Ogólne
Pełne hasło
Więcej

AUCTORITAS

Gramatyka
  • Formyauctoritas, autoritas, authoritas
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -atis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I. iur.
    • A.
      • 1. władza i dostojeństwo z nią związane (władza kościelna, władców świeckich oraz ich urzędników, władza sędziowska itp.)
        • α. + auctoritate propria samowolnie, własnowolnie
        • β.
      • 2. + faciendi aliquid moc, władza, prawo czynienia czegoś
        • a.
        • b.
      • 3. zakres władzy, jurysdykcja
      • 4. ktoś, kto posiada władzę: urząd lub urzędnik
      • 5. postanowienie władzy
    • B.
      • 1. prawo do czegoś, uprawnienie
      • 2. zezwolenie, upoważnienie, pełnomocnictwo
  • II.
    • 1. abstr. abstr. powaga, autorytet
      • α. + sapientum sanxit auctoritas
      • β. + cantus
      • γ. + scribendi
    • 2. concr. concr. jakieś zdanie lub tekst uznany za uświęcony, autorytatywny, miarodajny
      • a.
      • b.
      • c. innych autorów
    • 3. singulare:argument, dowód

Pełne hasło

AUCTORITAS s. AUTORITAS s. . AUTHORITAS, -atis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • N.
I. iur. t. t.
A.
1. władza i dostojeństwo z nią związane (władza kościelna, władców świeckich oraz ich urzędników, władza sędziowska itp.); potestas atque dignitas ei adiuncta (ecclesiastica,principum atque magistratuum eorum, iudicum etc.).
N. syn.
brachium :
StPPP II p. 923 (a. 1498) : perlucra prefata super bonis Cocmyrzow perlucrata prefato magnifico Petro super se perducere et acquirere permisit, usque ad punctum a-is seu brachij domini capitanei.
N. locut.
α. auctoritate propria samowolnie, własnowolnie; sua sponte, sine auctoritate publica
KomKadł p. 405 : ursus tibi nocumenta intulit, non tamen debuisti a-e propria in vrso te vindicare.
AKap Sąd III p. 135 (a. 1509) : per se, a-e propria certa signa granicierum, videlicet clenodium Trzaskarum, in lapide sculpendo et eum pro limitibus ponendo.
β. auctoritatem exercere ( KodUJ IV p. 162, a. 1535) , extendere (( Tom. III p. 191, a. 1514 ; ArSang V p. 249, a. 1531), ; impendere ( AKapSąd III p. 292, a. 1508) , interponere ( AKap p. 257, a. 1521) ; auctoritate fungi ( KodMp IV p. 265, a. 1431 ; CodEp III p. 84, a. 1455 ;et saepissime).
N. constr.
a. sq. in c. acc.
CodEp I 2, p. 96 (a. 1450) : qui ... in omnes reges habet a-em et imperium.
b. sq. gen. obiectivo
DŁUG. Op. p. 51 : Stanislaus ad regem obstinatum in a-e liberae increpationis progressus etc.
2. faciendi aliquid moc, władza, prawo czynienia czegoś; ius atque arbitrium
ChrMP p. 518 : Boleslaus Wladislao ... primogenito ... principandi a-em legat.
KodWp IV p. 9 (a. 1280) : scultetus ... habeat liberam a-em decollandi ... rotandi, exoculandi ... et cetera iudicia.
Ita saepius. Eodem sensu
a. sq. ad :
StPPP VI p. 163 (a. 1519) : cui ad id nihil erat a-is.
b. sq. ut:
KodWp II p. 181 (a. 1299) : civibus Calisiensibus talem contulimus a-em ... ut ... malefactores ... habeant suspendere.
3. zakres władzy, jurysdykcja; iurisdictio
APozn I p. 54 (a. 1439) : si ... profugerint ex a-e et iurisdictione nostra.
Dogiel I p. 383 (a. 1460) : in confoederatione continentur duces Masoviae, aliique principes, qui in a-e regis Poloniae sunt.
4. ktoś, kto posiada władzę: urząd lub urzędnik; is, qui potestate praeditus est, magistratus
*KodPol I p. 9 (a. 1155) : nos (sc. papam ) invitat a-s pro ecclesiarum statu satagere.
AKapSąd II p. 3 (a. 1404) : an huiusmodi interdictum a Sede Apostolica vel a nostra a-e sit latum.
StPPP I p. 288 (a. 1421): si vero aliquis culpabilis ... renuerit ad a-em venire ... extunc etc.
SSrSil VII p. 202 (a. 1469) : sollemnitas ... in kathedrali ... Olomucensi consumata est, a-bus pape et imperialis majestatis presentibus et confirmantibus.
AGZ IX p. 162 (a. 1498) : katholici, Rutheni, Armeni .... ad ... fora veniebant et ... foricabant nulla alicuius a-is prohibicione.
5. postanowienie władzy; decretum
*DokSul p. 327 (a. 1243) : a-e vobis praesentium indulgemus, ut etc.
KodWp V p. 250 (a. 1416) : ego ... publicus notarius ... predictis literarum ... presentacioni, transsumpto et a-is ac decreti interposicionis peticioni ... aliisque omnibus ... presens interfui.
N. de litteris
KodMaz(K) p. 310 (a. 1230) : item promiserunt fratres ... omnia instrumenta et a-es negotium Prusie tangentia propriis expensis ... procurare innovari (cf. Dogiel IV p. 7).
B.
1. prawo do czegoś, uprawnienie; ius atque facultas
KodPol I p. 68 (a. 1253) : contulimus Deo ... et fratribus de Bissovia ... mellificia quoque ... et a-em in predictis hereditatibus venandi.
Ib. II p. 740 (a. 1363) : antedictus scultetus ... in torrente ... piscare a-em habebit.
KsgŁawKr p. 91 (a. 1372) : eisdem tutoribus plenam a-em cum eis bonis ad dicti pueri utililatem largiendo.
KodMp IV p. 147 (a. 1415) : cui eciam concedimus liberam a-em piscinam de nouo fundare in fluuio.
AKapSąd III p. 146 (a. 1510) : committimus Wladimiro ... a-em et licenciam ... construendi ... ecclesiam.
Ib. p. 174 (a. 1513) : quibus ... testator ... dat plenam et liberam potestatem, licenciam et a-em ... omnia ... distribuendi, debita repetendi, agendi, recipiendi.
2. zezwolenie, upoważnienie, pełnomocnictwo; permissio, licentia rerum agendarum alicui concessa
KodMp II p. 208 (a. 1303) : dantes eis a-em ad agendum et defendendum, si necesse fuerit.
KodWp III p.35 (a. 1354) : frater Hermanus ... habens sui abbatis et conventus monasterii a-em plenariam in commissis.
TPaw IV p. 268 (a. 1403) : advocatus ... Odmam suum in procuratorem ... constituit committens sibi a-em mixtam attemptandi.
StSyn IV p. 26 (a. 1420) : nullus ... beneficium ecclesiasticum ... permutare vel recipere presumat sine superioris sui a-e.
AKap Sąd II p. 103 (a. 1437) : quia non habuit ad hoc a-em a cardinalibus.
StPPP IX p. 39 (a. 1449) : qui dedit a-em ... citare dominum Wchnacz.
PP III p. 222 (a. 1452) : veniens ad iudicium ... Olbracht pellifex cum a-e vxoris sue ... recognouit etc.
DŁUG. LibBen I p. 275 : oppidum capitulare ... de licentia et a-e Casimiri ... regis locari coeptum est.
N. audacius dictum
KodMp II p. 104 (a. 1256) : spoliatores ... et quorum a-e dicti incolae fuerint spoliati, teneantur eisdem ... ablata restituere
(za których sprawą; quibus auctoribus).
II.
1. abstr. powaga, autorytet; vis, existimatio, momentum.
Syn.
KodMp II p. 241 (a. 1318) : omnia priuilegia sub antiquo nostro sigillo nul lius debeant esse a-is aut valoris.
N. locut.
α. in arengis diplomatum sapientum sim. sanxit sim. auctoritas :
KodPol I p. 53 (a. 1246) : provida ... sapientum decrevit a-s, ut quicquid ... agitur dignum noticia etc.
KodWp II p. 13 (a. 1288) : provida veterum sanxit a-s, ut etc.
β. cantus :
MARTIN. OP. Chr. p. 312 : per illos omnis Gallia ad Romani cantus a-em est reuocata.
γ. scribendi :
CodEp III p. 13 (a. 1447) : quod enim genus orationis, que copia dicendi aut scribendi a-s huius clarissimi principis satis ornate, satis digne laudes commemorare posset?
N. audacius dictum:
przykład; exemplum
DŁUG. Op. p. 53 : respice, quaeso, quanta ad praecipitia luxuriae de te crescit in ceteros a-s, quantum scandalum, quanta pernicies.
N. constr.
IO. VISL. p. 169 : opera ... a-em adversus invidos subsannatores prae se ferentia.
2. concr. jakieś zdanie lub tekst uznany za uświęcony, autorytatywny, miarodajny; opinio aliqua vel textus summa auctoritate praeditus
a. Scripturae Sacrae
KodMp II p. 79 (a. 1248) : cum secundum a-em Diuinam nostro bono operi due debeantur mercedes.
KodKKr I p. 60 (a. 1255) : quoniam, ut ait a-s, omnes morimur, et quasi aqua dilabimur etc.
b. Aristotelis
AEG. Th. fol. B la : tenet consenquentia ex a-e Aristotelis.
ZABOR. p. 30 : ut pulcre deducit philosophus Politicorum I et Ethicorum VIII: et dicit philosophus in praefata a-e etc.
GŁOG. Anal. fol 4b: probatur antecedens a-e Aristotilis tertio De anima.
Ita saepissime.
c. innych autorów; aliorum scriptorum
NIC. POL. p. 46 : improbat actor a-em Galieni, quod dicit etc.
GŁOG. Alex. II fol. C 2b : patet a-e Marsilii.
Id. ExLog fol. 89b : probatur a-e Petri Hispani.
3. singulare:argument, dowód; argumentum, ratio
Lites II p. 99 (a. 1413) : castrum eripere ... et sibi appropriare ... a-bus predictis.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)