringere, angustum facere.
N.
FROVIN. p. 67, v. 72 : nec manicas a-a, sit et ocrea non nimis arta.
Part. perf. szczupły; i. q. artus.
N. locut.
(sub) artato tempore pospiesznie; festinanter, raptim
VHedv p. 530 : dux ... veniret ex abrupto et sic a-to tempore obviam.
Lites II p. 274 (a. 1413) : villam ... pro quingentis ... marcis ... vendidit sub tempore sibi a-to.
Cf. Th. II 709,9 sq.
2. spajać, łączyć; aptare, iungere.
Syn.
ligare ( GŁOG. Phys. fol. B 2a).
3. zamykać; praecludere
MARTIN. OP. Chr. p. 438 : et tunc idem rex a-ri fecit omnes vias et exitus regni sui.
Cf. Th. II 708,5 sq.
II. transl.
1. uciskać, dręczyć,męczyć,dokuczać; premere,vexare, affligere
*MPH I p. 344 (a. 1076- 1079): non audebat ... recedere, a-batur etenim sola subsistens in camisia nimio gelidissimae noctis frigore.
NIC. POL. p. 66, v. 336 : pungat et a-et eos ... fama carens laude.
Cf. Th. II 709,62 sqq. Part. perf. osłabiony; languidus, defessus
KodWp I p. 453 (a. 1279) : si autem infirmus adeo fuerit a-us, quod sub magna forma Corpus Domini recipere non possit, sub minima forma scindatur.
2. krępować, ograniczać kogoś w czymś, ograniczać coś; aliquem in aliqua re cohibere, libertatem alicui minuere, aliquid imminuere
KADŁUB. p.25 : qui quasi hostis non quasi civis Romani propagacionem a-ret imperii.
MARTIN. OP. Marg. fol. 88a : scriptura sacra ... non a-atur sub regulis grammatice artis.
UrkBBr p. 238 (a. 1287) : quoniam ... a-amur temporis brevitate ... rogamus etc.
N.
α. de Deo humana specie ac forma induto
NIC. POL. p. 70, v. 411 : sic, Deus, a-aris, caro factus carne secaris.
β. więzić; captivare
*CodEp III p. 418 (a. 1498) : talis innocens in eisdem nostris dominiis ... non debet retrai (i. e. retrahi ) seu a-ri.
N. constr.
a. sq. ab:
AGZ VI p.54 (a. 1460) : generosus ... Andreas ... cives Leopolienses ab antiquis eorum immunitatibus ... a-re atque deprimere moliretur.
AKap p. 304 (a. 1544) : modus ... quo tales homines ab huiusmodi iniuriis ... inferendis a-ri et coherceri possint.
Ib. p. 181 (a. 1561) : homines a dicenda veritate... deterrentur et a-antur.
b. sq. sub: MARTIN. OP. Marg. fol 88a cf.
3. zo bowiązywać, zmuszać; obligare, cogere
KodWp I p. 464 (a. 1280) : homines Hospitalis S. Sepulcri ... servicio alligati ad solvendum «poradlne» non a-entur.
MARTIN. OP. Serm. fol. 47a : qui panis est ordeaceus propter votum continentie, ad quod a-at.
Syn.
astringere ( ArPrawn VI p. 23, a. 1478) , compellere ( AGZ IX p. 41, a. 1427) , constringere ( ZabDziej III p. 327, a. 1494) , ligare ( *StPPP VII p. 616, a. 1505) , stringere ( CodEp III p. 49, a. 1450).
Constr.
aliquem
a. abs.
Lites I p. 71 (a. 1338) : citaciones ... volumus ... eosdem a-re citatos (cf. Dogiel IV p. 59; KodWp III p. 398; DŁUG. Hist. III p. 186).
Cf. Th. II 710,8.
b. sq. abl. modi, v. gr. edictis ( CodVit p. 83, a. 1402 ; cf. Lites II p. 433 ; ŁASKI ComPriv fol. 133a ). ;
c. sq. ad cf. supra 3 et 6. Ita saepissime.
N.
ad peccatum obciążać grzechem; peccato gravare
JAC. PAR. I p. 128 : non a-atur edens carnes sanus ad peccatum mortale.
Cf. Th. II 709,81 sqq.
d. sq. in c. acc.
DŁUG. Hist. III p. 156 : Brestensis palatinus ... a-ri ... non potuit in deditionem.
e. sq. inf.
StSyn VI p. 17 (a. 1415) : qui comparere coram certis iudicibus ... a-antur.
ConcPol IV p. 158 (a. 1435) : qui comparere ... personaliter a-bantur.
PP II p. 68 (a. 1450) : castrum nowm, quod interceperat, restituere illum a-uimus.
DŁUG. Op. p. 34 : quae multitudo ... sub papilionibus ... pluribus diebus ... degere a-batur (v. l. cogebatur).
f. sq. enuntiatio finali
NIC. BŁ. Tract. fol. 44a : exorcistarum est a-re demones per adiurationem, ne dominentur in corpore.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)