- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
Tom. IV p. 97 (a. 1516): ut ecclesiam suam ... fratres edificerent.]
I.
propr.
1.
budować,wznosić jakąś budowlę; aedificium
exstruere.
Cf.
AEDIFICATIO I1.
Pass. budować
się,tj. budować dom dla siebie; sibi domumconstruere
ArHist VIII p. 357 (a. 1499) : multos homines ibidem mandavit spoliare, quod nullus ibi ausus esset morari et ibi e-ri;eodem sensu: se ae-re
AGZ XVI p. 299 (a. 1500) : cessit Nicolao curia, in qua se e-it, empto agro circa Madey.
N.
locut.
de nova radice
budować od fundamentów;
a fundamentis aedificium
exstruere
ArPrawn VI p. 18 (a. 1454): molendinum ... de nova radice ae-tum.
Constr. :
a. aliquid.
b. aliqua re (z
czegoś).
3.
osadzić kogoś; locare
aliquem
AGZ XIII p. 287 (a. 1449) : ortulanos quilibet ex ipsis potest e-re seu locare, quantum sibi placet in sua parte.
N.
CodVit p. 1023 (a. 1416): dissipate et evellite plantationes iniquas, e-te et plantate in ecclesia Dei tales ... quos innocencia ... recommendet.
4.
urządzić coś: barć,kanały, studnię,ogród, kopalnię,staw
rybny stanowiska
myśliwskie; condere aliquid:
arborem (=
apiarium in arbore situm),
canalia, fontem, hortum, mineram, piscinam
(saepius),
venationes
DokSul p. 351 (a. 1357) : cmeto in sua extirpatione arborem in qua sunt apes ... in suo agro retinebit et in nostra borra aliam ae-bit.
KodMaz(L) p. 317 (a. 1498): consulibus ... facultatem concedimus ... canalia alias «rury»... e-ndi, erigendi et construendi ad eademque aquam ... adducendi.
APozn I p. 368 (a. 1464) : fontem debet ae-re tali modo et forma sicut inferius continetur.
StPPP XII p. 552 (a. 1530) : in medio curiae ... regens fontem optimum noviter ae-vit.
AGZ XIV p. 453 (a. 1455) : Joannes mineram alias «ruda» debet e-re.
JusMet p. 188 (a. 1504) : zupparius ... habeat ... facultatem montes antiquos, in quibus a pluribus annis non est ae-tum, ... aliis personis ... dandi et concedendi.
AGZ XIX p. 95 (a. 1492) : Andreas ... dat intromissionem in totas ... villas ... cum venationibus in Machowyecz e-tis alias «stany».Cf. AEDIFICATIO I 8.
5.
kształtować; conformare
RFil LIV p. 330 (a. fere 1400): Dominus e-vit costam Ade in mulierem.
II.
transl.
1.
budować kogoś,świecić przykładem;
virtutis atque probitatis
exempla praebere.
Constr. :
a. aliqua re.
b.
pass. ex aliquo
vel ex aliqua re
AKapSąd III p. 94 (a. 1502) : plures scandalizantur ex eo, quam e-antur.
ArPrawn I p. 225 (saec. XV) : beati, qui ex hoc e-antur.Cf. AEDIFICATIO II 1.
2.
stworzyć, ustanowić;
instituere,constituere
KodPol I p. 267 (a. 1398) : cum regum gloriam et regnorum comoda non aliud magis e-et et attollat, quam subditorum ... fidelitas.
*StPPP V p. 212 (a. 1414) : ordo fratrum ... de domo Theutonicorum ... pro fide tuenda ae-tus est.Cf. AEDIFICATIO II 3.
3.
budować na
czymś, opierać; confirmare
KADŁUB. p. 94 : in quibus pars adversa sue robur allegationis e-at et extruit
4.
eccl.
a.
ad salutem
prowadzić do zbawienia; ad salutem
perducere
AGZ IV p. 12 (a. 1403) : peticionibus autem iustis ac dignis maximeque e-tis ad salutem non immerito annuentes.
FormJ p. 5 (a. 1400) : hec omnino verba non videntur congruere veritati nec e-ncia ad salutem.
b.
in (ad) gehennam
prowadzić do potępienia; ad Tartari poenas
ducere
JAC. PAR. I p. 406 : quorum utrum que mortale est et e-at ad iehennam.
NIC. BŁ. Serm. I p. 250 : omne, quod fit contra conscientiam, ae-at ad gehennam.