Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CORYLUS-1

Gramatyka
  • Formycorylus, chorulus, corillus, corilus, corolus, corrulus, corulus, curulus, korulus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I.
    • A. propr.
      • 1. fustis, baculum, virga
      • 2. pertica, cui aves in aviario insident
      • 3. virga, cui vis quaedam magica inesse putabatur
    • B. mensura quaedam longitudinis
  • II. scipio insigne auctoritatis
    • 1. + episcopalis pedum episcoporum
    • 2. + choralis baculum, quo concentum musicum moderantes utuntur
    • 3. iur.+ iudicialis bacillum iudicis
      • a. + per (ad) corulum (pro corulo) (se) recipere (accipere, capere, provocare, trahere) ad iudicem, qui causam cognovit, appellare, ut de re iudicata testimonium det
      • b. + corulum (iudicialem) alicui dare, porrigere ius appellandi ad iudicem, ut de re iudicata testimonium det, alicui adiudicare
      • c. + poena coruli pecunia iudicio solvi solita ab eis, qui ad iudicem, qui causam cognoverat, appellabant, ut de re iudicata testimonium daret

Pełne hasło

1. CORYLUS, -i m. scr. chorulus,,corillus,,corilus,,corolus,,corrulus,,corulus,,curulus,,korulus (2. corylus) S. [generis n.
StPPP II p. 339 (a. 1429) : datum erat ipsis corulum ... ad statuendum dictum aduocatum.
generis f.
AKap Sąd III p. 83 (a. 1502) : arripiens corulum spineam (nisi mendum typothetae subest, [cf. ib. infra illo corulo).
]
I.
A. propr.
1. kij, drąg, patyk, laska; fustis, baculum, virga
DŁUG. Op. p. 181 : c-o arrepto flumen superavit remigando.
ArHist V p. 158 (a. 1475) : quam ipse ... c-o ... verberauerat.
ZabDziej II p. 275 (a. 1485) : c-o eum Iacobum a se pressit.
Ita saepius saec. XV—XVI.
Syn.
baculum appodiamenti ( MPH VI p. 497, saec. XV) .
N. glossam Pol.
AGZ XV p. 261 (a. 1488) : depositis c-is alias «laski».
CorpjP III p. 436 (a. 1519) : ambulaverit cum c-o alias «z laską».
2. pręt dla ptaków w kurniku; pertica, cui aves in aviario insident
RachWaw p. 282 (a. 1541) : pro ... 12 c-is, super quibus aviculae insidebunt.
3. różdżka (o własnościach magicznych); virga, cui vis quaedam magica inesse putabatur
AKapSąd II p. 568 (a. 1452) : habere dicitur quosdam c-os et verba in scriptis, mediantibus quibus exploraciones facit, cognoscendo fures aut alias res amissas.
B. meton. pręt jako miara długości; mensura quaedam longitudinis
RevVlad p. 177 (a. 1598) : onus ... aggeris Istule providendi et sarciendi 15 c-orum alias «prentow».
Cf. PERTICA VIRGA.
II. laska jako oznaka władzy; scipio insigne auctoritatis
1. episcopalis et abs. : pastorał biskupi; pedum episcoporum
ArPrawn VIII p. 129 (a. 1415) : deferunt in clippeo dimidiam alteram crucem cum c-o episcopali in clippeo et proclamacio «Thurzina» (cf. ZapHer p. 9, a. 1415; StPPP VII p. 305, a. 1417; ib. p. 396, a. 1450).
AKapSąd III p. 172 (a. 1513) : curvaturam argenteam deauratam cum c-o argenteo.
2. choralis et abs. : pałeczka dyrygenta chóru, batuta; baculum, quo concentum musicum moderantes utuntur
AKapSąd I p. 8 (a. 1431) : c-is et habitibus ad officia cantancium prius preparatis.
Ib. p. 397 (a. 1450) : duo c-i argentei corales pro rectoribus chori.
Ita saepius.
Syn.
baculum ( MPH V p. 938, a. 1480) .
3. iur. iudicialis et abs. : laska sędziowska; bacillum iudicis
AGZ XI p. 380 (a. 1452) : generosus Iohannes ... affectavit signum aliquod dari sibi ad citandum Brysch ... tandem datus sibi fuit c-us parwulus et in continenti idem Brysch eciam idem signum affectavit ad citandum prefatum Iohannem.
Praec. in formulis
a. per (ad) corulum (pro corulo) (se) recipere (accipere, capere, provocare, trahere) odwołać się do laski sędziego, tj. żądać, aby sędzia złożył świadectwo odnośnie do sądzonej dawniej przez siebie sprawy; ad iudicem, qui causam cognovit, appellare, ut de re iudicata testimonium det
TPaw IV p. 584 (a. 1394) : tunc receperunt se per c-um wulgariter «wstecz» ad dominum ... pincernam.
StPPP VIII p. 536 (a. 1398) : pro hoc coram camerariis ... Stephanus ad librum recurrebat et per c-um recipiebat.
Ita saepissime saec. XV—XVI, etiam verbo per ellipsim omisso
TArch p. 29 (a. 1409) : ego ... paratus sum per c-um ad dominos, quia nullum memoriale recepi.
AGZ XVI p. 53 (a. 1468) : si negare volueris, paratus sum ad librum terrestrem pro c-o alias «za laska».
Ita saepius.
N.
ad corulum praeconis :
KsgCzer p. 19 (a. 1408) : receperunt se ad c-um prekonis, tandem preco stans coram subiudice dixit, quia etc.
Additur
ad librum (acta : StPPP II p. 119, a. 1401 et passim), ad dominum (iudicem, procuratorem sim. cf. et saepius ). Simili sensu mediante corulo ad librum recipi ( AGZ XII p. 53, a. 1439 : pro quo ad librum mediante c-o fuerunt in nomen perditum recepti) , item corulum recipere (accipere):
KsgMaz I p. 32 (a. 1404) : Petrus et Nicolaus contra Reciborium receperunt c-um wlgariter «o westschi».
AGZ XVI p. 217 (a. 1488) : paratus sum docere libro, recipiendo c-um pro pena trium marcarum.
StPPP VI p. 144 (a. 1519) : se traxerunt ad statuta accepto c-o a iudicio.
Inde
coruli (ad corulum) receptio ( StPPP VIII p. 524, a. 1398 et saepius), acquisitio et perditio ( AGZ XIII p. 93, a. 1440).
N. constr.
α. sq. contra (aliquem) cf.
β. sq. cum (aliquo):
ArPrawn VIII p. 101 (a. 1407) : Iohannes ... penam sex scotorum contra Marcissium ... quia traxit se cum eo per c-um, quem non adiuuit.
TArch p. 27 (a. 1409) : Stanislaus ... recepit per c-um ad dominum Stanislaum procuratorem Lublinensem cum Bernhardo.
Ita saepius saec. XV.
γ. sq. pro (aliqua re) cf.
AGZ XII p. 90 (a. 1441) : pro qua pena se receperant pro c-o et super hiis dedit memoriale.
Ita saepius saec. XV.
δ. sq. quod:
AGZ XII p. 127 (a. 1444) : recepit se ad librum, quod ita in libro continetur, dictus Iacussius per c-um.
b. corulum (iudicialem) alicui dare, porrigere udzielić komuś prawa odwołania się do laski sędziego; ius appellandi ad iudicem, ut de re iudicata testimonium det, alicui adiudicare
TArch p. 44 (a. 1409) : tunc nos eis c-um porreximus dicentes: ecce, Bernarde, recipias per c-um, quod non dixisti sibi, quod etc.
Ib. p. 54 (a. 1409) : extunc nos c-um iudicialem iuxta iuris formam ereximus et poreximus parti utrique, ut per c-um se reciperent.
StPPP II p. 187 (a. 1411) : Petrus ... acquisiuit super Nicolaum ... XX marcas ... prout datus fuit eis k-us dictus «wstecz» ad librum.
Ita saepius saec. XV.
c. poena coruli tzw. wina laskowa, opłata sądowa składana przez stronę w wypadku odwołania się do sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy; pecunia iudicio solvi solita ab eis, qui ad iudicem, qui causam cognoverat, appellabant, ut de re iudicata testimonium daret
AGZ XIII p. 67 (a. 1438) : Symek sex scotos pagabit c-i.
Ib. p. 101 (a. 1440) : sex scotorum succumbit penam alias c-i.
Ib. p. 374 (a. 1462) : debet solvere tres marcas ... pene c-i alias «laskowa, Iesczna» in quatuor septimanis.
Simili sensu
per corulum: StP
PP II p. 397 (a. 1434) : penam sex scotorum per c-um.
Cf. CORULARIS.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)