- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
trans.
A.
propr. stoczyć na dół, strącić, zrzucić; volvendo deorsum movere, deicere, detrudere (rarissime).
Constr. sq.
ad.
B.
transl.
1.
iur.
t. t. wnosić przed sąd, przedkładać do rozstrzygnięcia; ad iudices deferre
CodSil(M) II p. 132 (a. 1215) : controversia ad iudicium nostrum d-ta.
KodKKr I p. 92 (a. 1269) : membrorum mutilacio, quem (sic ) ad nostram presenciam d-i volumus iudicandum.
Syn.
deducere (
CodVit
p. 18, a. 1389)
, trahere (additur
de iure:
KodKKr I
p. 270, a. 1358).
Constr.
a. sq.
dat.
,
cf.
infra 51.
N.
wytoczyć komuś sprawę;
litem intendere alicui
Tom. XII p. 274 (a. 1530) : Stephanus ... per ... notarium d-it illi causam ad auditorium rotae.b. sq. acc. nominis urbis
DŁUG. Hist. V p. 561 : controversia de iure electionis Romam d-ta.c. sq. ad (aliquem) et saepius.
Item sq. gerundio
APozn I p. 201 (a. 1454) : causam ipsam ad discuciendum amicabiliter ... d-erunt.
KodMp IV p. 141 (a. 1413) : causa per regiam maiestatem ad iudicandum nobis ... fuerat commissa et omnimode d-ta.d. sq. in c. acc.
ArLit I p. 115 (a. 1558) : causas in iudicium publicum d-tas.e. sq. per:
AKapSąd II p. 469 (a. 1420) : in ... causis ... per appellationes quomodolibet d-tis.
ARect I p. 399 (a. 1495) : omnes differentias per appellationem d-tas determinare.Ita saepius. Simili sensu per viam appellationis ( ArPrawn VI p. 10, a. 1413).
2.
singularia
a.
(sq. super, e Pol. ) zrzucić,zwalić (winę na kogoś); crimen in aliquem conferre, crimini alicui aliquid dare
StPPP II p. 350 (a. 1430) : Laurentium ... Nicolaus ... interemit in nocte et interimens d-uit wlgariter «wswalil» super Mathiam, pro cuius capite Laurencij idem Mathias penas et caput exsoluit.
b.
zaprowadzić;
perducere
AGZ IX p. 107 (a. 1472) : parvum hoc rotulum, quo dignus non existimatus, sed re vera fuisti, ad illud te maius in brevi d-et et demum diademate sacratissimo feliciter coronabit.
c.
przekazać, wyrazić; mittere, exprimere
StPPP X p. 37 (saec. XV in.in) : consodali firme fidei karissimo ... affluentia amorum cum fidei prestancia cordialiter d-ta.
II.
intrans.
pass.
A.
propr.
1.
przejść, przenieść się dokądś, przesiedlić się; demigrare
MIECH. Chr. p. 28 : in Poloniam eorum familia d-ta uocatur Rauitarum.
2.
de fluminibus: płynąć (w dół), toczyć się; defluere, delabi. Simili sensu
refl.
SSrSil XVII p. 56 (a. 1506) : flumen desub ponte se d-it.
N. constr. sq.
in
c.
acc.
DŁUG. Hist. I p. 10 : Nogath ... in Oceanum Sarmaticum ... d-itur (cf. Th. V 1, 870, 53 sq. ).
3.
a.
de tempore: upływać; labi, decurrere
KodWp 11 p. 439 (a. 1330) : d-tis plenarie octo annis libertatis.
Concl p. 29 (a. 1465) : d-to ... anno etc.
StPPP IX p. 226 (a. 1531) : d-tis ... quatuor annis etc.Cf. infra B 2 et Th. V 1, 872, 33 sq.
b.
de
causis, terminis
toczyć się, trwać, mijać;
continuari, durare, transire
KodMp III p. 23 (a. 1337) : cum inter predictos causa pro eadem scultecia in multos terminos fuisset d-ta.
Ib. IV p. 58 (a. 1398) : cum ... citasset ... abbatem ... pro ... diuersis terminis transactis et d-tis.
DokMp I p. 343 (a. 1407) : diversis terminis inter ipsos retroactis et vario modo d-tis.Ita saepius.
B.
transl.
1.
de rebus
a.
α.
przechodzić na kogoś, przypadać komuś w udziale (zwł. w spadku);
in alicuius possessionem venire, alicui obvenire (praec. de hereditate).
N. act.
ArPrawn X p. 295 (a. 1410) : post decessum ... Andree ... silva ... ad suos... successores devolvebit.
IusMet p. 158 (a. 1474) : census... ad Georgium ... devolvebit.Occ. de hominibus
AKapSąd II p. 919 (a. 1487) : kmethones viceversa ad propinquos suos redibunt et d-entur.
Additur
iure hereditario (pleno, Polonico, publico:
ArPrawn X
p. 72, a. 1399
;
KodMp IV
p. 82, a. 1403
;
AKapSąd III
p. 34,
a. 1470
;
ArHist VIII
p. 372, a. 1503
et saepius),
hereditarie (
KsgŁawKr
p. 135, a. 1375
et saepius;
simili sensu successione hereditaria:
ArPrawn V
p. 92, a. 1433)
, propinquitate (
AKapSąd III
p. 89, a. 1502),
denique totaliter (
StPPP IX
p. 68, a. 1468
et saepius).
N. locut.
devoluta seu devolvenda (
ŹrWaw I
p. 63, a. 1480
;
StPPP II
p. 10
;
;et saepius).
N. glossas Pol.
KsgMaz II p. 58 (a. 1424) : porcio eadem ad ipsum viceversa d-etur «przipadnye».
AGZ XVIII p. 84 (a. 1468) : omnia frumenta sunt d-ta alias «spadly» super Thomam.
Syn.
pertinere (
KodPol II
p. 366,
a. 1404)
, redire (
ib. I
p. 285, a. 1410
;
AKapSąd II
p. 919, a. 1487).
β.
wpaść w czyjeś ręce (zwł. wroga), dostać się komuś; in manus alicuius (praec. hostium) venire
UrkBBr p. 159 (a. 1285) : timemus ... ne castrum ... ad ipsum ducem per ejus comminaciones et potenciam d-atur.
MPH VI p. 303 (saec. XIII) : ne civitas destituta viris in manus hostium d-retur.
DŁUG. Hist. II p. 92 : obsessi ... ne in potestatem furentium militum d-ti extrema pati cogerentur, castrum regi ... dedunt.Occ. in oblivionem ulec zapomnieniu; oblivioni dari
CodEp III p. 520 (a. 1432) : omnia ... in oblivionis interitum d-untur.
b.
α.
spadać na kogoś, należeć do czyichś obowiązków; (de munere) imponi, obtingere alicui
ArPrawn V p. 473 (saec. XV ex.ex) : unus debeat esse de iure administrator, ad quem tota iurisdicio ordinaria d-itur.
CRIC. in Tom. V p. 361 (a. 1521) : in me omnis labor hic tractandi et respondendi est d-tus.
N.
terminus :
AGZ XI p. 2 (a. 1424) : terminus sibi d-tus ad XIIII dies personaliter comparere.
β.
(o niepowodzeniu) spaść na kogoś, zwalić się; (de rebus adversis) obruere, opprimere aliquem.
Occ. kierować się,zbliżać; dirigi, appropinquare
KADŁUB. p. 183 : discriminose sedicionis exitum ad se d-i.
Tom. VII p. 159 (a. 1525) : intelligens vero mtas sua, quod hec moles belli ex composito tam contra se, quam etiam contra ... regem Ludovicum d-ta est.
c.
dotrzeć, dojść do kogoś; pervenire ad aliquem (praec. de litteris publicis)
KodWp II p. 57 (a. 1291) : universis ... fidelibus cupimus esse notum, ad quos presens pagina fuerit d-ta.
CodSil IV p. 297 (a. 1292) : ad noticiam universorum ... cupimus devenire, quorum audiencie presens pagina d-etur.
DokMp I p. 31 (a. 1322) : praesentibus et futuris, ad quorum conspectum praesens cartula d-ta fuerit.Ita vulgo usque ad saec. XVI.
Item de nuntiis
MIECH. Chr. p. 46 : haec omnia in castra regis per crebros nunccios et rumores d-ta sunt.
2.
de hominibus: staczać się, popadać w coś, wpadać; delabi, decidere ,incidere in aliquid.
Occ.
ad annos discretionis
dojść do pełnoletności; ad aetatem puberem, qua iure agere licebat, venire
AGZ VI p. 126 (a. 1469) : dum ... pueri ad annos d-entur discrecionis, extunc iura, si que habuerint super ... theolonea, reponere debent.Cf. supra II A 3 a.
Constr. ad
1—2: a.
sq.
dat.
cf.
et
ArPrawn X p. 92 (a. 1400) : bona in sinum meum fuerunt et sunt michi d-ta.Ita saepius. b. sq. acc.
ZabDziej IV 1, p. 27 (a. 1548) : recognovit, quia a ... dominis consulibus marcas decem ... ex divisione patrimonii illum (nisi leg. ad illum) d-tas accepit.c. sq. ad. d. sq. ex cf. e. sq. in c. acc. cf. et saepius. Cf. Th. V 1, 871—2. f. sq. in c. abl.
*CodVit p. 881 (a. 1429) : Jerusolimam ... in infidelium manibus d-tam recuperari posse.g. sq. pro:
AGZ XVII p. 444 (a. 1477) : cuius vadii medietas pro camera regali d-i tenebitur.h. sq. super c. acc.
KsgŁawKr p. 279 (a. 1395) : pars pueri debet in equali divisione super alios pueros ... d-i.
APozn I p. 6 (a. 1434) : tota sartago ... super prefatum hospitale ... d-i debet.Ita saepius. Cf. Th. V 1, 871, 34 sq. i. sq. gerundivo
ArPrawn IV p. 260 (a. 1347) : dicte tres marce residue inter ipsos dividende d-antur.
III.
singularia
1.
kręcić się, obracać; circumvolvi
DANT. p. 45, v. 37 : in nostro totus nutu d-itur orbis.
2.
wkładać, wsuwać; imponere, inserere
RachWaw p. 383 (a. 1547) : pro scamno ad maiestatem reginalem sub cervical d-to.
3.
usunąć; amovere, removere
KodWp III p. 501 (a. 1380) : damus ... unum mansum ... plebano ... omnibus impedimentis d-tis eviterne possidere.
4.
pass. przechodzić w coś; mutari, converti
KodWp I p. 76 (a. 1213) : cursus temporalium satis floridus ... est, successive tamen per contrarium d-itur in non esse.
ArPrawn X p. 266 (a. 1408) : liber esse non poterit prius de debito penarum, nisi presens scriptum d-itur in sortem solucionis ipsis faciende.