Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DILIGENTIA

Gramatyka
  • Formydiligentia, deligentia, dilegencia, diligencia
  • Etymologia saepe pl.
  • Odmiana -ae
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • A.
      • 1.
        • a. + diligentia curarum diligentiae studium Th. cura, sollicitudo, industria, studium. vigilantia
        • b. curatio, petitio (praec. pl.).
          • α. fin. fin. fin.
          • β.
          • γ.
        • a.
        • b.
      • 2. opera, munus, officium
        • a. lectiones, scholae (in universitate)
        • b. + pastoralis cura animarum
      • 2. iur. explicationes, affirmationes, rationes (ore vel scripto propositae), quibus pars in iudicio causam suam confirmat
    • B. tutela, custodia
    • C. med. curatio aegroti (saec. XV).
    • D. amor, favor.
  • II.
    • 1. + diligens aestimatio accuratio, cura, subtilitas
    • 2. iur. partis in iudicio praesentia (die constituta)

Pełne hasło

DILIGENTIA, -ae f. (saepe pl. ) scr. deligentia,, dilegencia,,diligencia
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • Ha.
I.
A.
1.
a. troska, staranie, dbałość, gorliwość; cura, sollicitudo, industria, studium. Per abundantiam dicitur diligentia curarum ( KodMaz(L) p. 175, a. 1431), item diligentiae studium (v. gr. *KodKKr I p. 36, a. 1247 ; *KodMp I p. 62, a. 1238 et saepius; cf. Th. V 1, 1174, 36 sqq.). Occ. czujność; vigilantia
AKapSąd III p. 187 (a. 1516) : villam ... incendere volebat ... quod effecisset, nisi magna d-a per eundem nobilem ... facta fuisset.
b. starania, zabiegi; curatio, petitio (praec. pl. ).
Locut. potiores
α. diligentiam agere (in aliqua re: GŁOG. Phys. fol. e la) , apponere (ad vel circa aliquid: AKapSąd II p. 490, a. 1431 ; NIC. BŁ. Serm. I p. 50 ; ; in vel super aliqua re: CodVit p. 937, a. 1430 ; ArPrawn VI p. 61, a. 1527 ; sq. quod vel ut fin. CodEp II p. 284, a. 1431 ; ZabDziej II p. 355, a. 1486 et saepius), custodire (circa aliquid: CorpJP IV p. 271, a. 1526) , dare (sq. ut fin. ArHist V p. 167, a. 1476) , exhibere (alicui: KodUJ III p. 202, a. 1497) , facere (ad vel circa aliquid: MATTH. Dial. fol. CXVIIb ; ; exactam: ConcPol X p. 361, a. 1406 ; in vel de vel pro aliqua re: DŁUG. Op. p. 635 ; StPPP XII p. 435, a. 1503 ;; Tom. I p. 101, a. 1510 et saepius; sq. quod vel ut fin. AKap Sąd I p. 120, a. 1508 ; Tom. XII p. 53, a. 1530 et saepius), habere (ad aliquid: Dogiel IV p. 163, a. 1463 ; de aliqua re vel aliquo: CodEp III p. 438, a. 1496 ; AKapSąd III p. 212, a. 1526) , impendere (circa aliquem vel aliquid: DŁUG. Hist. V p. 223 ; id. Op. p. 633, a. 1474) ;, peragere (in aliqua re: KodMp IV p. 374, a. 1441) , suspendere (in aliqua re: CodEp II p. 110, a. 1418).
β. cum diligentia (-iis) facere aliquid ( StSyn III p. 11 ; *CodEp II p. 300, a. 1432 ;et saepius), diligentiis aliquem respicere ( KodMaz(L) p. 175, a. 1431).
γ. diligentia fit (de aliqua re, ut etc. DŁUG. LibBen I p. 293 ).
Constr.
a. sq. gen. subi.
b. sq. gen. obi.
2. służba,usługi, zajęcie; opera, munus, officium
KodUJ III p. 202 (a. 1497) : servitia et d-as, quas ... magister ... monasterio nostro exhibet.
Visit. p. 204 (a. 1512) : petunt praeconsul cum consulibus, ut occasione servitiorum et d-arum officii ipsorum aliqua gratia ... eis ratificaretur.
CorpJP II I p. 321 (a. 1515) : si vero te exercuisse fidelem d-am comperiemus, gratia nostra te munifice afficiemus.
AKapSąd I p. 350 (a. 1531) : ratione expensarum, quas ... prepositus faciendo d-as ad rmum dnum ... Cracovie fecit.
Occ.
a. pl. zajęcia,wykłady (na uniwersytecie); lectiones, scholae (in universitate)
ArLit IV p. 241 (a. 1539) : extranei ... tocies fuerunt in actu et hic puncta signant d-as.
ARect I p. 775 (a. 1533) : rector ... propter instantem festiuitatem ... Pasche ac d-as interea habendas ... ius iurandum distulit.
b. pastoralis obowiązki duszpasterza; cura animarum
StPPP VII p. 594 (a. 1414) : tanto amplius curas pastoralis d-e nos decet extendere, quanto etc.
2. iur. t. t. (praec. pl. )wyjaśnienia, oświadczenia i dowody (ustne lub pisemne), które strona składa w toku procesu na poparcie swej sprawy; explicationes, affirmationes, rationes (ore vel scripto propositae), quibus pars in iudicio causam suam confirmat
KodUJ III p. 57 (a. 1477) : procurator ... oblatis dictis ... citacionis literis ... debite executis et reproductis appellatione cum aliis d-ae instrumentis, petivit etc.
ZabDziej II p. 355 (a. 1486) : pro qua re dictus clericus se purgando d-am apposuit, quod nuncquam ab eodem quatuor marcas levavit.
Ib. p. 387 (a. 1487) : ad quas exceptiones ... Nicolaus ... replicavit inherendo suis d-iis super nullitate probacionis factis et attemptatis, petens in causa concludi et ob defectum probacionis ab instancia et impeticione absolvi.
Ita saepius.Simili sensu diligentiae instrumentatae i. litteris mandatae ( ib. III p. 82, a. 1490) .
B. nadzór, opieka, straż; tutela, custodia
MARTIN. OP. Serm. p. 348 nlb.: beatus Dominicus... sub nutricis d-a constitutus.
Id. Marg. fol. r lb: clerici ... qui vagando sub nullius episcopi d-a consistunt.
DŁUG. Hist. II p. 187 : mandante Msczislao, ut Colomanus sub diligenti cura et d-a asservaretur.
Ita saepius.
C. med. kuracja,leczenie; curatio aegroti (saec. XV).
D. miłość, przywiązanie; amor, favor.
Additur
amicabilis ( Tom. II p. 279, a. 1513).
N. constr. sq.
ad :
KodWp II p. 19 (a. 1289) : attendentes desiderabilem d-am ad predictam ecclesiam ... palatini Calisiensis.
Loco appellationis
*MPH I p. 365 (a. 1074) : monemus itaque d-am vestram, ne etc.
II.
1. dokładność, ścisłość, skrupulatność; accuratio, cura, subtilitas
PommUrk III p. 350 (a. 1298) : nos vidisse cum d-a litteras.
ArPrawn I p. 26 (a. 1400) : littera cum omni d-a visa et auscultata.
Ita saepe. Sensu praegnanti i. q. diligens aestimatio :
AKapSąd I p. 649 (a. 1521) : habita inter se d-a respectu dampnorum, ipsis oppidanis ... IV marcas pecuniarum dimiserunt.
Constr. sq. gen.
KodWp I p. 158 (a. 1235) : necesse est, quod ea, que in perpetua stabilitate permanere volumus, litterarum d-a annotari faciamus (cf. DokWp p. 335, a. 1266; simili sensu scripturae: CodSil II p. 2, a. 1258).
2. iur. t. t. obecność strony na wyznaczonej rozprawie; partis in iudicio praesentia (die constituta)
AGZ XIV p. 423 (a. 1454) : partes adverse aspexerunt hodierna die suam d-am, prout eos ... Nicolaus ... citavit, ut comparerent tercia die ante festum s. Heduigis.
Ib. XIX p. 375 (a. 1489) : Nicolaus ... protestatus est de d-a pro citacionibus, quibus citaverat ... Paulum.
ZabDziej III p. 238 (a. 1493) : dnus Iohannes ... iuxta dependenciam termini protestatus est de d-a pro concordia facienda.
Ita saepius.
Inde
diligentia termini:
ZabDziej II p. 34 (a. 1483) : plebanus ... protestatus est de d-a termini sui.
Ib. p. 155 (a. 1484) : procurator ... domine Culikowska protestatus est de d-a termini et petivit absolvi prefatam dnam ... ab instantia notarii.
Ita saepius.
Locut.
diligentiam attemptare (facere) stawić się w sądzie w oznaczonym terminie; coram iudicibus termino praestituto adesse
ZabDziej III p. 46 (a. 1490) : Stanislaus ... debet facere d-am cum procuratore ... palatini ... ne idem dnus ... aliquod dampnum pati videretur.
Ib. p. 171 (a. 1491) : Anna ... attemptabat primam d-am sua protestatione contra dnum Iacobum non probantem suam intencionem.
Ita saepius.
Constr.
a. sq. contra aliquem cf. et
KodKrak p. 324 (a. 1504) : Iacobus suas contra preconsulem et consules d-as faciebat, terminum contra eos in primo nostro post convencionem predictam hic adventu attentando.
Ita saepius. Additur personaliter ( StPPP VI p. 229, a. 1523) , in c. abl. ( AKap Sąd III p. 127, a. 1508 : fecit d-am in iure seculari.
JusPol p. 370, a. 1531 : contra eum d-am fecerit in eodem termino).
b. sq. cum aliquo, cf.
c. sq. pro se sim.
KodUJ III p. 130 (a. 1487) : propter quem motum difficile erat eidem domino ... citato ... coram nobis comparere, imo nec pars citans aliquam eadem die tricesima pro se fecit d-am.
Dogiel IV p. 191 (a. 1505) : Gdanenses ... in quolibet terminorum accusando citatorum ... contumaciam pro se et pro sua parte d-am fecissent et praesertim in termino ultimo diei hodiernae.
Item
pro citationibus, cf. supra 575, 31 et pro concordia facienda
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)