- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
AGZ XVIII p. 61 (a. 1473) : recognovit, quia ... succamerarium ... libere demisit et presentibus demittat de termino movicionis.]
I.
A.
propr.
1.
odesłać, odprawić, wysłać;
a se mittere, relegare.
Constr.
a. indicatur unde: sq. ab, de, ex. b. indicatur quo:
sq. ad vel in c.
acc.
N. locut.
in hanc spem :
DŁUG. Hist. I
p. 510
.
Occ.
sq.
dat.
VAdAnt p. 32, 12 : corpus terrę, animam cęlo, utraque in sua d-sit exordia.Praec. homines
α.
uxorem
rozwieść się;
i. q. repudiare.
β.
skierować do innego zajęcia; ad aliud munus agendum relegare
CodSil(M) I p. 267 (a. 1204) : dux d-sit eum de fabris ad ortum colendum.
γ.
iur. skierować przed inny sąd; ad alium iudicem relegare
StPPP VIII p. 176 (a. 1386) : d-erunt ipsos ad iudicium Sandomiriense.
ArPrawn X p. 305 (a. 1410) : super hiis petivit se d-i ad dnum regem et ad ius supr(emum).Ita saepius.
Item de
iure civitatis
(
TArch
p. 18, a. 1409).
Occ. odwołać się do świadectwa sędziego lub księgi; iudicis vel commentarii testimonium invocare
KsgGrWp I p. 221 (a. 1395) : Sabday ... suo termino astitit ... ad illum d-ndo, qui sibi terminum prefixit (cf. ib. supra ).res
α.
odrzucić, nie przyjąć; reicere, recusare
CracArt I p. 46 (a. 1408) : lateres ... si ... placuerint, poterit eos recipere, si non, tunc d-at.
β.
pecuniam
wydać; expendere
StPPP IX p. 33 (a. 1424) : pecuniam ... Petrus potest d-re, ad quot ipsius fuerit voluntas.
γ.
wypuszczać (towar) na rynek; venum dare
OSTR. p. 138 : huiusmodi... sodalitia efficiunt omnes res maioris esse pretii ... neque enim huiusmodi res, nisi prout ipsi inter se constituerint, d-untur.
2.
puścić wolno,wypuścić, uwolnić; solvere, liberum mittere.
Syn.
relaxare (
Lites II
p. 55,
a. 1412).
Additur
liberum;
item
liberaliter (
CALLIM. Hist.
p. 98
).
Occ.
manu :
DŁUG. Hist. II p. 191 : Ruthenorum plerique ... liberalitate Lestkonis ducis manu d-ssi sunt.
3.
rozesłać (wojsko), rozwiązać (zgromadzenie);
abire iubere (conventum, exercitum). Pass. rozejść się; discedere
Tom. XII p. 127 (a. 1530) : Cracoviae coram regia maiestate ... d-ssum ac recessum fuit ita, quod etc.
B.
sensu latiore
1.
oswobodzić, uwolnić, zwolnić (od obowiązku, kary, opłaty itp.); liberare, levare aliqua re
homines,
v.
gr.
ab onere nuntii (
AKap
p. 149,
a. 1557)
, de expeditione belli
sim. (
AGZ XII
p. 261, a. 1459
et saepius),
a solutione
sim.
(
KH XLIX
p. 113, a. 1467
et saepius),
a (de) poena
(i. multa
KsgGrWp II
p. 214, a. 1394
;
StPPP II
p. 878, a. 1490)
, de sponsione (voto:
StPPP II
p. 882, a. 1491
;
AKapSąd I
p. 642,
a. 1520)
, a (de) iuramento (praestando
coram iudice
StPPP VIII
p. 478, a. 1398
et vulgo
saec.
XIV—XV; simili sensu
iuramentum,
cf.
infra 586, 51).
Praec.
iur.
de (e) causa (citatione, termi nis
sim., vel abs. ) uwolnić od zobowiązań stronę przeciwną w sądzie, zaprzestać roszczeń; partem adversam in iudicio a vindiciis liberare, ius suum
remittere.
Additur
liberum (et solutum:
KsgŁawKr
p. 4, a. 1366
et vulgo
saec.
XIV—XVI; item quietum et liberum
ib.
p. 75, a. 1371
;
ZabDziej I
p. 31, a. 1419)
; (quiete et) libere
(
AGZ XVIII
p. 61, a. 1473
;
AKapSąd III
p. 375,
a. 1490)
, iustum (
StPPP VIII
p. 93, a. 1383
;
ib.
p. 286, a. 1388)
, pacificum et quietum (
KsgKaz
p. 61, a. 1375
;
PP II
p. 145, a. 1452)
, in pace (
TPaw IV
p. 163, a. 1408
et saepius).
N. refl.
StPPP VIII p. 256 (a. 1388) : palatinus ... cum Petro ... de term(ino) se liberos d-erunt.
Ib. p. 486 (a. 1398) : Helena ... cum colono ... in causa se hincinde d-erunt.
AGZ XI p. 414 (a. 1456) : ex omnibus causis totaliter benivole ex utraque parte se d-erunt.res, v. gr. domum (ab omni inhabitatione: KodUJ III p. 211, a. 1502) , laneum (a laboribus: Visit. p. 262, a. 1511) , bona arrestata ( KsgŁawKr p. 140, a. 1376) . Occ. iur. zabezpieczyć rzecz pozbytą od pretensji osób trzecich; cavere ne res alienata a quovis vindicetur
KsgŁawKr p. 139 (a. 1376) : recognoverunt vendicionem instite … eandem ... institam ab omnibus occupationibus d-ndo.Ita saepius saec. XV.
Constr.
a.
sq.
ab. b.
sq.
de. c.
sq.
in
c.
abl.
, cf.
d.
sq.
pro :
StPPP VIII p. 242 (a. 1388) : Wilczkonem ... pro omnibus suis controuersiis secum habitis liberum d-sit et solutum.
TPaw IV p. 163 (a. 1408) : Krzesco ... d-sit in pace dominam Hedvigim pro viginti grossis, pro quibus ipsam citaverat.e. sq. super:
Śwink. p. 146 (a. 1425) : Petrum ... liberum d-sit super ducentas marcas latorum grossorum Pragensium.
2.
odpuszczać, darować; veniam alicuius rei dare, ignoscere, condonare aliquid, v.
gr. iniuriam, peccata, poenam.
Syn.
relaxare (
Lites II
p. 253,
a. 1330).
Praec.
a.
laborem
colonis
AGZ XIX p. 86 (a. 1490) : Dominicus de bona ipsius voluntate d-it alias «vpuscza» laborem post dictos homines.
b.
iur.
iuramentum
zwalniać (stronę przeciwną) od przysięgi; iure iurando (ab altera parte praestando) renuntiare
KsgŁawKr p. 294 (a. 1396) : Sambre d-sit iuramentum et sentenciatus est Climko liber et solutus (cf. supra sentenciavimus, quod Climco deberet iurare).
StPPP VIII p. 489 (a. 1398) : Boxa d-sit iuramentum Stanislao ... qui pro Nicolao ... debuit iurare.Ita passim saec. XIV—XV. Simili sensu aliquem a iuramento cf. Item capellanum (qui partem propter morbum in iudicio absentem testimonio persequi solebat):
ib. p. 276 (a. 1388) : Dzersko ... cum ... Pacossy ... terminum peremptorium et capellanos parte ab utraque d-erunt.
Ib. p. 251 (a. 1388) : terminum ... pro dote et ... capellanos inter se d-erunt.
Ib. p. 400 (a. 1397) : Jasconi ... capellanum d-sit Jacussius.Ita saepius.
3.
debitum, pecuniam, solutionem
sim.: nie upominać się o zapłatę, spłatę długu; minime exigere(
KodWp II
p. 286, a. 1311
et passim saec. XIV—XVI). Glossa
Pol.
AGZ XVIII p. 492 (a. 1486) : easdem penas (i. multas )ad proximos terminos ... Andreas … sibi d-sit alias «popusczyl».
Syn.
indulgere (
KodWp II
p. 286, a. 1311
et saepius), relaxare (
PP II
p. 197, a. 1454
;
DŁUG. Op.
p. 407
)
, resolvere (
PP II
p. 197, a. 1454)
, condonare (
RegPerc
p. 28, a. 1576).
Opp.
extorquere (
PP III
p. 2, a. 1427).
Occ.
obligationem
unieważnić; irritam reddere
StPPP VIII p. 484 (a. 1398) : Nicolaus obligaciones ... receptis pro se pecuniis ... debet obligantibus d-re.
Ib. p. 815 (a. 1400) : d-ssa est obligacio propter nouum pactum.
Simili sensu
conventionem (
KodUJ II
p. 48, a. 1444)
.
Constr. ad 1—3: indicatur cui
a.
sq.
dat.
b.
sq.
circa :
PrPol app. p. 82 (a. 1382) : si ... Judeus pecunias suas circa nos nollet diutius d-re et nos pro eadem pecunia moneret.c. sq. inter (se) :
RHist XVII p. 190 (a. 1437) : penas ... inter se d-erunt vacuas et irritas.Occ. abs.
JAC. PAR. Serm. fol. 130b : quidam cito irascuntur et cito d-unt.Indicatur quid a. sq. acc.
N.
de (ex, in) aliqua summa pecuniae
potrącać, odliczyć; deducere
*LhnUrk I p. 305 (a. 1331) : duci Bolezlao ... in predicto pignore ... mille sexagenas grossorum damus, assignamus, defalcamus et d-imus per presentes.
APozn II p. 180 (a. 1487) : sex flor(enos) ... de huiusmodi censu annuo d-ndo.
DANT. in Tom. VIII p. 303 (a. 1526) : de quibus ducatis duo centena milia pro dote quitantur seu d-untur.
RegPerc p. 28 (a. 1576) : palatino rex ... ex summa ... d-sit et condonavit fl. 2000.
Item
super pecuniam :
AGZ XIII p. 118 (a. 1442) : Alexius ... pena trium marcarum ... nobili Stanislao ... subcumbit, et d-sit sibi super pecuniam, quam sibi tenebatur ... Stanislaus.b. sq. pro :
KodWp III p. 39 (a. 1335) : quod si alias pro faciendo descensu (intelligitur iuris feodalis onus, cf. s.v. I A 3 β ) d-re non possemus, extunc [etc. (cf. supra] nec aliquid occasione descensus exigi faciemus ab eisdem Ludovicus rex. ).c. sq. quod :
ZabDziej I p. 79 (a. 1467) : Katherina ... recepit solucionem et iam pueris suis libere d-sit, quod iam residuitatem debent in suos usus reverti.
II.
A.
propr.
1.
zostawić, porzucić; deserere,
relinquere.
res.
Glossa
Pol.
ArPrawn VI p. 47 (a. 1521) : d-re apisteria alias «porzuczycz barcz».
Additur
fugiendo (
KodWp II
p. 592, a. 1261
;
AGZ VIII
p. 30, a. 1390)
, per oblivionem (
CIOŁ. Lib. II
p. 162
).
Occ.
abstr.
,
v.
gr.
officium,
item
phil.
sensum :
SŁUP. MixEl fol. 126b : d-re sensum et querere intellectum.homines, v. gr. parentes (de liberis), item necessitatem alicuius ( FormJ p. 46 ) .
2.
pozostawić (w jakimś miejscu); derelinquere (aliquem vel aliquid). Occ.
intrans. pozostać; relinqui, manere
RachJag p. 76 (a. 1388) : rex in Sydlow processit, dna regina hic d-nte et dno procuratore.
Constr. : indicatur ubi
a.
sq.
in
c.
abl.
b.
sq.
apud. c.
sq.
adv.
vel
locut.
adv.
Indicatur finis vel causa
a.
sq.
pro :
DokMp I p. 50 (a. 1338) : d-imus unum mansum pro duabus stratis pro pecoribus ad pascua pellendis.
AKap Sąd II p. 4 (a. 1404) : manipulos d-re in campo pro decima.Occ. pro aliquo :
RachJag p. 39 (a. 1390) : VIII quartalia ceruisie ... misi Cracouiam ... et aliam d-si ... pro Lythuanis.
DŁUG. Hist. IV p. 665 : rex ... in campum processit ... d-ssis in Buda Nicolao ... Laurentio ... pro capitaneis et gubernatoribus (i. loco capitaneorum et gubernatorum ).b. sq. inf.
NIC. POL. p. 148, v. 8 : commisce simul et post d-e infrigidari unguentum.
Lites I p. 79 (a. 1338) : literas ... ibidem affixas ... stare et suspendere d-sit recedendo.
RachJag p. 532 (a. 1419) : regina recessit Russiam et aliquas domicellas iacere in Cracouia d-sit.Indicatur tempus sq. adv. tamdiu, quod ( NIC. POL. p. 142, v. 13 ).
3.
post se
et abs. : pozostawić po sobie; post se
relinquere. Dicitur de hominibus (v.
gr.
heredem, bona),
item de rebus, (accedit sensus causae) v.
gr.
cicatricem (de apostemate:
NIC. POL.
p. 146,
v. 7
), debilitationem corporis (de ieiunio:
NIC. BŁ. Tract.
fol. 29b
)
.
B.
sensu latiore
1.
pozostawić w jakimś stanie; aliqua condicione esse pati, v.
gr.
parentem inultum (
CALLIM. Rhet.
p. 121
)
, principatum exhereditatum (
LhnUrk II
p. 136, a. 1343)
,
malitiam impunitam (
KodWp II
p. 94, a. 1294)
.
Praec.
iur. pozostawić przy prawie do czegoś; suo iure uti sinere
KodWp II p. 52 (a. 1291) : villas ... libertati adiudicatas perpetue d-erunt (cf. MARTIN. OP. Marg. fol. r 5b : mala voluntas non est libertati d-nda).
KodWp II p. 614 (a. 1349) : milites et incolas ... circa omnia iura ... ac consuetudines, quibus tempore aliorum ducum ... utebantur, promittimus d-re et gratiosius conservare.
KodMaz(L) p. 63 (a. 1351) : dominam Elizabeth ... in suo dotalicio ... inviolabiliter d-re et gratiose conservare.Ita passim saec. XIV—XV.
Constr.
a.
sq.
dat.
,
cf.
et 588, 50.
b.
sq.
dupl.
acc.
c.
sq.
circa :
KodWp V p. 84 (a. 1406) : ipsos circa ... solucionem medij theolonei dumptaxat d-simus.
RHer III p. 16 (a. 1420) : nos audientes (ita pro auditis) ... Jacusii relationibus ipsum circa nobilitatem d-simus.
StPPP II p. 410 (a. 1435) : Helenam circa priuilegium ... domini regis ... d-erunt, ipsum priuilegium ratum, gratum atque firmum relinquentes.Ita saepius. d. sq. in c. abl. , cf.
*Dogiel V p. 34 (a. 1309) : Cruciferi septem ecclesias totaliter deleverunt, septem aliis in tali statu d-ssis, ut ... sint dedecori.Ita saepius. e. sq. penes :
StPPP II p. 890 (a. 1493) : Katherinam ... capitaneus penes literam ipsius reformacionis dotis et dotalicij d-it.
2.
odstąpić, oddać, przekazać, nadać; concedere, tradere, dare, praec.
bona, pecuniam, terram
sim. (
KodMaz(K)
p. 405, a. 1235
et passim
saec.
XIII—XVI), item
castrum (hostibus :
Lites I
p. 158, a. 1331).
Glossa
Pol.
RHist LXIX 3, p. 75 (a. 1435) : sibi duas villas d-sit wulgariter «wypussczil» et tertiam ... retinuit et reservavit.
Iuxta posita
condescendere (
StPPP VI
p. 129,
a. 1518)
, dare (
ib. VIII
p. 690, a. 1399)
, donare
(
DŁUG. Hist. III
p. 92
)
, derelinquere (
ZabDziej II
p. 415, a. 1496)
, exponere (
PommUrk V
p. 543, a. 1320)
, resignare (
DokMp I
p. 395,
a. 1415
et saepius),
vendere (
KodWp III
p. 616,
a. 1390).
Adduntur
adv.
vel
locut.
adv.
in forma pignoris (
PommUrk V
p. 543, a. 1320)
, testamentaliter (
ZabDziej III
p. 415, a. 1496)
, libere
(
StPPP VIII
p. 212, a. 1387
et passim
saec.
XIII—XVI),
gratis (
APozn I
p. 226, a. 1455)
,
simpliciter et sine aliqua condicione (
Lites I
p. 158, a. 1331),
item
liberum (et solutum)
ArPrawn V p. 424 (a. 1393) : Nicolaus ... hereditatem patris sui ... privigno resignavit et liberam d-bat.
StPPP XI p. 182 (a. 1435) : Michael ... cognovit, quia mater sua sibi dedit unam sexagenam pro omni successione paternali et d-sit omnia bona paternalia ... libera et soluta.
Constr. : indicatur cui
a.
sq.
dat.
Additur
in favorem (
AKapSąd III
p. 350, a. 1531)
, recipiendum (
StPPP VIII
p. 893, a. 1400)
. b.
sq.
in
c.
abl.
CracArt I p. 120 (a. 1441) : dictam domum ... d-sit in manibus domini officialis.c. sq. pro :
ZabDziej II p. 289 (a. 1486) : d-it omnes pecunias pro eclesiis in Golegori.Indicatur pretium vel modus sq. pro:
KodWp II p. 43 (a. 1290) : quindecim mansos Francikos ... ob nimiam sterilitatem ... d-simus pro decem mansis, quemlibet eorum pro octo virgis estimando.
*PommUrk III p. 352 (a. 1298) : si ... merces pro precio computato d-re voluerit etc.Ita saepius. Occ.
α.
abstr.
,
v.
gr. libertatem (
PommUrk II
p. 593, a. 1286)
, proprietatem cum plena libertate
(
ib. III
p. 378, a. 1299),
item
iur. causam (ad distinguendum iudicibus
StPPP VIII
p. 859,
a. 1400
; simili sensu ad manus amicorum:
ArPrawn X p. 66, a. 1398 : si ... suam causam ad manus amicorum non d-serit ad finem debitum per eosdem determinare. Cf. etiam StPPP VIII p. 883, a. 1400).
β. aliquem in tutelam:
StPPP VIII p. 723 (a. 1399) : pueros ... in tutelam ... d-re cum parte hereditatis.
3.
dopuścić do czegoś, zgodzić się, pozwolić na coś; permittere, concedere, sinere.
Constr.
a.
sq.
acc.
PrPrz p. 88 (a. 1431) : diuorcium inter se d-erunt, quia fuerunt astricti ad matrimonium violenter.
Item sq. acc. gerundivi
*PommUrk II p. 429 (a. 1280) : libertates et gratias ... d-imus ... de cetero habendas.b. sq. ad c. gerundio
ZabDziej II p. 411 (a. 1487) : petens ... testata libere ad exequendum d-i.
AKapSąd III p. 213 (a. 1528) : eandem libere ad contrahendum matrimonium ... d-sit.c. sq. inf. vel acc. c. inf. d. sq. enunt. fin.
RFil LIV p. 336 (a. fere 1400 ): d-bant ... ut familia ... cideret eos panes sibi et pauperibus.Cf. Th. V 1, 1215, 74 sqq.
4.
odstąpić od czegoś, porzucić, zaniechać, zaprzestać, darować; desistere ab aliqua re, condonare aliquid, renuntiare alicui rei.
Indicatur quid
a.
sq.
dat.
CodVit p. 910 (a. 1430) : de sua bona voluntate nec petitus, indignacioni, quam contra predictum woyewodam conceperat ... d-sit.b. sq. acc. , praec. iram (rancorem) alicui ( ArPrawn IV p. 37, saec. XIV med.med et vulgo saec. XV—XVI). Additur de corde ( PEREGR. fol. R IIa ; RHist XXX p. 172, a. 1309). ;
N.
α.
iur.
controversiam, guerram
sim.
(syn.
postponere:
PommUrk IV
p. 233, a. 1306
et saepius); simili sensu
terminos (ex utraque parte :
StPPP VIII
p. 152, a. 1385),
item omisso
obi.
StPPP VIII p. 111 (a. 1384) : ad peticionem domini Johannis ... d-erunt.
Ib. p. 198 (a. 1386) : Stasicza est confessus, quod d-erunt.Ita saepius ib. Praeterea arbitrium arbitrorum ( KsgLub p. 57, a. 1452) , ius civile ( TArch p. 18, a. 1409), item privilegium ( StPPP VIII p. 658, a. 1399 : non recipiens copaninam d-sit libere priuilegium).
β.
carnes
rozpoczynać post; ieiunium instituere
MPH III p. 14 (saec. XIII ex.ex) : consueverant ... Poloni d-re carnes in dominica «Circumdederunt me».
γ.
sq.
acc. supini
APozn II p. 358 (a. 1498) : ubi ... Mathias murum suum d-sit muratum.c. sq. ab
*Tom. V p. 402 (a. 1521) : a bello ... quod ad versum ... magistrum ... gessisti ... d-isti et cum eo ... inducias ... iniisti.d. sq. de :
DŁUG. Hist. IV p. 226 (diploma a. 1419) : nos pro concordia et pace prosequenda sumus apti etiam de iure nostro d-re.e. sq. inf.
ArPrawn X p. 297 (a. 1410) : hic d-si penas conscribere et secuntur nove pene.
KodWp V p. 483 (a. 1429) : Suszka super se termino nobili Nicolao pro viginti marcis ... dampni astare d-sit, qui non venit neque aliquid pro suo interesse fecit.Ita saepius. f. sq. quin :
MARTIN. OP. Serm. p. 438 nlb. : Christus propter murmur non d-bat, quin ad tales homines declinaret.
5.
opuścić (o chorobie); relinquere (de morbo) (saec. XV—XVI).
III.
1.
propr. przechodzić obok czegoś, mijać;
praeterire, prope aliquid ire
KodMp I p. 333 (a. 1365) : de illa arbore d-ndo viam a dextris.
Lites II p. 311 (a. 1413) : d-sso flumine ... in manu dextra.Ita vulgo saec. XV. Glossa Pol.
StPPP II p. 793 (a. 1473) : d-ndo humuletum alias «mynącz chmyelniky».
2.
transl. pomijać, opuszczać (w mowie); praeterire, missum facere,
v. gr.
missae residuum (de sacerdote
AKap Sąd III
p. 380, a. 1500).
Additur
sub silentio (
Lites I
p. 131, a. 1339).
Syn.
obticere (
GŁOG. Alex. II fol. h Ib).
Cf. Th. V 1, 1217, 63 sqq.
IV.
fungitur vice verborum
1.
demittendi
a.
spuszczać w dół, zniżać
MARTIN. OP. Chr. p. 137 : gladium d-sit ... in frusta filium secans.
KsgKaz p. 460 (a. 1399) : famulis ... qui potum d-erunt (i. deposuerunt ).
b.
spuszczać, odprowadzać (wodę)
KsgGrWp I p. 73 (a. 1389) : de hereditate sua ... decursus aquarum nocivos ... d-re debuit.
StPPP VII p. 543 (a. 1598) : flumen ... de piscinis ad dictos molendinos ... d-re.Ita passim.
2.
immittendi
MARTIN. OP. Chr. p. 136 : pessulos ... in stipeum limen d-ssos.
CracArt I p. 120 (a. 1442) : obligavit se resignare domum ... et eosdem altaristas in ipsam ... intronisare ... et d-re.
3.
omittendi
PommUrk II p. 458 (a. 1281) : qui pro nobis quippiam facere volunt seu d-re.
Ib. VI p. 68 (a. 1321) : nos ... et omnis propter nos quid facere aut d-re volens.Ita vulgo saec. XIV—XV, praec. in formula faciendi et dimittendi facultas ( KsgŁawKr p. 133, a. 1375 et passim). DIMMINUO cf. DEMINUO