Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EXCESSUS-1

Gramatyka
  • Formyexcessus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I.
    • 1. exitus,discessus
      • α. iur.+ de iudicio abitus causa nondum peracta
      • β. phil. defectus
    • 2. + mentis i. q. elatio (ad Deum).
    • 3. decessus,obitus.
    • 4. finis, exitus
  • II.
    • A.
      • 1. actus modum excedendi, extra modum prodeundi.
      • 2. aberratio a recta agendi via, delictum, vitium,facinus.
        • α.
        • β.
      • 3. damnum, detrimentum,iniuria
    • B.
      • 1. abundantia, super fluitas,id quod super est
        • α. differentia
        • β. mus.
        • γ. gram.
      • 2. violatio

Pełne hasło

1. EXCESSUS, -us m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • H.
  • N.
  • K.
I.
1. odejście,wyjście; exitus,discessus.
N.
α. iur. de iudicio opuszczenie sądu, uchylenie się od stawiennictwa na rozprawie; abitus causa nondum peracta
KodMp II p. 90 (a. 1253) : de omnibus, que nomine poene uel satisfaccionis pro contumacia uel e-u de huiusmodi iudicijs obuenerint, ipse aduocatus percipiet.
β. phil. brak; defectus
GOST. Th. fol. d IVa : quecumque sunt infra intelligentiam habentia cognoscitiuam virtutem, non possunt attingere ad cognoscendum intelligentie substantiam propter e-um simplicitatis.
2. mentis ekstaza; i. q. elatio (ad Deum).
Simili sensu
extaticus ( VHedv p. 587 ). Glossa Pol.
GLb p. 39 : extasis, stupor, e-us mentis etc. «zachviczenye, rostyrknoscz».
Dicitur etiam contemplationis (
NIC. BŁ. Serm. I p. 75 ) , doctrinalis ( MPH IV p. 777, saec. XIV in.in).
3. zejście z tego świata,zgon; decessus,obitus.
Additur
vitae ( SSrSil I p. 322, a. 1482) , de vita ( CodEp II p. 401, a. 1439), item e vita.
4. koniec,zakończenie; finis, exitus
PommUrk II p. 291 (a. 1274) : episcopus ... Jacobum et suos complices, quos excommunicauerat, super e-u istius cause a sua excommunicatione absoluit.
II.
A. de hominibus
1. przekroczenie miary w czymś,zbytek,przesada; actus modum excedendi, extra modum prodeundi.
Constr.
a. abs. b. sq. gen. , v. gr. ciborum; doloris ( ArPrawn I p. 248, saec. XV in.). c. sq. in c. abl.
MARTIN. OP. Serm. p. 425 nlb. : e-us in cibo et in potu via est ad luxuriam.
StSyn IV p. 44 : ab omni e-u in capillis et defectu notabili in corona protinus abstinentes.
Ita saepius.
N. locut.
sine excessu vivere umiarkowanie; moderate( AKapSąd I p. 635, a. 1519) .
2. zejście z właściwej drogi,wykroczenie, błąd, wybryk,występek; aberratio a recta agendi via, delictum, vitium,facinus.
Additur
criminosus ( CorpJP III p. 430, a. 1519). Glossa Pol.
RFil XXII p. 10 (a. 1466) : e-us «przestąpyenye».
Syn. et iuxta posita
crimen ( Lites I p. 424, a. 1310) , culpa ( StPPP III p. 15 ) , delictum ( Dogiel I p. 48, a. 1412) , demeritum ( ArPrawn I p. 397, a. 1542) , insolentia ( DŁUG. LibBen I p. 244 ) , negligentia ( KodKKr II p. 179, a. 1393) , scandalum ( ArHist X p. 137, a. 1523).
Locut.
α. verbales excessum (-us) committere, facere (in aliqua re), perpetrare (contra aliquem: KodMp II p. 90, a. 1253 ; PommUrk V p. 189, a. 1314 ; AKapSąd I p. 371, a. 1440 et saepius), item in excessu comperiri, convinci ( AKapSąd III p. 255, a. 1497 ; ArPrawn VI p. 81, a. 1537) ; excessum (-us) coercere ( AKapSąd III p. 270, a. 1499) , corrigere ( KodWp II p. 146, a. 1298 et saepius), eliminare et emendare ( ArPrawn VI p. 209, a. 1554) , multare ( CodEp III p. 433, a. 1496) , non relinquere ( AKapSąd III p. 201, a. 1519) , aliquem de excessu publicare ( ZabDziej II p. 81, a. 1483) , pro excessu petere ( APozn I p. 60, a. 1440) ; opp. excessum ignoscere, indulgere ( KodMaz(K) p. 110, a. 1182 ; AKapSąd III p. 12, a. 1458) , et redimere (de reo KodWp I p. 15, a. 1143) .
β. nominales excessus (-uum) correctio ( KodMp II p. 151, a. 1281) , enormitas ( Lites I p. 69, a. 1339) , facta ( CorpJP III p. 435, a. 1519).
Constr. a. sq. gen. subi. vel obi.
b. sq. gen. explic. , v. gr. defectionis ( KodMaz(K) p. 110, a. 1182). c. sq. in c. abl.
DŁUG. Op. p. 51 : quibusbrutis te praefert enormitas in reatu.
Inde meton. kara pieniężna za popełnienie przestępstwa; multa, quae ob facinus commissum solvebatur
KsgKaz p. 332 (a. 1395) : Johannes ...solvit plene et integraliter ... omnem e-um, in quibus ipse excessit contra civitatem ex parte ignis et ex parte extraccionis (ed. -e) cultelli.
KsgGrWp II p. 180 (a. 1399) : Pechno ... astitit termino ... super Petrum ... pro quadruplici e-u wlgariter «o pokup» pro eo, quod super ipsum Pechnonem veniens ... sibi violentiam fecit.
*DogieI V p. 139 (a. 1454) : ille debet sedere ... in judicio ... et capere medietatem de iudicio et quoscunque e-us ac poenas et accidentia, quae ex hoc proveniunt.
3. strata, szkoda, krzywda; damnum, detrimentum,iniuria
PommUrk IV p. 9 (a. 1301) : actor, qui dat alteri e-um, tenebitur vulnus aut mutulacionem membri ... emendare.
Ib. exaudivimus eos, relaxantes eisdem omnes eventus nominatos et generaliter omnes alios e-us, qui ex dicto infortunio poterint suboriri et... volumus ut a iugo talium e-uum perpetuo liberi maneant.
B. de rebus
1. nadmiar, nadwyżka, przewaga, różnica wynikająca z nadwyżki; abundantia, super fluitas,id quod super est
LibProm p. XXXIX (a. 1487) : vitra viginti quatuor grossos non sit e-us in baccalariandis et in magistrandis vitra 48.
RHist IX p. 274 (a. 1502) : ne magnus e-us super octo florenos sit et excrescat.
Ita saepius.
N.
aquae :
CorpJP IV 1, p. 249 (a. 1526) : ipsius aquae e-us non aliter quam manu et arte emendari valeat.
Ita saepius.
Praec.
α. matth. różnica; differentia
VITELO Opt. p. 134 : quantitas remotionis attenditur secundum quantitatem diametrorum rei uisae, ideo et nimietas e-us remotionis attenditur secundum quantitatem diametrorum rei uisae.
Id. Persp. p. 171 : si ... in aere nubiloso obscuro duo corpora moueantur, quorum unum alio paululum uelocius moueatur, iudicabuntur forsitan aequales ipsorum motus, cum propter intemperiem diaphanitatis aeris discerni non possit motus unius ad motum alterius e-us, nec enim tunc perpenditur a uisu e-us uiae pertransitae ab uno a uia pertransita ab alio.
MARTIN. Geom. p. 21 : si vis scire e-um quadrati ad circulum inscriptum, mensura illud quadratum ad maius quo possit scribi et subtrahe aream circuli ab area quadrati et quod remanet, erit e-us.
Ita saepius.
N.
terminorum :
STOB. Aret. fol. f IIIb : proporcionalitas geometrica accipitur secundum identitatem proporcionis et non equalitatem e-us terminorum vt hic: sicut se habent 11 ad 6 ita 8 ad 4, vtrobique enim est eadem proporcio, videlicet dupla, licet non sit idem e-us.
β. mus. ( MONET. fol. C IIb).
γ. gram.
Gramm. p. 193 (saec. XV) : ad comparacionem perfectam requiruntur condiciones quinque ... quinto modus seu quantitas e-us, verbi gracia dicendo: Sor est dicior Platone auro tribus marcis.
GŁOG. Alex. I fol. n IIIa : regitur ablatiuus ex sex viribus: primo ex vi comparationis ... sexto ex vi e-us, et hoc regimen ex vi e-us est communissimum regimen ablatiui.
GIEŁCZ. fol. D 4b : nomina sive communiter tenta comparatiuum vel superlatiuum comparatiue vel superlatiue tentum sequentia et ab eis recta ex vi huiusmodi e-us ... supponunt ... confuse distributiue.
Constr.
a. sq. gen. et saepius. b. sq. ad et saepius. c. sq. super c. acc.
VITELO Opt. p. 24 : est ... arcus DF e-us arcus DC super arcum AB.
Ib. p. 440 : in corporibus diaphanis planarum superficierum e-us magnitudinis imaginis super rem uisam est solum in apparentia uisus propter e-um angulorum.
Ita saepius. d. sq. ultra (citra) sq. et Corp JP III p. 63 (a. 1507) .
2. przekroczenie; violatio
StSyn IV p. 106 : de privilegiis et privilegiorum e-bus.
Cf. EXCEDO II A 2 b.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)