- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- N.
I.
propr.
1.
rozpraszanie się,rozbieganie,
bieganie,krążenie; actus discurrendi,cursandi, circuitio (saec. XIV—XVI).
Syn.
circumvolitatio (
JAC. PAR. II
p. 125, a. 1482).
Praec.
a.
milit. zagon,wtargnięcie,napad; incursio,impetus
KodMaz(K) p. 555 (a. 1246) : priuilegium thelonei ... per d-um paganorum perditum et sublatum.
Ib. p. 343 (saec. XIII ex.ex) : propter ... tempestates gwerarum ac d-vs et d-us (sic ) ac vastaciones frequentes terarum Christianorum per inimicos Christifidelium.
b.
lunae
bieg,ruch; motus,cursus (saec. XVI).
c.
włóczenie się, wybryk; vagatio,excessus
Concl. p. 70 (a. 1492) : ad obviandum insolenciis et d-bus suppositorum Universitatis, per quos scandala et homicidia ... committuntur.
Ib. infra ut supposita Universitatis nostre sub disciplina viverent ... ab omni occasione d-uum retracti ... ut nullus ex suppositis Universitatis ... intra collegia vel extra insolencias et d-us vagos querendo audeat incedere.
d.
przechodzenie; transitus
KOMOR. p. 149 : de d-bus a claustro in claustrum, a Conventualibus ad Observantes et e converso.
II.
transl.
1.
a.
rozum, myśl, rozumowanie;
ratio, ratiocinatio
CALLIM. in Tom. I app. p. 9 : genus hominum ... constans, sine ambitione, et quod in rebus agendis d-um habeat et prudentiam.
NIC. BŁ. Serm. II p. 52 : Deum esse dictat ratio seu d-us naturae, nam secundum d-um rationis ex notitia effectus deuenimus ad cognitionem causae.Ita saepius. Huc etiam pertinere videtur
StCrac p. 21 (a. 1455) : observantiae et constitutiones veteres ... minus necessario et privato usu abrogato, providentiae d-u in utilitatem publicam et summe necessariam ordinantur et profectum.
Additur
mentis (
DŁUG. Op.
p. 125
:
expergefactus et in ampliorem admirationem versus, quid sibi tam prior quam secunda vellet visio, vario mentis d-u pertractabat),
sanus (
id. Hist. IV p. 85 : ex quo cuiuslibet sanus concipere potest d-us, quantum eqs.),
latus (
SSrSil I p. 358, a. 1489 : vir optime indolis, magne experiencie, lati d-us et astuti atque celerrimi consilii).
N. locut.
rationis discursu praehabito
po rozwadze, po rozważnym przedyskutowaniu; aliqua re diligenter considerata
ArHist XII p. 338 (saec. XIV) : si ... placeret dominacioni vestre consilium meum, quod cum fratribus meis ... d-u racionis prehabito adinveni.
Inde
b.
phil. rozumowanie dyskursywne, rozumowe przechodzenie od jednego sądu do drugiego; ratiocinatio, actus ratiocinando ab una propositione ad aliam transeundi
GŁOG. Anal. fol. lb : terciam operacionem intellectus vel rationis, que est d-us a causis ad effectus, a premissis ad conclusiones, regit et dirigit scientia librorum noue logice.
Ib. fol. 142b : diffinitio ... est sine d-u sylogistico, sed demonstratio est cum d-u sylogistico.Ita passim.
Constr.
a.
abs.
et passim.
b.
sq.
ab ... ad
et saepius.
c.
sq.
de ... in
c.
acc.
BYSTRZ. Log. fol. a IIIa : alius actus est d-us de vno in aliud.
2.
a.
(de actione) tok;
cursus
NIC. BŁ. Serm. I p. 209 : fatigatio illa Christi erat ex d-u praedicationis, quo circuibat ciuitates et castella docens et sanans omnes (Vlg. Marc. 6, 6 ).
CALLIM. Rhet. p. 3 : consilium est aliquid faciendi non faciendive excogitata ratio, d-u totius negotii consumatur.
b.
(de scriptis)treść, tok; tenor, verba
NIC. BŁ. Serm. III p. 41 : magna et mirabilia fecit Christus in caelo et in terra et in mari, sicut patet ex d-u euangelij.
3.
a.
mowa; dicendi facultas
SSrSil I p. 388 (a. 1489) : acumen ... ingenii sibi abbati non abstulit apoplexia sed d-um multum impeditum reddidit (cf. ib. supra: apoplexia lingwam ejus ... tetigit).
b.
mowa, przemowa; oratio
DŁUG. Hist. IV p. 26 : ego quidem non ambigo me ... pro pace consuluisse et d-u meo pacem omni bello praestantiorem iudicasse.
III.
confunditur cum voce decursus
1.
(cf.
s.
v.
I 1
et
cursus I B)
bieg wody, woda płynąca, rzeka, strumień; aqua defluens, currens, fluvius, rivus
CodPom p. 72 (a. 1170) : cum omnibus, que ad uillas pertinent, hoc est ... aquis, aquarumue d-bus, molendinis, piscationibus etc.
PommUrk II p. 420 (a. 1280) : centum mansorum proprietatem ... cum ... aquis aquarumve d-bus etc.Ita saepius.
2. (cf.
s.
v.
II 1
et
cursus II A 1)
bieg,ciąg (czasu); (temporis) cursus
PommUrk IV p. 177 (a. 1305) : ne labilis memoria humani generis effluat cum d-u temporis.
KodKrak II p. 684 (a. 1462) : in hoc temporis et rerum arduarum d-u.