Ogólne
Pełne hasło
Więcej

AMBITUS-1

Gramatyka
  • Formyambitus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • A. abstr.
      • 1. actus ambiendi.
      • 2. + fluvii, lacus
    • B. concr.
      • 1. circuitus.
        • α. + circularis
        • β. + longitudinis et latitudinis:
      • 2. regio, quae limitibus certis continetur, territorium
        • α. + officii
        • β. + Christianorum
        • α. + per a-um
        • β. + sub a-u:
        • γ. pl.+ intra a-um:
      • 3. + districtum regio, conventus
      • 4.
        • a. + muri saepes, murus
        • b. porticus, opus arcuatum
        • c. peristylium praec. quod in superiore parte domus situm est
        • d. + chori transitus, quo altare maius circumitur
        • e. + j meatus
  • II. transl.
    • A.
      • 1. studium alicuius rei
      • 2. avaritia,cupiditas
      • 3. fallaciae, doli
    • B.
      • 1. rhet.+ verborum verborum circuitus, periodus.
      • 2. phil. ea quae alicuius rei notione continentur

Pełne hasło

AMBITUS -us m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • H.
  • N.
I. propr.
A. abstr.
1. obchodzenie dokoła; actus ambiendi.
N. iur.
terminos per a-um facere wyznaczać granice przez obejście; ambiendo fines hereditatis designare
KodPol I p. 74 (a. 1254) : personaliter easdem villas ... circuivimus et terminos ... per a-um fieri praecepimus.
2. fluvii, lacus okrężny bieg, opływanie czegoś (przez rzekę lub jezioro),actus circumfluendi.
B. concr.
1. obwód; circuitus.
N. astr.
COPERN. Rv. p. 152 : stellae in boreo a-u Crateris.
N. locut.
α. circularis :
KodWp III p. 763 (a. 1329) : quantum dicta villa ... se extendit in latitudine, longitudine seu a-u circulari.
β. longitudinis et latitudinis:
BreslUB p. 74 (a. 1305) : aream ... cum omni a-u longitudinis et latitudinis.
Inde
2. obszar zawarty w pewnych granicach, terytorium; regio, quae limitibus certis continetur, territorium
CodSil IV p. 247 (a. 1252) : a-ui prefati coenobii, qui circuitus dicitur ... debeat adunari villa.
KodMp II p. 124 (a. 1264) : si falco reperiatur in a-u loci pretaxati etc.
Dicitur praec. De
a-u ecclesiae (intelligitur area circa aedem KodMaz(K) p. 507, a. 1242 et saepius); coenobii, monasterii ( CodSil IV p. 247, a. 1252 et saepius); civitatis ( KodWp II p. 144, a. 1298 et saepius); regni ( KodWp III p. 390, a. 1372 et saepius); mundi, orbis ( NIC. BŁ. Serm. I p. 13 ; Tom. VII p. 367, a. 1525) ;; rerum terrestrium (( KodMaz(L) p. 308, a. 1496) ; ; coeli ( ListMił p. 178 ).
N. in imagine
α. officii :
ArHist X p. 311 (a. 1449) : dum per universum officii nostri a-um mentis gressibus circuimus.
β. Christianorum :
Tom. V p. 192 (a. 1520) : in toto ... Christianorum a-u ... concordia arridet.
N. locut.
α. per a-um :
KodWp III p. 390 (a. 1372) : mercatores ... ab omni solutione ... per totum a-um regni ... Poloniae fiant liberi.
Tom. VII p. 367 (a. 1525) : id quum per totius orbis a-um sparsum esset.
β. sub a-u:
CodVit p. 565 (a. 1422) : que terrae sub a-u dominii eius complectuntur inimicos.
ListMił p. 178 : que sub celi a-u continentur.
γ. intra a-um:
ZabDziej III p. 507 (a. 1498) : donacionem ... tantummodo se intra iurisdicionem sive a-um civitatis extendere.
Usurpatur etiam pl.
Tom. X p. 446 (a. 1520) : cum ... integris bonorum ipsorum a-bus et circuitibus.
3. obwód, powiat; regio, conventus (in opp. ad districtum vel eodem sensu)
AGZ V p. 1 (a. 1330) : hereditatem ... Tharnow ... prout in districtu seu a-u suo continetur.
ArPrawn X p. 226 (a. 1407) : pro molendino in a-u Scalensi.
AGZ XIX p. 496 (a. 1456) : bona Lekczyn in districtu Leop. a-u Zudacz.
4.
a. muri et abs. ogrodzenie, mur; saepes, murus
ArHist V p. 24 (a. 1408) : sponsas Christi a-bus murorum a seculo seclusas.
KodKrak I p. 172 (a. 1422) : a-um civitatis Cracoviensis ... amplioribus munitionibus fortificare.
ArHist V p. 408 (a. 1532) : proventus ... in ... ortulaniis a-u sive munitione civitatis minoratos esse.
b. krużganek; porticus, opus arcuatum
SSrSil I p. 238 (a. 1482) : factus est a-us pro ampliatione ecclesie.
Ztschr. II p. 222 (a. 1487) : muratoribus in a-u laborantibus ... 12 gr. pro dealbatione a-us.
*SSrSil XVII p. 60 (a. 1506) : a-us appellant porticus quadratas et quasi xystos, nam fere viridaria in medio complectuntur.
Ita saepius.
c. ganek, balkon; peristylium praec. quod in superiore parte domus situm est
VKyng p. 722 : ipsa tenella existente casu de a-u ceciderat.
MIECH. p. 333 : turris ... cum a-u circa summitatem.
N. glossas Pol.
APozn III p. 40 (a. 1503) : in parte ... superiori a-um wlgariter «podschenbicze» pro defenssione civitatis ... construere debent.
GLb p. 6 : a-us «ganek».
d. chori et abs. ambit, przejście dokoła ołtarza w prezbiterium; transitus, quo altare maius circumitur
KodKKr II p. 28 (a. 1367) : altare sancti Wladislaj in a-u chori ecclesiae Cracouiensis.
KodWp V p. 175 ; (a. 1410) ;: altare ... concessimus erigendum ... in capella a-us penes locum capitularem in dextra I parte chori.
Ita saepius.
e. przejście; meatus j
APozn III p. 79 (a. 1504) : Snopegk debet habere a-um seu meatum ex domo sua per domum dicti Greger in terra factum.
II. transl.
A. de hominibus
1. starania,zabiegi o coś; studium alicuius rei, cf. AMBITIO I.
Dicitur de
a-u connubii ( Tom. VI p. 94, a. 1522) ; dominandi, regni ( Tom. II p. 1, a. 1512) ; sapientiae ( NIC. BŁ. Tract. fol. 102 ). Abs. ubieganie się o urzędy; de magistratu, honore petendo.
2. Chciwość, zachłanność; avaritia,cupiditas
DŁUG. Hist. I p. 335 : hominis miseri a-um (v. l. cupiditatem) etiam post fata puniens, quatenus ... metallum, cuius occasione mortem sibi clericus consciverat ... perpetuo interiret.
Cf. AMBITIO II 2.
3. intrygi, podstępy; fallaciae, doli
DŁUG. Hist. V p. 274 : in suspicionem tam diuturna obsessio impugnandique prohibitio apud militum animos verti coepit, pluresque barones a-us rei insimulati sunt.
Tom. I p. 17 (a. 1507) : Gliński volens suspicionem a-us sui apud ipsum Sigismundum contegere.
B. de rebus
1. rhet. verborum okres krasomówczy; verborum circuitus, periodus.
2. phil. zakres, zasięg; ea quae alicuius rei notione continentur
VITELO Persp. p. 47 : uirtus inferior minoris est potentiae et minoris simplicitatis ... et ideo minoris a-us; quanto enim aliquid simplicius est, pluribus rebus indigetur et in pluribus rebus inuenitur.
JAC. PAR. II p. 274 (a. 1453) : vita contemplativa in toto a-u est pocior vita activa.
ADAM p. 328 : quae normae ... non sunt hominum privatorum sed totius generis a-um humani comprehendunt.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)