- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc. [
- NR
- ST R
- ON Y:1486]
- A.
- L.
- A.
- Ha.
- N.
AGZ XIII p. 52 (a. 1437) : in Premisl ... quecunque exponerit, hoc sibi solvere ... debent.
Ib. XVIII p. 365 (a. 1494) : quidquid exponerit pro reformatione bonorum].
I.
A.
animantes
1.
wyrzucić, porzucić (dziecko); foras eicere (infantem).
Praec. part. perf. loco
subst.
expositus,,
-i
m.
dziecko wyrzucone, podrzutek; infans expositus.
Occ.
apes de alveo:
ArPrawn IV p. 319 (saec. XIV med.med) : quando quis ... apes cum meile abstraxerit seu e-suerit.
2.
wydać; tradere
KADŁUB. p. 133 : ducem vinctum Antygono e-unt, pacta omni suorum restitutione.
PP II p. 29 (a. 1458) : omnes captiui ... ad cautionem fideiussorie debent dari et e-i pristineque reddi libertati.
B.
res
1.
concr. wyrzucić; foras proicere,
v.
gr.
fimum (
SchlUrk
p. 421,
a. 1293).
Occ.
α.
wyrwać; exstirpare (in imagine)
spinas et tribulos (
GALL
p. 61, 13,
alluditur ad Vlg. Matt. 13,7).
β.
zrzucić, zdjąć (ubranie);
deponere, exuere (vestem).
2.
abstr.
a.
wyłączyć, wydzielić, zastrzec; excipere, excludere
CodPom p. 219 (a. 1210) : vnam villam solummodo ... ab huius collationis e-ntes generalitate.
b.
odrzucić; reicere
MATTH. Rat. p. 112 : si illud dictum philosophicum e-atur aut etiam negetur omnino.
WROCŁ. Epit. fol. t Vb : huiusmodi argumentationes ... non sunt extendende, sed magis e-nde et artande.
II. A. homines (vel partes corporis):wystawiać,pokazywać; in conspectu collocare.
Praec. refl. et pass.
α.
uprawiać prostytucję; se prostituere
MARTIN. OP. Chr. p. 127 : Messalina ... in prostibulis primum clam, deinde publice omnibus se e-bat.
PEREGR. fol. q IIb : praefectus ... ipsam Agnetem omnibus fecit e-i.
β.
locut.
ad nuptias
zawrzeć małżeństwo; nuptias contrahere
ArPrawn IV p. 533 (a. 1423) : licet pater ad secundas nuptias ... se e-suerit (cf. ib. p. 534: dum pater ... ad secundas nupcias convolaverit).
B.
res
1.
wykładać na pokaz, pokazywać, wystawiać; in conspectu collocare, ostentare, ostendere.
Praec.
aliquid venale (venalitati, in venalitatem, venum ad vendendum
sim.) ei
abs.
:
wystawiać na sprzedaż; venum proponere.
Etiam
redimendum :
KodMp II p. 134 (a. 1274) : abbas et conuentus ... dictam hereditatem ... Mystignewo ... e-suerunt redimendam (cf. supra Mystignews villam ... pecunia inpignorauit).Occ. abstr. okazywać, dawać wyraz; ostendere, v. gr. luctum (super aliquem: DŁUG. Hist. IV p. 418 ) .
2.
wyciągnąć, wydobywać; depromere, extrahere
KsgKaz p. 531 (a. 1401) : iuvenis ... e-suit et traxit balistam in Plathea Salis.
AKapSąd II p.101 (a. 1437) : e-ns aliam securim de palio.
3.
przekazywać,dawać, oddawać; conferre,dare, tradere
a.
res immobiles
KodWp 11 p. 256 (a. 1307) : molendinum ... Nycloni ... molendinatori e-suimus nec non ... resignavimus ... donandum, vendendum, commutandum, ad suos beneplacitos usus ... convertendum.
KodMp II p. 227 (a. 1313) : hereditatem ... et siluam ... e-suimus, dedimus et contulimus Heydenrico ... extirpandam, colendam et villam fundandam et locandam.
Praec.
α.
oddawać w dzierżawę; locare
PommUrk III p. 244 (a. 1295) : nullus ... terras debet vendere, e-re uel pro aliis permutare.
KsgHenr p. 201(diploma a. 1302) : duos mansos ... e-suimus libere per quatuor annos pro undecim marcis, que iam sunt solute.Ita saepius praec. agros, sed etiam domum (pro censu: KsgŁawKr p. 62, a. 1371) .
Syn.
locare (
KodKKr II
p. 39, a. 1372).
β.
pignori (in forma pignoris)
et
abs.
:
oddawać w zastaw;
pignori dare
KodKKr I p. 89 (a. 1263) : canonici villam nostram ... quasi pignori sibi propter debitum e-tam detinent obligatam.
KsgHenr p. 91 : Sifridus ... e-suit illud molendinum cuidam militi ... pro triginta marcis ... a quo dominus abbas dictum molendinum redemit pro summa simili, sicut fuerat obligatum.
PommUrk V p. 543 (a. 1320) : e-sui atque dimisi Daczekino ... duos uncos agrorum ... pro septuaginta marcis ... ad usus suos in forma pignoris ... possidendos (ed. possidendo).Ita saepius,
γ.
przekazać celem lokacji (zwł. na prawie niemieckim); bona iure Teuionico quod dicebatur constituenda tradere
KodMp III p. 44 (a. 1341) : villam nostram ... sub ea, que sequitur ordinacione e-suimus, dedimus informandam pariter et locandam.
KodWp III p. 82 (a. 1357) : cupientes ... hereditatem ... capituli in melius reformare, ipsam ... e-suimus et dedimus ad locandum.
Ib. p. 121 (a. 1358) : villam ... Wiskitno ad mansos Flammingicos e-suimus ad locandum iure Culmensi.Ita passim saec. XIV-XV.
Syn.
locare (
KodWp III
p. 164, a. 1360
et saepius).
Cf.
tamen sensu diverso infra
IV 3.
b.
res mobiles:
i. fere q. dostarczać; suppeditare, praebere
Dogiel I p. 571 (a. 1403) : dictis ... lanceatis ... necessaria ... e-re, ordinare, providere debeat rex.
KodMp IV p. 146 (a. 1414) : quas pelles ... Nicolaus nobis ... legaliter assignauit et e-suit cum effectu.
4.
pecuniam
wydawać,wypłacać,płacić; erogare, (ex)solvere
PommUrk VI p. 2 (a. 1321) : puelle ... recipient ... XL marcas ... a Stephano ... quas ipse e-re tenetur.
KodMp III p. 11 (a. 1334) : quartam partem duarum marcarum ... tenere et habere ... ac e-re pro libito ipsorum voluntatis.Ita vulgo saec. XIV-XVI.
Iuxta posita
dare (
APozn II
p. 434, a. 1501
et
saepius), extradere (
AGZ VI
p. 37, a. 1455)
, ponere (
StPPP II
p. 130, a. 1402).
N. locut.
expensas (
ZabDziej II
p. 112, a. 1483)
, sumptus et impensas (
CracArt I
p. 68, a. 1423
;
KodUJ II
p. 131, a. 1451),
item
aliquid in expensis (
PP V
p. 2, a. 1420
;
ArHist XI
p. 489, a. 1462).
Occ.
intrans.
LibProm p. VIII (a. 1404) : ne e-ant nimis laute.
Part. perf. loco subst. cf.
EXPOSITA, -orum.
5.
(z)używać na coś; adhibere, consumere
KodWp III p. 158 (a. 1360) : in nova piscina ... gulgustria ... ponant perpetue pro suis usibus e-ntes et cum rethe ... piscacionem exercebunt.
AGZ III p. 154 (a. 1403) : cives easdem carnes recipere possint et pro communi ipsorum utilitate e-ant.
KrMU p. 134, 27 (a. 1429) : adulescentiam suam ... in aquisicione morum ac discipline studiorum e-isset.Ita saepius.
N.
in vanum
marnować; perdere
StPPP I p. 210 (a. 1356) : ne ... scabini ... circa ... jura ... danda laborando, super eisdem dies suos in vanum e-rent.
6.
sensu latius transl. : udostępniać,otwierać;
adeundi copiam dare
BRUNO Pass. p. 29, 19 : videat quomodo in terram Pruzorum nauigio iter maris e-at.
KodWp V p. 77 (a. 1405) : promittimus ... per hereditatem nostram ... viam liberam latam et bonam ... dare et e-re.
Part. perf. loco adi. Cf.
EXPOSITUS I 3.
III.
1.
narażać,wystawiać na coś; obicere (malis)
,v.
gr. contemptui, labori, periculo cett.
Praec.
refl. et pass.
narażać się; se obicere.
Simili sensu
collum, corpus, personam, vitam suam sim.
2.
wynosić, wyróżniać; efferre, provehere,
v.
gr. ad superiorem gradum sacerdotii (
MARTIN. OP. Marg. fol. g lb).
3.
poświęcać,oddawać; dare, offerre,
v.
gr.
animum, conatus, operam, vires
sim. (
CodVit
p. 607, a. 1423
et saepius), item
devotionem suam in aliqua re (
KodLit
p. 150, a. 1411)
, posse suum (ad aliquid
: KodMaz(L)
p. 182 (a. 1434)
.
Refl. poświęcać się; se offerre,
v.
gr. victimam pro assecuta victoria (
MIECH. Chr.
p. 9
).
N.
sensu debilitato: skłaniać się, być chętnym; propensum esse
LhnUrk II p. 301 (a. 1291) : ut nos servitiis domini regis ... libencius ... e-amus.
FormJ p. 53 : ad exequendum ... omnia ... per vos ordinata ... se e-imus et subicimus cum effectu.
CodVit p. 377 (a. 1416) : ad quam iustitiam nos cum tanta benevolentia et devotione e-imus.Ita saepius saec. XV. Constr. ad I-III: indicatur unde
a.
sq.
ab:
cf.
b.
sq.
de :
PommUrk VII p. 274 (a. 1329) : e-et de bonis ecclesie sex marcas siliginis.
AKapSąd I p. 4 (a. 1430) : quam marcam ... de propriis e-suit.Cf. Indicatur quo (quem ad finem)
a.
sq.
dat.
b.
sq.
abl.
,v.
gr.
dies suos mendicitate (
CodVit
p. 683, a. 1424)
.
KsgŁawKr p. 22 (a. 1367) : XXIII mrc. edificando e-suisset.Cf. ib. p. 39 (a. 1368).
c.
sq.
ad.
d.
sq.
adversus :
Tom. X p. 58 (a. 1528) : e-rent se ... adversus haereticorum ... tempestates.
e.
sq.
contra.
f.
sq.
in
c.
acc.
g.
sq.
in
c.
abl.
h.
sq.
pro :
PommUrk V p. 540 (a. 1320) : qui se et sua pro nobis ... e-re non formidant.
KodMp III p. 260 (a. 1372) : pro reformatione ... ecclesie ... se e-isse quatuor marcas.Cf. supra 1488,14. Ita saepius.
i.
sq.
super,
cf.
et
RachJag p. 288 (a. 1403) : tot e-suimus super ... falcones.Ita saepius. Indicatur qua pro re sq. ab :
AKapSąd III p. 158 (a. 1512) : a cuius infirmi cura ... cirulico III sexagenas e-suit.
IV.
1.
urządzać,odprawiać (zwł. sąd tzw. gajony); celebrare (praec. iudicium iuris Teutonici, quod dicebatur)
KodUJ II p. 185 (a. 1457) : iudicium bannitum et e-tum fuit feria quinta in crastino Purificationis Mariae.
AGZ VI p. 146 (a. 1471) : coram nostri e-ti baniti iudicii presencia.
CracArt II p. 518 (a. 1526) : iudicium bannitum e-tum sub eodem iure.Ita saepius.
Item
conventum :
AGZ VI p. 196 (a. 1480) : fratres collegii artificum e-ant suum conventum vel convenire debent.
ŁASKI ComPriv fol. 177a : quando consules suum conventum e-unt.Occ. prandium :
KsgKaz p. 358 (a. 1396) : prandium ... e-suimus eodem die.
2. (e Pol. wystawić?) wystawić (dokument, wojsko); conscribere (litteras publicas,exercitum)
MARTIN. OP. Chr. p. 333 : rex legionem ex eis latronibus ad debellandum barbaros e-bat.
StPPP I p. 434 (a. 1437) : omnes litteras debitorum ... quecumque essent in post e-te super ... Raphaelem ... cum fratribus.
3.
wystawiać,wznosić,zakładać; constituere,condere
PommUrk II p. 227 (a. 1269) : ciuitatem nostram ... duximus ... adnichilandam et ... aliam in loco magis apto ... e-ndam.
AGZ IV p. 114 (a. 1422) : balneum ... prout ab antiquo est e-tum et erectum.
Praec.
lokować na prawie niemieckim; iure Teutonico quod dicebatur constituere
KodWp II p. 7 (a. 1288) : contulimus ... Bernardo ... partem hereditatis ... iure Novi Fori de Sroda et consuetudine de Slesia e-re et locare.
DokMp I p. 177 (a. 1359) : locet villas, construat civitates, e-at mansiones iure Tevtonico et Maydemburgensi.
Ib. IV p. 111 (a. 1359) : damus ... Paulo, Jacobo et Nicolao ... novam villam ... e-re ac locare iure Theutonico.Cf. tamen sensu diverso supra II 3 γ.
V.
1.
wykładać,tłumaczyć,objaśniać; docere,
explicare,interpretari.
Additur adv.
spiritaliter (
PEREGR. fol. f IIa),
item
log. affirmative et negative (
BYSTRZ. ParvLog fol. S IIb)
, disiunc
tive (
ib. fol. R IVa)
, copulative (
WROCŁ. Dial. fol. Μ VIIIa)
, logicaliter (
BYSTRZ. Log. fol. k IIIa)
, passive (
WROCŁ. Epit. fol. b IIa)
.
2.
przedstawiać (w mowie lub w piśmie), podawać do wiadomości; dictis vel scriptis notum facere, enarrare,declarare.
Additur
narrando (
DokMp I
p. 334, a. 1405).
Occ.
de litteris
KADŁUB. p. 70 : propositum delegantis hac e-nte epistola.
StPPP III p. 157 (a. 1519) : talis inscriptio praefate donationis latius in se e-it et disponit.
N. iur.
α.
coram iudicio
et
abs.
:
składać oświadczenie w sądzie; aliquid coram iudice declarare.
Praec.
wnosić sprawę do sądu; causam ad iudicem deferre,litem intendere
TPaw III p. 380 (a. 1397) : Nemeza ... stetit in omnibus terminis super Andream ... pro sexagena gross(orum) dampnum e-ndo.
Ib. p. 560 (a. 1399) : pro porco et II marcis ... querulose e-suit.
ArPrawn I p. 12 (a. fere 1400): dicens illas villas... in lite e-re velle.Ita passim, praec. querelam (querimoniam : ArPrawn IV p. 439, a. 1408 ; ib. p. 626, a. 1420 ;et saepius),item in querela ( AKapSąd III p. 280, a. 1501 ; contra aliquem ib. p. 150, a. 1510) , in lite ( ArPrawn I p. 12, a. fere 1400) , querulose (cf. et AKapSąd II p. 46, a. 1419) . Glossa Pol.
KsgMaz III p. 251 (a. 1437) : mettercius rethe pro duplici citacione e-o alias «vicladam» (ed. vicladaian).
Occ. part. praes. loco
subst.
exponens,,
-ntis
m.
strona pozywająca w sądzie,powód;
i. q. actor
AKapSąd II p. 200 (a. 1455): mandaverunt ei e-nti vestimenta de se e-re.
Ib: p. 625 (a. 1476) : Nicolaus ... e-ns induxit duos testes ... qui ... iurando ad ymaginem Crucifixi deposuerunt omnia e-ta esse vera.Cf. ib. III p. 68 (a. 1499).
β.
rotam
podać stronom formułę (rotę) przysięgi do wygłoszenia; iuris iurandi formulam recitandam proponere
KsgGrWp I p. 26 (a. 1387) : ministerialis ... fuit fassus coram judicio, quod rota fuit inter Mixonem ... et Sthefanum ... e-ta; sic Mixius jurare debebit.
TPaw III p. 371 (a. 1396) : nolumus istam rotham, aliter est e-ta per ... capitaneum Lanciciensem.Ita saepius.
γ.
sententiam
ogłosić wyrok;
i. q. ferre
ArPrawn X p. 138 (a. 1404) : contra ius loquebatur ... sentenciam rite et racionabiliter e-tam ... vituperans.
KsgPrzem I p. 145 (a. 1427) : Stanislaus ... obtinuit triumphum in Petro ... per sentenciam de Leopoli e-tam.
Constr. ad
1-2: indicatur
obi.
a.
sq.
acc.
b.
sq.
de:
BYSTRZ. ParvLog fol. OIb : de hoc signo `omnis’ simpliciter sumpto debet e-i.
Id. Log. fol. d IIIb: ista propositio ... potest e-i de intentionibus denominantibus aut de rebus denominatis.
c.
sq.
quod (quomodo):
StPPP VIII p. 828 (a. 1400) : Johannes e-suit, quod etc.
DokMp I p. 341 (a. 1406) : scultetus ... coram nobis ... e-suit, quomodo etc.
VI.
singularia
1.
ozdobić; ornare
StSyn IV p. 73 (a. 1420) : quidam clerici ecclesias sic e-unt supellectilibus propriis et eciam alienis, ut pocius domus laice quam Dei basilice videantur.
2.
fungitur vice verbi componendi
KsgPrzem I p. 128 (a. 1424) : Nicolaus ... amicabiliter e-suit cum Lawrencio ... pro XI marcis.