Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ALVEUS

Gramatyka
  • Formyalveus, allveus
  • Etymologia nom. , pl.
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownikrzeczownik
  • Rodzajmęskinijaki
Znaczenia
  • I. naczynie podłużne, wyżłobione w drzewie
    • 1. niecka, koryto, żłób
    • 2.
      • a. + valore a-i salis w warzelnictwie: miara wyprodukowanej soli, tzw. koryto
      • b. w górnictwie oznacza miarę wydobycia rudy, tzw. niecka
    • 3. lagiewka
    • 4. skrzynia
  • II.
    • 1. koryto, łożysko potoku lub rzeki
      • α.
      • β. + antiquus primaevus dawne, pierwotne koryto rzeki
    • 2. + ALVEARIUM II)kotlina, w obrębie której znajduje się woda płynąca lub stojąca
    • 3. kanał
    • 4. odnoga, ramię rzeki
    • 5. potok, strumień
    • 6. wąski pas gruntu, miedza
    • 7. miejsce wydobycia rudy
  • III.
    • 1. + apum, mellis apum barć, ul
    • 2. czółno

Pełne hasło

ALVEUS s. ALLVEUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
[generis n.
?
StPPP XII p. 561 (a. 1536) : item alveum unum
(nom. ), pl. alvea:
RachJag p. 7 (a. 1388) : VIII alvea «neczky».]
I. naczynie podłużne, wyżłobione w drzewie; vas ligneum concavum, oblongum
1. niecka, koryto, żłób; pelvis, praesepium.
N. glossas Pol.
CracArt I V p. 216 (a. 1477) : pro a-o seu «slob» (cf. StPPP XII p. 528).
CracArt IV p. 359 (a. 1494) : septem a-i alias «nieczky».
2.
a. w warzelnictwie: miara wyprodukowanej soli, tzw. koryto; in re salinaria: mensura salis decocti
MPH I p. 518 (a. 1123—1125?): monasterio Tinicensi damus ad Magnum Salem ... qualibet septimana tres a-os.
KH XXIV p. 69 (a. 1166 ?): monasterio Andreoviensi confero a-um ad Magnum Salem.
DokSul p. 314 (a. 1176) : conferimus etiam eidem claustro singulis annis ... a-um salis in Cracouia.
De valore a-i salis dicitur iam medio saec. XIII
KodMp II p. 100 (a. 1255) : totum valorein a-i salis qui «corito» wlgariter appellatur.
Ib. I p. 53 (a. 1257) : totum ualorem duorum a-orum salis, qui «corito» wlgariter appellatur.
Cf. etiam
KodKKr I p. 106 (a. 1278) : omnia iura, que homines nacionis diuerse in Magno Sale et in Bochnia in puteis siue «sachtis», in patellis, in quoquinis (i. e. coquinis, cf. s. v. ) siue «wyesis», in a-is siue «coritis» wlgariter dictis dinoscebantur habere.
Res prorsus a se diversas confundit
DŁUG. LibBen III p. 335 cum scribit: duas foveas seu a-os salis qui tunc «koritho», nunc vero «wyesze» Polonico idiomate appellantur.
b. w górnictwie oznacza miarę wydobycia rudy, tzw. niecka; in re metallica mensuram significat rei effossae
IusMet p. 203 (a. 1505) : nulla minera ... debet vendi mensuris quibuscunque, quemadmodum a-is, choretis sive curribus.
Ib. p. 268 (a. 1550) : ad cameram nostram ratione orborae decimum a-um seu partem minerae ... persolvant.
Cf. infra II 7.
3. lagiewka; parvum dolium
RachJag p. 237 (a. 1394) : pro vini a-o.
4. skrzynia; cista
CracArt V p. 432 (a. 1543) : a-i latarum vestium albarum 2.
Cf. ALVEOLUS I 2.
II. de solo ad instar alvei formato
1. koryto, łożysko potoku lub rzeki; fossa fluminis vel rivi.
N.
α. in imagine
AGZ IX p. 107 (a. 1472) : res felici a-o labuntur.
β. antiquus ( Lites II p. 61, a. 1412) , primaevus ( JusPol p. 28, a. 1347) dawne, pierwotne koryto rzeki; i. q. vetus.
N. glossam Pol.
DŁUG. LibBen II p. 280 : ultra a-um alias «rzeczysko» antiquum;
cf. ŁASKI ComPriv fol. 8b .
Eodem sensu abs.
ArSang II p. 142 (a. 1426) : circa quendam a-um, ubi quondam rivolus Rudnyk fluebat.
DŁUG. LibBen I p. 71 : in una parte fossatae seu lacus alias a-i, per quem Raba currebat.
2. kotlina, w obrębie której znajduje się woda płynąca lub stojąca; vallis concava, qua aquae decursus vel piscina continetur (cf. ALVEARIUM II)
KodWp V p. 87 (a. 1406) : monasterio damus vnam ... piscinam ... in a-o, qui procedit de fluuio Vartha vsque ad alium fluuium minorem.
KodKKr II p. 417 (a. 1416) : dederunt ... aream ... pro domo ... construenda ac eciam locum inferiorem in a-o fluuij decurrentis.
N. in imagine
KADŁUB. p. 41 : fons gracie ... ad nostri usque luti a-os qianavit.
3. kanał; canalis arte factus
DŁUG. LibBen II p. 429 : habet certa fossata seu a-os aquarum alias «wanthoky».
Id. Hist. III p. 195 : magister Cruciferorum tres ... aggeres et totidem a-os et aquae ductus, quibus barbarorum ... in Prussiam arceretur invasio, disposuit (cf. MIECH. p. 236).
4. odnoga, ramię rzeki; fluminis brachium
PP II p. 158 (a. 1450) : ciues ... pontem per fluvium Wartha et a-os seu decursus ab ipso profluentes ... edificaverunt.
5. potok, strumień; torrens, rivus
AGZ XVI p.· 193 (a. 1485) : in predictis silvis sunt a-i alias «pothoky» seu «vyrzchovyni», in quibus possent locari nove ville. Infra: non tangendo a-os alias «pothokow» ... in quibus nunc ville sunt locate.
ŁASKI LibBen I p. 36 (a. 1511) : confinit autem ... campus ... torrente seu a-o dicto Moszczyanka cum cmethonibus seu agris eorum.
6. wąski pas gruntu, miedza; agri vel prati sors oblonga, confinium
StPPP II p. 186 (a. 1411) : Andreas ... Johanni sex virgas dratorum circa prata eiusdem Johannis super a-o wlgariter «na smudze» dedit.
ŁASKI LibBen I p. 663 : qui campus ... protendit se a via ... usque in a-um alias «smug».
AGZ XIX p. 576 (a. 1522) : terram super aggerem erigendum ... recipere debebit ... in a-o alias «na plosye».
7. miejsce wydobycia rudy; locus, ubi minera foditur
CracArt V p. 125 (a. 1515) : I Petro mineratori ad exstruendam mineram alias «rudam» ... super fluvio Branew ... consensus datur una cum molendino, 2 a-is alias «loziska», incisione roborum et 100 mrc.
Cf. supra I 2 b.
III. de ceteris rebus concavis
1. apum, mellis apum et abs. barć, ul; i. q. alvearium.
Syn.
truncus ( ZabDziej II p. 184, a. 1484).
N. glossam Pol.
AGZ XVII p. 455 (a. 1501) : pro a-o apum alias «ulow pczol».
2. czółno; parva navis, linter.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)