- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- L.
- A.
- N.
*CodVit p. 106 (a. 1404) : rex in eadem littera exprimavit Drezdno ... ad Novam Marchiam ... pertinuisse.3. pl. ind. perf. act. expressuerunt infra 1504,18. 3. sg. con. perf. act. ? exprimerit:
KsgMaz II p. 133 (a. 1425) : si ... ipsa domina se non exprimerit, tunc idem fideiussores obligati sunt ... quindecim sexagenas ... solvere.2. pl. con. perf. act. ? exprimeritis:
AGZ XIX p. 34 (a. 1478) : quaeso domine iudex, ut ea exprimeritis, que recepistis ad interrogandum.]
I.
A.
propr.
1.
wyciskać, wygniatać, wytłaczać;
premere, premendo egerere
a.
ceram, uvas
sim. Additur
manibus (
HistTart
p. 67
).
b. linteola, lanas sim.
(sc. madidas). In imagine homines:
DŁUG. Hist. IV p. 416 : ex industria id agere creditus, quasi humectaturus aridos et e-urus humentes.
c. liquores (v.
gr. sanguinem).
N. constr. sq.
in
c.
abl.
NIC. POL. p. 142, v. 22 : accipe residuum serpentis et sanguinem e-e in aliquo vase.
2.
wypychać,wyrzucać; extrudere, expellere,
eicere.
Praec. res. N.
religionem :
AKapSąd III p. 358 (a. 1471) : Michael ... ipsum religiosum de scola confuse et violenter ... expulit et e-ssit.
3.
vocem, verbum
sim.
:wydawać z siebie, wypowiadać, wymawiać; edere, emittere, pronuntiare.
4.
arvinam
wytapiać? excoquere?
ArHist V p. 242 (a. 1332) : arvinam, que esse poterat in catta, e-re seu excipere et cum ea ... calceos inungere.
B.
transl.
1.
wywoływać coś, pobudzać do czegoś, powodować coś; excitare, concitare, commovere (fletus, lacrimas sim.).
2.
wymuszać, zmuszać do czegoś; extorquere, cogere.
N. rem pro subi.
RevVlad p. 21 (a. 1598) : necessitas e-ssit numerari sulcos, qui numero reperti sunt 276.
Constr. ad
A-B:
a.
quid?
sq.
acc.
,
enunt.
obi.
c. ut; inf.
(
).
b.
unde?
sq. de.
c.
cui?
sq.
dat.
II.
A.
propr.
1.
odciskać, wyciskać; imprimere
Praec.
α. sigillum.
β.
signum crucis in oculis alicuius
i. q. facere.
2.
odtwarzać w jakimś materiale, rzeźbić, ryć; pressione effingere, efficere,
praec. sculpere, caelare.
3.
odtworzyć na jakimś instrumencie, wygrać; instrumentis musicis canere, modulari
FELSZT. OpCong fol. B IIb : si ‘mi’ e-itur seu decantatur in aliqua clave etc.
Id. OpSimpl fol. A VIIIb: si in aliqua clave canitur ‘fa’, tunc si ab ea fit saltus per quartam vel quintam vel octavam, similiter ‘fa’ debet e-i, et si ‘mi’ e-itur in aliqua clave etc.Ita saepius. Cf. Th. V 2,1792, 8 sq.
B.
transl.
1.
a.
przedstawiać, wyrażać, wypowiadać, opisywać (w mowie lub piśmie); (oratione vel scripto) exponere, significare, eloqui.
N. glos
sam
Pol.
AGZ XVII p. 348 (a. 1498) : ministerialis ... iuramentum prestitit, sed verbis bene non e-ssit alias«zayakalaszye».
Locut.
linguam:
DŁUG. Hist. IV p. 161 : nemo ex viris spiritualibus, qui cum rege Wladislao ... advenerant, linguam Samogitticam noverat e-re.
N.
aliquid in testamento
zapisać,przekazać; legare
APozn III p. 62 (a. 1503) : recepit quattuor marcas ... sibi in testamento e-ssas.
b.
wymieniać,wyliczać,wspominać; enumerare,nominare, commemorare.
Praec.
part. perf.
superius (inferius) sim. expressus.
Item in locut.
sic(ut) sim. superius (inferius) expressum est (
KodMp II
p. 90, a. 1253
;
KodWp II
p. 9,
a. 1288
ei vulgo),
c.
oznajmiać,oświadczać,ogłaszać; declarare,praedicare,notum facere.
Occ.
α.
sententiam, ordinationem
sim.:
wydać; ferre
KsgŁawKr p. 135 (a. 1375) : ordinacionem per dictum Stechir e-ssam ... acceptavit.
ArPrawn X p. 38 (a. 1394) : perlectis ... litteris, per iuratos ad sentenciam e-ndam.Ita saepius.
β.
poenam
ustanowić; constituere
ArPrawn IV p. 29 (saec. XIV med.) : Petrum ad penam debitam alias pro iudicibus e-ssam condempnantes.
AConst p. 217 (a. 1357) : si predictorum ordinum fratres ... contra constitutionem ecclesiasticam ... excesserint, praesentis approbatione concilii excommunicationis poena eiusdem decreti per se e-entur.Ita saepius.
Item
concordiam inter partes
i. q. facere
AKapSąd II p. 81 (a. 1430) : qui sentenciando e-erunt concordiam inter ... partes.
γ.
causam
przedstawić, podać; dicere, dare
AConst p. 215 (a. 1357) : quam causam absentiae ... per suas literas tenetur ... suo episcopo sic citanti e-re cum juramento.Ita saepius. Praeterquam de hominibus dicitur etiam de litteris sim.: głosić, opiewać; tenorem habere
StPPP II p. 853 (a. 1485) : que littere e-unt alias «omawyayą»,quia etc.
Ib. VI p. 274 (a. 1525) : prout ... citatio ... latius in se e-bat.Adduntur ad a-c:
α.
subst.
abl. calamo (
KADŁUB.
p. 66
;
;item
calami officio:
ArLit III
p. 107, a. 1440)
, lingua (
GŁOG. Phys. fol. D IIIa
et saepius), litteris
(syn. declarare:
KodMp IV
p. 486, a. 1448)
, nomine (
KodWp I
p. 127, a. 1233
;
KodMp III
p. 247, a. 1370
; item ex nomine
: CulmUB
p. 850,
a. 1551)
, scripto (
DokMp I
p. 32, a. 1322)
, voce, suis vocabulis sim. ((
KodMaz(K)
p. 62, saec. XIII
med.
;
MARTIN. Op. Marg.
p. 206
nlb.
; et saepius; item expressione verborum:
Lites II
p. 300,
(a. 1413).
β.
adv. distincte et explicite (
BYSTRZ. AnalPost fol. e IIIa
: item distincte per definitionem;
[id.] Top.
fol. 148b
),
nominatim[(syn.] expresse nominare:
KodWp III
p. 657, a. 1393)
, notanter (
KsgŁawKr
p. 297, a. 1396)
, in palam
(
StPPP II
p. 917, a. 1496)
, sensibiliter (
VITELO Opt.
p. 407
)
, specialiter (
DokMp I
p. 99, a. 1355)
, vocaliter (
WROCŁ. EpitConcl fol. B Ia)
.
Constr. ad
a—c: indicatur quid
α.
sq.
(acc.
c.
) inf.
β.
sq.
enunt.
obi.
c. quod vel quia.
γ.
sq.
enunt.
interrog.
Indicatur qua de re.
N.
de aliquo :
WŁODK. Op. p. 424 : decretum ... licet de Iudeis e-at ... extenditur ad omnes generaliter infideles.Indicantur aliae relationes
α.
sq.
ab aliquo :
PP VI p. 13 (a. 1429) : parte ab utraque e-erunt, quod pascua comunia in dictis portionibus ... habere poterint.
β.
sq.
coram aliquo:
ConcPol IV p. 209 (a. 1445) : quam causam coram nobis ... e-re teneatur,
γ.
sq.
in
c.
abl.
,
v.
gr. in libro, litteris, pagina, privilegio sim.
δ.
sq.
inter (se)
KsgCzer p. 87 (a. 1416) : predicti inter se e-erunt, quod etc.
KsgMaz II p. 241 (a. 1427) : nichilominus ... expressuerunt inter se, quia etc.Ita saepius.
2.
wyobrażać, naśladować,przedstawiać; reddere, imitari, imitando repraesentare.
Additur
in se (
KADŁUB.
p. 111
et saepius), omnino (
JANKO
p. 693
).
N. constr.
a.
sq.
abl.
b.
sq.
in
c.
abl.
DŁUG. Hist. III p. 160 : nemo illum ambigat me in operibus non e-urum.Cf. Th. V 2, 1791,34 sq. Occ.
a.
ukazywać, wyjaśniać; demonstrare, explanare, illustrare.
Additur
ad liquidum :
DŁUG. Hist. IV p. 257 : quae replicatio facinus Sigismundi ... regis ad liquidum e-bat.
b.
okazywać;
exhibere
SSrSil VII p. 191 (a. 1468) : de Pilznensibus ... regia maiestas contenta est, dummodo faciunt, quod obtulerunt et e-ant duracionem.
III.
1.
zastrzegać,wymawiać (sobie); excipere, eximere
StPPP II p. 766 (a. 1470) : si ... eciam contingat ... dominum Jacobum dictam villam in toto vel in parte ... vendere ... extunc censum sic soluendum ante omnia debet excipere et e-re.
N. locut.
hoc expresso, quod (quia) ... z tymzastrzeżeniem, że ...; hoc excepto
KodMp II p. 227 (a. 1313) : hoc e-sso, quod memoratus Heydenricus ... potestatem habeat ... causas ... iudicandi.
KodWp III p. 426 (a. 1374) : duo grossi exsolvantur, eo e-sso, quod si insultus hostium ... invalesceret, tunc etc.Ita saepius. Simili sensu hoc exprimendo, quod etc. ( Visit, p. 236, a. 1512) .
2.
refl. zrezygnować z czegoś; renuntiare alicui rei
KsgMaz II p. 30 (a. 1424) : de istis omnibus bonis se e-ssit perpetualiter.
Ib. p. 92 (a. 1425) : veniens ad iudicium e-ssit se de suo dotalicio.
Ib. p. 119 (a. 1425) : de eadem porcione se e-ssit.Glossa Pol.
ib. III p. 61 (a. 1434) : coram ... iudice ... dominicella Thochna se e-ssit et abrenuntiavit wlgariter «wirzecla szą»,quod Nicolaus cum sua matre ... pro ipsius bonis ... satisfecerunt et persolverunt, nichilominus ipsis dicta sua bona, ut prefertur resignat eviterne.Simili sensu act.
HKap p. 231 (a. 1445) : Bartholomaeus ... bona ... sua hereditaria ... per transactionem e-ssit.
StPPP IX p. 103 (a. 1473) : recognovit se harendasse bona ... sua ... nobili Johanni ... in quibus bonis ... e-mit ei decim octo marcas de censu annuatim.
Constr. sq. dat.
(cui?), acc. ,
de, enunt.
obi.
c. quod (omnes supra).
3.
fungitur vice vocis opprimendi: gnębić,uciskać;
vexare
ArHist VIII p. 351 (a. 1499) : scribit mihi vestra ... maiestas, quod me non ad e-ndos homines huc mitteret, sed ad iusticiam illis faciendam.