- F.
- Th. (rec.),
- Bl.
- S.
- B.
BYSTRZ. AnalPost fol. m Ia : differentie, que accidunt generi ex parte formali, sunt magis essentiales et prius ordinande in diffinitione.superl. essentialissimus:
AAlex p. 436 (a. 1504) : haec sunt praecipua et essentialissima.]
I.
phil.
t. t. dotyczący (należący do) istoty, istotowy, istotny; qui ad essentiam pertinet.
Iuncturae solemniores
a.
sensu metaph.
actus
(
GOST. Th. fol. a VIa
;
WROCŁ. EpitConcl fol. e Ib)
;, esse (
MatFil IV
p. 25, saec. XIV
; syn.
essentiae :
BYSTRZ. AnalPost fol. k IIIb : esse e-e ... est idem quod esse essentie), substantia ( Tom. IV p. 318, a. 1518) , forma ( JAC. PAR. Tract. fol. C Ia et passim),quidditas ( BYSTRZ. Log. fol. a Va) , quantitas ( MONET. fol. E Ib) , qualitas (distinguitur pure et partim: BYSTRZ. Log. fol. r IIb) , ordo ( WŁODK. ScrSelI p. 43 et saepius), principium ( MatFil IV p. 46, saec. XII et passim), cett.
b.
sensu
log.
et
gram. consequens (
BYSTRZ. AnalPr fol. g VIIIb)
, definitio (
MatFil II
p. 33, saec. XV in.in
et passim),
determinatio (
WROCŁ. Dial. fol. O IIb)
, modus significandi (
STOB. Sign.
in
Gramm.
p. 153
et saepius; item significatio:
BYSTRZ. ParvLog fol. L Ia)
, nomen (
WROCŁ. EpitConcl fol. e IIb)
, pars orationis (
STOB. Sign. fol. A IIa
;
;item
dictaminis:
StPPP X
p. 33, saec. XV in.in)
, praedicatio (praedicatum:
MatFil II
p. 36, saec. XV
in.
et passim),scientia (
ExPhys fol. a IVb)
.
N. constr. sq. dat.
BYSTRZ. ParvLog fol. M Ia: terminus restrictus est e-is termino restringenti aut non.
GŁOG. ExLog fol. 67b : dictio non potest esse sine significacione, ergo significacio est sibi e-is.
Syn. et iuxta posita ad
a-b: formalis (
*JAC. PAR. II
p. 358, saec. XV in.in)
, quidditativus (
MatFil II
p. 36, saec. XV in.in
et saepius), principalis (
WROCŁ. Dial. fol. E VIb)
, per se (
BYSTRZ. AnalPost fol. m Ib).
Opp.
accidentalis (
JAC. PAR. Tract. fol. B VI Ia
et passim),
materialis (
*JAC. PAR. II
p. 358, saec. XV in.in)
.
N. abs. loco
subst.
essentiale,,
-is
n.
to co istotne;
quod ad essentiam pertinet
MATTH. Rat. p. 22 : quando e-ia rerum mutarentur, non essent eaedem res.
BYSTRZ. Log. fol. c IIIb : diffinitio quiditativa ... explicat essentiam rei per e-ia.Ita saepius in textibus phil.
c.
sensu
theol.
poena (
MATTH. Rat.
p. 85
:
sicut bonis ipsa virtus est praemium, sic perversitas supplicium est malorum et ideo, si etiam nulla esset poena sensibilis ... poena tamen e-is nunquam deesset),
item
praemium (
JAC. PAR. I p. 101 : fraternitates... non prosunt accipientibus quantum ad meritum vite eterne, sed solum quantum ad satisfactionem pro pena debita ... quia unus alteri non meretur praemium e-e sed accidentale).
II.
sensu latius translato
1.
istotny, zasadniczy, najważniejszy; qui summi momenti est, praecipuus, primus, summus
MATTH. Prax. p. 180 : si e-es conditiones eiusdem matrimonii excluduntur.
ArHist V p. 25 (a. 1408) : presbiteri dum verba consecracionis ... proferunt, actualiter intendant ne ... e-e aliquid obmittant.
KodWp V p. 509 (a. 1431) : singulos versiculos in predictis literis contentos et e-es ... presentibus inseri fecimus.
Ita vulgo saec. XV-XVI. Hoc sensu etiam superi, cf.
supra 1202,4 9
MATTH. Prax. p. 183 : sufficerent ad reformandum Ecclesie statum haec tria e-ia.
MPH V p. 852 (saec. XV in.in) : maximam et ... precipuam in e-bus religionis vim faciebat.Ita saepius. Occ. litterarum: treść; argumentum
ArPrawn I p. 262 (a. 1553) : hic e-e citationis inseratur.Cf. ESSENTIA II B
2.
faktyczny, rzeczywisty, prawdziwy; verus, certus
VITELO Persp. p. 130 : de organo uisus de e-ique modo uidendi... tractauimus.
DyplMog p. 46 (a. 1334) : coram nostra nostrorumque baronum ... praesentia e-i.
AGZ XIX p. 309 (a. 1485) : reposuit terminum vadii e-i infirmitate ad decursum duarum septimanarum.
N.
pecunia
gotówka;
i. q. parata:
ib. XVII p. 472 (a. 1502) : ego non habeo pecuniam e-em, ut sorori mee satisfacerem pro triginta marcis, sed do ei intromissionem in tres kmethones.Sed multo saepius diverso sensu, cf. infra 40 sqq.
III.
iur.
t. t.
1.
terminus
termin sądowy (tzw. istny lub główny), na którym brak stawiennictwa strony powodował dla niej przegraną w sporze; dies iudicii, quem qui neglexisset abessetque, causam perdebat
DokMp II p. 217 (a. 1436) : ad procedendum ... ad omnes singulos actus et terminos substanciales et e-es usque ad calculum sentencie diffinitive.
KodUJ II p. 63 (a. 1446) : sententiam ... diffinitivam ... tulimus, servatis terminis e-bus in processu huiusmodi causae.Ita passim saec. XV-XVI. Glossa Pol.
AGZ XVIII p. 141 (a. 1502) : iste terminus est mutus, qui semper cadit in evasionem cause et non facit terminum e-em alias «ysthego roku».
Syn.
2.
pecunia (summa pecuniae, debitum
sim.)
główna suma pieniężna (bez dodatkowych świadczeń); pecuniae debitae caput
AGZ XII p. 230 (a. 1453) : si non solveret, extunc dampni totidem luet ... quod convertetur in pecunias e-es sine iuramento ... in quibus summis e-bus alias «w gysczinye» (ed. gysczimye) et dampnis Muzilo iam dat intromissionem ... in bona sua.
Ib. p. 318 (a. 1467) : luet sibi totidem vadii, quod revertetur in e-em peccuniam alias «w gyszczyną».
Ib. XVI p. 360 (a. 1505) : Nicolaus ... recognovit Martino ... centum et triginta ... aureos debiti certi et e-is alias «ystego».Ita vulgo saec. XV-XVI.
Syn.
principalis :
StPPP III p. 94 : cum summa principali seu e-i in citatione expressa.
Simili sensu abs. loco
subst.
essentiale,,
-is
n.
AGZ XIII p. 398 (a. 1463) : in ipsa citatione non est descriptum e-e alias «gysczyszna».Occ. sensu latiore: należny z tytułu głównej sumy pieniężnej; qui capitis pecuniae loco solvitur
AGZ XV p. 500 (a. 1479) : si pignoracionem repercuteret, extunc alias viginti boves succumbet tamquam e-es (cf. supra si non solveret, extunc submisit se ... viginti boves pignorare).Cf. CAPITALIS supra I 145, 48 sqq. et Słownik Staropolski s. v. istny et główny.