- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
A.
propr.
1.
złożyć, składać (zwł. na ziemi); deorsum vel humi ponere, condere.
N.
α.
manum
opuścić;
demittere.
β.
collum
dać gardło, oddać życie; vitam amittere
KsgHenr p. 24 : domino duci uel colla d-re uel se ... ad uoluntatem ducis redimere.Praec. refl. kłaść się, położyć; recumbere, membra ponere
ChrMP p. 580 : d-bat se ad lectum nocturna hora.
KsgRachKr II p. 58 (a. 1384) : et sic illa victa prece cum d-isset se, mox intravit Iencowicz d-ns se inter eas mulieres.
MPH II p. 903 (a. 1410) : ramos frangi mandavit et humo prosterni, in quibus post fatigam se d-uit.Ita saepius. Eodem sensu pass.
URSIN. p. 42, 32 : ad ... amnem reuersi et in prato virenti d-ti.
Inde:
zatrzymać się, pozostać; subsistere, morari
KodLit p. 247 (a. 1419) : Ungarie rex graniciis Prussie appropinquans apud nos ... se d-et et ibidem permanendum ... destinabit.
DŁUG. Hist. V p. 579 : Hungariae rex ... se ipsum ... cum quatuor millibus gentium armatarum apud Brunam d-uit, exitum Nissensis diaetae opperiturus.
Eodem sensu pass.
SSrSil XIV p. 196 (a. 1489) : episcopus ... in hospicio domini Stanislai ... solet d-i.
N.
campestraliter
i. q. castra ponere (
AAlex
p. 179, a. 1502).
Fortasse huc spectat
PommUB p. 444 (a. 1292) : cum ... in reversione super (i. per ) portum Pomeranorum nocturno tempore sub pace d-issent (act.! ).
Constr.
a.
abs.
wyładowywać wóz; currum exonerare
CorpJP III p. 254 (a. 1512) : qui d-unt vel imponunt in civitate (cf. contextum ).b. sq. ab
*MPH II p. 143 (saec. XII med.med) : manus, quas in altum ... extenderat, iam ab alto d-re.c. sq. ad, cf. ( cf.
MPH IV p. 448, a. 1454 : d-ndo se ad dormiendum).d. sq. apud, cf. e. sq. de. f. sq. in c. abl. g. sq. super c. acc.
STAN. OP. p. 857 : d-ta capa super undas.
2.
zdjąć; exuere, auferre,
v.
gr.
anulum de digito (
ArHist V
p. 145, a. 1467)
, tunicam de se
(
AKapSąd II
p. 778, a. 1513),
item
argentum de corea cinguli (
KsgCzer
p. 313, a. 1425
; de cingulo :
StPPP II
p. 316, a. 1427).
Frequenter dicitur de
deponendo
(in iudicio)
pallio (
StPPP VIII
p. 6, a. 1376
;
TPaw III
p. 243
;
a. 1392
;;
ArPrawn VIII
p. 61, a. 1396)
, pileo (
StPPP VIII
p. 661, a. 1399)
, gladio (
KsgMaz I
p. 86, a. 1409)
,
mitra (
StPPP II
p. 488, a. 1441).
Occ.
aliquem pelle
obedrzeć ze skóry; excoriare, pellem detrahere
PEREGR. fol. A IIa : Bartholomeus apostolus ... pelle propria d-tus est.
N. sq. dat. personae
NIC. BŁ. Serm. II p. 352 : Dionysius deo Ioui vestem auream graui (sic ) ponderis d-uit.
AKapSąd III p. 244 (a. 1480) : duabus puellulis ... d-uit et laceravit crinalia, que gestabant in capite.Ita saepius. In imagine
DŁUG. Op. p. 32 : regis persona d-ta hostisque induta.
KodPol I p. 355 (a. 1499) : d-ntes ex eo ... omnem seruitutem et ignobilitatem plebeorum.
Tom. IV p. 190 (a. 1517) : habemus spem ... in Deo, quod vestra illustritas ... d-et cristas et fastum tumido ... hosti.
RHer III p. 80 (a. 1559) : tantam infamiae notam ipsi fratres volentes e personis suis d-re.Occ. damnum oczyścić się z zarzutu wyrządzenia szkody; crimine damni alicui illati se purgare
TPaw IV p. 301 (a. 1406) : debuit d-re dampnum corporali juramento (cf. KsgPrzem I p. 57, a. 1415).
3.
kłaść pokosy, kosić, żąć; segetes falce secare, metere
KsgGrWp I p. 28 (a. 1387) : kmethones ... debent seges (i. segetes ) et gramina d-re ac eciam arare (cf. PrPol p. 37).
StPPP VIII p. 367 (a. 1394) : kmeto ... veniens forti manu d-uit gramina de prato.
ZapSądWp p. 42 (a. 1401) : d-re annonas wlgariter «yerzynø».
AGZ XIII p. 211 (a. 1446) : et quando exemerent fratres villam, extunc prefatus debebit d-re seminaturam, que (sic ) seminavit et hoc kmethones debent sibi d-re.
4.
aliquem
wtrącić (do więzienia); (in carcerem) detrudere
DŁUG. Hist. III p. 270 : Mathiam ... captivat ... et in fundum horridi carceris d-it.
AKapSąd III p. 262 (a. 1497) : pena carceris ipsum puniendum fore decrevit et in turrim d-i mandavit et evestigio d-itur.
5.
singulare: włożyć; imponere
DŁUG. Hist. IV p. 172 : virilibus ... apud occisorum cadavera amputatis ea in ora eorum d-unt.
B.
transl.
1.
złożyć na przechowanie, zdeponować; asservandum committere.
Additur
ad fideles manus (
KsgŁawKr
p. 253, a. 1394).
Per abundantiam
depositionem :
ArPrawn X p. 451 (a. 1415) : si ... dominus Jaszco huiusmodi depositionem privilegii supradicti non d-erit etc.
Inde:
powierzyć w ogóle; committere in universum.
Constr.
a. sq. apud. b. sq. in c.
abl.
N. sq.
in
c.
acc.
DŁUG. Hist. V p. 503 : in Kazimiri regis potestatem causam suam d-isse.Cf. Th. V 1, 583, 77. c. sq. pro ( *KodWp I p. 209, a. 1245) .
2.
oświadczyć, składać świadectwo, zeznawać;
declarare, profiteri, testificari.
Constr.
a.
sq.
acc.
MPVat III p. 128 (a. 1310) : testes d-ant super predictis positionibus testimonium ( ArHist V p. 94, a. 1410: veritatem).b. sq. acc. c. inf.
KodWp III p. 289 (a. 1367) : super eorum conscientias et honorem d-erunt se non plus quam sex marcas ... solvisse.
AKapSąd II p. 625 (a. 1476) : iurando ad ymaginem Crucifixi d-erunt omnia exposita in toto esse vera.Ita saepius; cf. Th. V 1, 582, 46 sqq. c. sq. super c. abl.
StPPP III p. 28 : testes super raptu et violentia conformiter d-ntes.d. sq. contra :
AKapSąd II p. 521 (a. 1440) : si ... testes ydonei contra te aliquid d-ant.e. sq. post (e Pol. za kimś pro aliquo)
ArPrawn VIII p. 137 (a. 1416) : hij autem domini post ipsum d-erunt, videlicet etc.f. sq. enunt. obi.
ArHist V p. 94 (a. 1410) : d-uit ... quia fuit presens, vidit et audiuit (ita saepe ).
KodPol II p. 840 (a. 1427) : graui ... d-uit cum lamento, quomodo etc.
AKapSąd III p. 107 (a. 1506) : summarie d-uit, qualiter venerat.g. sq. enunt. compar.
KodUJ III p. 80 (a. 1480) : testes infrascripti ... d-erunt, ut infra sequitur.i. sq. enunt. interrog.
AKapSąd III p. 74 (a. 1500) : quam principaliorem crederet ecclesiam ... nescivit d-re.
3.
querelam (querimoniam, questionem)
składać skargę na kogoś, oskarżać kogoś; conqueri de aliquo, accusare aliquem
KsgHenr p. 179 : querimoniam d-o de domino Hermanno ... quod etc.
KodMp II p. 167 (a. 1287) : Szdyslaus clericus ... Petrum prepositum ... citauit et querimonia d-ta etc.
StPPP I p. 104 (saec. XIV med.med) : querelam d-uit Aegidius contra Falconem, quod etc.
*KodMp III p. 191 (a. 1365) : si ... fratres penes Sedem Apostolicam ... super premissis de vobis querelam d-rent.
KodWp III p. 502 (a. 1381) : cum ... episcopus Poznaniensis gravem querelam coram ... Semovitho ... duce ... d-uisset, quomodo etc.
StPPP II p. 453 (a. 1439) : actor querelam d-uit, quia tu ... in domum meam violenter venisti etc.
PP II p. 16 (a. 1447) : cum ... ciues … burgrabium interfecissent et pro eo coram nobis per ipsum pallatinum questio ... d-ta fuisset etc.
Item sine voce
querelae :
AGZ XI p. 200 (a. 1442) : capitaneus d-uit alias «zalowal» super Hrim ... et Semon ... quia «thiwona» ... vulneravit.
Item
in querela :
APozn II p. 132 (a. 1483) : in querela d-nto coram toto consulatu ... contra ... famosum virum etc.
AKapSąd III p. 194 (a. 1518) : lacrimose in querela d-uit, qualiter etc.
Item
per querelam:
DŁUG. Op. p. 35 : cum ... actores per querelam d-rent ... episcopum villam … iniuste occupasse.
Item
iniuriam
ib. p. 496 : curiam Romanam veniens apud Clementem papam ... iniuriam d-uit.Etiam reatus
ib. p. 212 : apud quem confessorem ipsa suarum transgressionum d-bat reatus.
Constr.
a. de quo? contra ,
de
, super
b. qua de re?
pro ,
super ,
supra 332,50
,
acc. c. inf.
supra 13
,
enunt. obi.
supra 332,54
;
333,6.11, oratio recta
supra 332,55.
;c. apud quem? apud supra 15, coram ,
penes
4.
iuramentum
złożyć przysięgę; iurare, ius iurandum praestare
TPaw IV p. 300 (a. 1406) : euasit Olthonem pro tribus marcis ... d-to corporali iuramento.
ArPrawn IV p. 437 (a. 1408) : actor prius d-at iuramentum tacto crucis sacramento, quod etc.
Eodem sensu
(medio) iuramento:
RotPozn p. 397 (a. 1422) : qui debent iuramento d-re sub tali rotha etc.
AKapSąd III p. 106 (a. 1506) : medio iuramento de casu homicidii ... d-uit, quod etc.Ita saepe.
Item
sub iuramento:
ARect I p. 440 (a. 1502) : testificatus est ... sub iuramento d-to, quod etc.
Item sine voce
iuramenti :
MIECH. Chr. p. 361 : oratoribus ducis ... Alexandri praesentibus super sancta euangelia d-ntibus et iurantibus.
N. constr. sq.
erga:
KsgCzer p. 255 (a. 1421) : d-ns juramentum erga Johannem ... cum uno teste.Ceterum potissimum sq. enunt. obi. ut supra passim.
5.
przedłożyć; proponere
KsgŁawKr p. 178 (a. 1392) : testimonium d-re seu portare de iudicio bannito.
APozn I p. 95 (a. 1443) : litteras, que coram nobis d-te sunt.
6.
złożyć (jakąś sumę pieniędzy), płacić; (pecuniam) exponere, solvere
Lites I p. 46 (a. 1321) : impensas d-re pro scriptura.
ArLit I p. 8 (a. 1421) : prepositus ... puniat eundem ... in duobus grossis, quam penam idem sic excedens statim d-at aut pignus.
Dogiel IV p. 149 (a. 1454) : mercatores stratas ... omnes ... liberas habeant, d-tis tamen teloneis.
7.
aliquem
złożyć z urzędu lub godności; officio vel dignitate privare.
Syn.
degradare (
TArch
p. 54, a. 1409
;
AKapSąd II
p. 253, a. 1466
;
ib. III
p. 266, a. 1499)
, destituere (
KodKKr II
p. 178, a. 1393).
Constr.
a.
sq.
dat.
?
KodWp II p. 452 (a. 1331) : fossores et inquisitores salis operi d-ant, quemcunque voluerint, et instaurent.b. sq. abl.
KodWp I p. 450 (a. 1279) : sacerdotali officio decernimus d-ndum.Cf. Th. V 1, 580, 40 et 53. c. sq. ab :
StSyn III p. 8 : est a sacerdotali officio d-ndus.Ita saepius; cf. Th. V 1, 580, 41. d. sq. de :
KodWp II p. 585 (saec. XIV med.med) : perpetuo de officio d-atur.Ita passim; cf. Th. V 1, 580, 52. e. sq. adv. loci
KH II p. 201 (saec. XVI in.) : quomodo ipsum ducem de hinc d-re possent et unus illorum duorum succedat.
II.
A.
propr.
1.
res
wyjąć, wydobyć; depromere, exponere
NIC. POL. p. 136, v. 18 : quando sunt bene siccati buffones ... tunc d-e de olla.
NIC. BŁ. Serm. II p. 251 : cui leoni ... spinam de pede ... d-erat.
DŁUG. Hist. IV p. 346 : caetera ornamenta e sepulchro d-uit et in usus divinos et humanos convertit.
KodUJ III p. 162 (a. 1490) : demonstrata cista fecit ex ea d-re ladulam parvam.In imagine copiam i. exemplar
PP II p. 149 (a. 1452) : copiam de libro terrestri d-tam, sigillo terrestri consignatam ... nobis ... miserunt.
2.
homines
uwolnić, zwolnić (z tzw. kłody); liberare (compedibus)
StPPP VIII p. 612 (a. 1398) : tota communitas multa punitur ... quod homines ... Wilhelmi incaptiuarunt, inciparunt, ligarunt et de cipo d-bant (cf. PrPol p. 268).
Ib. VII p. 456 (a. 1418) : Stanislaus Gamrath penam XV victori et iudicio XV, quia ipsum intruncauit, incurrit ... Stanislaus Gamrath penam XV victori et iudicio XV, quia ipsum de trunco d-uit.
B.
transl.
1.
poniechać czegoś; desistere ab aliqua re.
N. constr. sq.
ab :
RFil XXIV p. 341 (a. 1440) : confitentur ... de coreis, de ludis ... et nunquam animum a talibus d-unt.
N.
α.
carnem
pościć; carne comedenda abstinere (
MPH I
p. 306,
Thietmar).
β.
vitam, spiritum
umrzeć;
mori (
Ztschr. X
p. 400, a. 1450
;
DŁUG. Hist. I
p. 70
;
;cf. Th. V 1, 579,54 sqq. et 65).
γ.
in oblivionem
zapomnieć; oblivisci (
CodVit
p. 1041,
a. 1419).
Refl. zrzekać się; renuntiare alicui rei
KsgMaz III p. 19 (a. 1434) : cum ... eandem pecuniam non solverint cives urbani, extunc de suo iure civili se d-unt et hic (i. in iudicio terrestri i. e. nobilium ) pro isto debito promittunt respondere.
2.
znieść, usunąć; abrogare, tollere
*CodSil(M) III p. 101 (a. 1224) : taberne nulle prorsus fiant, sed omnes penitus d-antur.
SchlUrk p. 329 (a. 1253) : fora ebdomadalia ... d-re.
DŁUG. LibBen III p. 129 : villa ... d-ta civitatem fun davit.
Concl. p. 114 (a. 1511) : modus insolens d-ndi beanias sive bachanias inter scolasticos (cf. supra I 1054,47 sqq. ).Ita vulgo usque ad saec. XV ex. ; cf. Th. V 1, 580, 80 sqq.
Item:
ująć; demere
KodMp III p. 356 (a. 1384) : dissentire, apponere uel d-re seu reclamare.
KodUJ I p. 104 (a. 1413) : nihilque esse in praesenti transsumpto ultra privilegium originale appositum aut d-tum.Ita saepius.
N. glossam Pol.
KsgMaz II p. 201 (a. 1426) : pecuniam d-re wlgariter «stronczicz».
N.
alicui
odebrać; auferre, privare aliqua re
SSrSil I p. 271 (saec. XV ex.) : non concordabimus, nisi braxaturam et pisturam eis ex integro d-emus.
Syn.
et iuxta posita
abolere (
KodMaz(L)
p. 255,
a. 1472)
, abrogare (
PP II
p. 197, a. 1454
et saepius), amovere (cf.
infra 26), tollere (
CodVit
p. 910, a. 1430
et saepius).
Constr.
a.
sq.
abl.
Dogiel IV p. 69 (a. 1343) : titulum ducis Pomoraniae ... dicto sigillo d-re.b. sq. ab :
KsgHenr p. 115 : huiusmodi seruicium ... a nostro registro non est d-tum nec deletum.Ita saepius. c. sq. de:
KsgMaz III p. 71 (a. 1434) : casas seu domos de ipsius area d-re.Ita saepius. d. sq. ex :
KodUJ IV p. 29 (a. 1509) : taxas ex beneficiis doctorum et magistrorum ... d-ndas et amovendas (cf. ib. p. 102, a. 1529).Item concr. zabrać, usunąć; amovere, tollere
MARTIN. OP. Chr. p. 279 : veniens Constantinus Romam d-uit quicquid erat ad ornatum ciuitatis ... et secum in Siciliam asportauit.
PommUrk VI p. 88 (a. 1321) : dormitorium ... domui lapidee appositum ... d-etur (i. destruetur, cf. DŁUG. Hist. II p. 343; Visit, p. 523, a. 1534).
KsgCzer p. 200 (a. 1418) : sex pali d-ti sunt de eodem sepe hoc est «jassu».Ita frequenter.
N.
α.
caput
ściąć; truncare
CantMAe I nr. 48, v. lib (saec. XV) : caput et d-re atque palo figere.
β.
barbam
zgolić; radere (
CRIC.
in
Tom. V
p. 378, a. 1521
;
ARect II
p. 104, a. 1545,
syn.
abradere; ita saepius).
Item
homines
usuwać, rugować; amovere, expellere
AKapSąd II p. 19 (a. 1415) : quod sculteti de eisdem agris essent d-ti.
Ib. p. 72 (a. 1426) : nobiles d-tis kmethonibus colentes eosdem agros.
Ib. III p. 229 (a. 1429) : de agris kmethonum d-torum.Ita saepius.
Inde meton. de agris ipsis:
ib. II p. 72 (a. 1426) : duobus cum medio mansis d-tis.
DŁUG. LibBen I p. 15 : haeres d-uit tres laneos cmethonales et convertit in praediales.Quin etiam de actionibus hominum: odeprzeć; repellere
CodVit p. 1017 (a. 1416) : insultus eorundem Tartarorum ... viriliter d-ndo.
3.
iur. przełożyć (termin w sądzie); (diem iudicii) prorogare
KsgGrWp II p. 246 (a. 1396) : sic ipsa domina duos terminos d-uit «otcladala».
AGZ XII p. 249 (a. 1457) : Nicolaus d-bat se ad etatem puerorum (i. petebat, ut terminus prorogaretur, donec pueri aetatem legibus constitutam assecuturi essent ).
Ib. p. 443 (a. 1459) : d-bat dominos suos coram iudicio castrensi ... non habens procuratorium ipsorum dicens: date dominis meis ad dominum capitaneum.Quin etiam aliquem przenieść; transferre
TPaw IV p. 301 (a. 1406) : canonicus ... d-uit suum hominem ... de iudicio terrestri ad suum iudicium reuocando, quod ipsum debet judicare.
4.
oddzielić; seponere, separare
PommUrk III p. 35 (a. 1288) : agri spectantes ad areas non debent vendi ab areis vel d-i.
Item:
objąć (w zastaw); (pignoris nomine) recipere
AGZ XII p. 385 (a. 1462) : Muszilo ... d-uit duas villas ... apud ... Stanislaum ... in pecuniis, que sunt inscripte; que bona Muszilo tenebit ... per tres annos.
5.
skierować;
dirigere.
N.
iram :
DŁUG. Hist. V p. 454 : ira in nullam unquam civitatem ... iustius d-nda.
III.
1.
(confundi videtur cum voce disponendi)
ustanowić, postanowić; constituere, statuere
AGZ IX p. 33 (a. 1422) : infrascripta statuta et articulos ... subditis ... firmiter d-uimus, decernimus observanda.
JusPol p. 243 (a. 1447) : ordinatum est et d-tum, quod etc.
NIC. BŁ. Serm. II p. 300 : datum est ergo praeceptum de proximo et d-tum exemplum in te ipso vt: diligas proximum sicut te ipsum.
Item:
polecić; mandare, praecipere
KodLit p. 362 (a. 1431) : de nobis sunt conquesti, quod nos d-issemus Puchalam cum aliquibus Bohemis terram ipsorum devastare.
Item:
oznaczyć; designare
AGZ XVII p. 73 (a. 1472) : quam terram ... cum dominis comissariis obequitavi et in eodem loco michi granicies d-re feci.Occ. part. perf. znajdujący się w (należytym) stanie; (bene) dispositus
JAC. PAR. Serm. fol. 16b : sol cuilibet bene d-to oculo delectabiliter lucet.
2.
singularia
a.
zakładać, pokładać; ponere
WROCŁ. Dial. fol. H 2a : silogismus est oratio, in qua quibusdam d-tis et concessis necesse est aliud euenire.DANT. in
Tom. V p. 33 (a. 1519) : magnam spem ... in maiestate vestra d-uit.
b.
ułożyć; componere
Tom. III p. 218 (a. 1514) : per concordiam factam inter predecessores nostros et ordinem Cruciferorum omnia in quietem d-ta fuere.
c.
zakładać się?
pignore certare?
DANT.
in
Tom. VII p. 174 (a. 1525) : orator illorum Venetorum pro magnis pecuniis vult d-re, quod a federibus non recedent.
d.
zasłaniać się?
tutari?
CorpJP III p. 277 (a. 1513) : ne forte quis proclamatione ministerialium, quae nunquam eo modo fit, uti concluditur, sese d-at (cf. contextum ).