Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EXAMEN

Gramatyka
  • Formyexamen
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -inis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajnijaki
Znaczenia
  • I.
    • 1. propr.+ apum melle: agmen.
    • 2. transl.+ hominum agmen, turba, multitudo (saec. XVI).
  • II.
    • A. propr. libra ipsa vel actus librandi.
      • α. + ad citharae examen ut poetam
      • β.
    • B. transl.actus examinandi, scrutandi,investigandi, iudicandi sim. fere i. q. examinatio, iudicium.
      • 1. iur.
        • a. cognitio, iudicium.
        • b. + aquae (frigidae, ferventis), caldarii, ferri (candentis), vomerum iudicium Dei vel ordale,quod vocabatur
        • c. testimonium
      • 2. eccl.+ extremum, districtum iudicium ultimum
      • 3. scientiae alicuius spectatio, probatio (praec. in universitate studiorum)
      • 4. poena

Pełne hasło

EXAMEN, -inis n.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
  • K.
I.
1. propr. apum rój; agmen. Glossa Pol.
GLb p. 38 : e-n ... apum congregatio, «roy pczol».
Per errorem de melle:
GŁOG. Alex. I fol. C Va : mei est e-n apium ... Polonice «miod».
2. transl. hominum gromada, tłum; agmen, turba, multitudo (saec. XVI).
II.
A. propr. waga, ważenie; libra ipsa vel actus librandi.
N.
α. locut. ad citharae examen na wadze (wedle wagi) lutni, tj. jako poetę; ut poetam CAL LIM. in.
KlQu p. 59 : rogo, non ad Platonicam trutinam, sed ad cythare examen et que precesserunt et que nunc facio, reuoces atque expendas.
β. in imagine
DŁUG. Hist. I p. 213 : qui per libram et e-n iustitiae plectendi et damnandi ultimo supplicio fuerant addicti.
B. transl. badanie,rozważanie, sądzenie; actus examinandi, scrutandi,investigandi, iudicandi sim. fere i. q. examinatio, iudicium.
Constr.
a. sq. gen. (subi. vel obi. ). b. sq. de :
DŁUG. Hist. V p. 70 : ut in singulis terris regni Poloniae «rug» et inquisitio e-nque de furibus et praedonibus fieret.
CorpJP II I p. 197 (a. 1511) : e-n ... praemittere de efficacia excommunicationum.
c. sq. in c. abl.
ArHist VI p. 92 (a. 1445) : domini ... assignaverunt ... magistros accipere e-n in plebanis ... de heresi suspectis.
d. sq. super c. abl.
CorpJP II I p. 197 (a. 1511) : non praemissa solennitate seu e-e super censuris et eorum processibus.
e. sq. enunt. obi.
MazZHerb p. 182 (a. 1504) : ducissa ... commisit e-n seu probationem, quod nobilis Mathias ... esset de nobili genere genitus.
Praec.
1. iur. t. t.
a. sądzenie,sąd; cognitio, iudicium.
Locut.
examen coram aliquo respondere być przez kogoś sądzonym; ab aliquo iudicari
KodKKr I p. 56 (a. 1254) : e-n coram episcopo respondeat, penam tamen dux ab eo percipiat.
Additur gen. obi.
(v. gr. causarum: KodMp II p. 200, a. 1296), vel subi. (v. gr. abbatis, castellani, ducis, iudicis, iuris, palatini, sculteti sim.).
b. aquae (frigidae, ferventis), caldarii, ferri (candentis), vomerum sąd boży, tzw. próba wody (zimnej,gorącej), żelaza itd. ; iudicium Dei vel ordale,quod vocabatur
KodMaz(K) p. 211 (a. 1222) : eadem fruentur libertate, ibidem e-n ferri et aque et duellum, antiquitus collatum, suscipientes.
*CodPom I p. 744 (a. 1246) : ut e-n aque frigide ferrique candentis ... nullus vos ... subire compellat.
KodMaz(K) p. 63 (saec. XIII med.med) : e-a uomerum, aque et caldarij atque manuale ferrum ... dicte ecclesie ... contulimus.
PommUrk III p. 47 (a. 1288) : iudicare poterunt ferrum, pugiles ... siue e-n aquae.
Ad rem cf. Bardach Historia państwa i prawa I p. 353-355.
c. zeznanie; testimonium
KodMp IV p. 464 (a. 1447) : e-e omnium parrochianorum ... a citatis personis per iuramentum recepto eorumque deposicionibus auscultatis.
AKapSąd II p. 160 (a. 1449) : administrator ... e-n ab eodem domino Alberto ... recipi mihi notario mandavit ... cuius Alberti ... confessio seu deposicio sequitur (cf. etiam ib. p. 159).
2. eccl. extremum, districtum sąd ostateczny; iudicium ultimum
*CodSil(M) I p. 100 (a. 1155) : in extremo e-e districte ultioni subiaceat (ita saepius ).
ArPrawn I p. 365 (a. 1527) : condignam Deo in districto e-e reddituri sunt rationem.
Ita saepius.
3. egzamin, zwł. na uniwersytecie; scientiae alicuius spectatio, probatio (praec. in universitate studiorum)
KodUJ I p. 3 (a. 1364) : nullus ... rector ad privatum e-n cuiuslibet facultatis tempore sui rectoratus ... admittatur.
Ib. infra cancellarius noster ... approbandi huiusmodi e-n ... habeat potestatem.
StPPP III p. 24 : doctores in theologia ... in aliqua universitate ... per rigorem e-is promotos.
Ita vulgo.
N. constr. sq.
de :
ConcPol VI p. 211 (a. 1398) : pro e-e de sufficientia subeundo.
Syn.
temptamen ( HumRef p. 13, a. 1406 et saepius), examinatio ( ArPrawn I p. 22, a. 1400).
N. locut.
examen aperire otworzyć, rozpocząć przewód egzaminacyjny; ad alicuius scientiam experiendam accedere
LibProm p. VII (a. 1404) : decanus ... aperiendi e-n pro baccalariis habeat potestatem.
Concl. p. 89 (a. 1495) : conclusum est ... quod e-a aperiantur pro dictis festivitatibus propter causam in cedula ... expressam.
Cf. etiam ib. p. 168 (a. 1525). Item examinis apertio:
ib. p. 89 (a. 1495) : super apercione e-is pro baccalariandis pro festo sancte Catherine, deinde magistrandorum pro festo Lucie.
4. fere i. q. kara; poena
AKapSąd I p. 8 (a. 1431) : pro negligenciis huiusmodi virgis puniendi et e-n virgarum subituri.
DŁUG. Op. p. 53 : a coelesti regno - nisi resipueris - iusto Dei iudicio hereditate excludendus, cum Gomorritis et Sodomitis in sulphuris iudicandus e-e.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)