Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ASSUMO-1

Gramatyka
  • Formyassumo, prae, adsumo, asumo, assumpmo, asumpmo, assumsi, asumsi, assumtus
  • Etymologiaassummo.
  • Odmiana -ere, -psi, -ptum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. manu sumere, capere, arripere
    • 2. eccl. in caelum rapere
    • 3. aliquid adhibere, aliqua re uti
    • 4. transl. ab aliquo vel ex aliqua re recipere, redigere, praec. de pecuniis sim. (nonnumquam praevalente iam usu transl. sensuque ab aliquo dante accipiendi)
    • 5. + cibum, potionem, medicamenta sumere, capere.
    • 6. + vestes sibi induere.
  • II. transl.
    • 1. aliquem vel aliquid sumere, accipere, asciscere, praec. sibi sumere, asciscere, in se recipere, suscipere, subire,inire
      • a.
      • b.
      • c.
      • d.
      • e.
      • f.
      • g. + ordinem
      • h. + conubium alicuius consilium alicuius excubias finem incrementa modum ad vivendum mortem i. q. consulere aliquem; i. q. mortem sibi inferre
      • a.
      • b.
      • a.
      • b.
      • c.
      • d.
      • a.
      • b.
    • 2. sibi aliquid arrogare, vindicare, ascribere
    • 3. aliquem eligere, creare (magistratum sim.)
    • 4. se obligare alicui rei, se obstringere in aliquid
    • 5. statuere, constituere, approbare aliquid
    • 6. aliquid ad narrandum, exponendum sibi proponere
    • 7. eloqui, pronunciare
    • 8. mente percipere, intelligere

Pełne hasło

1. AS-SUMO, -ere, -psi, -ptum scr. prae s. adsumo,,asumo,,assumpmo,,asumpmo. perf. assumsi,,asumsi; part. perf. assumtus
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • H.
(assummo).
I. propr.
1. wziąć, chwycić ręką; manu sumere, capere, arripere
StPPP II p. 446 (a. 1438) : baculum ... a-ntes.
ARect I p. 323 (a. 1491) : reus ... negauit ... se a-isse lapidem ... causa ledendi actorem.
Additur
in manum ( ArHist XI p. 193, saec. XVI).
N. in imagine
sceptra ( DŁUG. Hist. III p. 332 ) , arma in (contra) aliquem ( CodEp I 2, p. 261, a. 1472 ; Tom. V p. 377, a. 1521) ; item crucem zostać krzyżowcem; i. q. bellum suscipere fidei defendendae causa *SSrSil IX p. 283, a. 1468 ; DŁUG. Hist. I p. 395 ). ;Praevalente notione auferendi, abducendi
VAdAnt p. 168 : qui indigens erat, forsitan pro explenda necessitate a-psit.
DŁUG. Op. p. 68 : episcopus ... velut ... aries ex magno grege a-ptus.
De mortuorum corporibus i. q. efferre
CodSil(M) p. 170 (a. 1193) : sepulturam quoque loci illius liberam esse decernimus ... salva tamen iustitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora a-untur (cf. *KodMp II p. 93, a. 1253;*KodKKr I p. 30, a. 1229).
N.
secum :
Lites I p. 263 (a. 1339) : a-ptis et captis secum ... bonis ... ecclesie.
AUnii p. 1 (a. 1385) : hi autem, qui ad reginalem majestatem fuerunt transmissi, a-pserunt secum literas credentiales.
Syn.
capere ( Lites I p. 263, a. 1339 ; KsgCzer p. 155, a. 1416) .
2. eccl. t. t. wziąć do nieba; in caelum rapere
KodPol III p. 226 (a. 1349) : fundata ecclesia ... tituli A-ptae Mariae Virginis.
HUSSOW. p. 69, v. 126: nox erat, A-ptae qua festum Virginis instat.
3. użyć, zastosować, posłużyć się czymś; aliquid adhibere, aliqua re uti
VITELO Opt. p. 61 : a-atur itaque uas aeneum ... convenienter spissum.
4. odebrać, przyjąć, pobrać, ściągnąć; ab aliquo vel ex aliqua re recipere, redigere, praec. de pecuniis sim. (nonnumquam praevalente iam usu transl. sensuque ab aliquo dante accipiendi)
PommUrk VII p. 134 (a. 1327) : civitas sibi partem ... illius thelonei ... a-tura.
KsgŁawKr p. 13 (a. 1367) : ex parte Nicazii ... Petrus VII mrc. ... a-it.
APozn I p. 55 (a. 1439) : hanc cautionem fideiussoriam a-psit ... vicarius.
PP II p. 167 (a. 1453) : dantes ... facultatem ...faciendi ... contractum matrimonij ... et sponsalia ... a-ndi.
ŁASKI ComPriv fol. 81b : vicethezaurarius cum quattuor equis dum venerit pro peccunijs a zuppario a-ndis.
PAUL. CR. p. 69, v. 9: a-e ... magistri munera supplicis.
Immo huc spectant
NIC. BŁ. Serm. I p. 413 : angeli ... ex visione ... Christi ... gaudium a-pserunt.
APozn I p. 320 (a. 1460) : persone, cuius brasea destruxit, satisfacere pro dampno inde a-pto tenebitur.
5. cibum, potionem, medicamenta sim. spożyć, zażyć; sumere, capere.
N.
infra corpus:
NIC. POL. p. 44 : medicinas, que infra corpus a-untur.
N. in. imagine
ZABOR. p. 37 : diabolus ... radices ecclesiae id est sacerdotes, sic intoxicat ... quia omnes rami ecclesiae ab eis peccati venenum a-unt.
6. vestes sim. włożyć na siebie, przywdziać; sibi induere.
N. transl. vel in imagine
MARTIN. OP. Serm. fol. 151b : ne, dum exquisitis vestiris, alteram turpitudinem a-as, scilicet maculam animae.
KodMp I p. 142 (a. 1293) : ut ea, que uetera sunt, vultum nouitatis a-ndo paciorem adhibicionem fidei conquirant (cf. ib. II p. 210, a. 1307; Tom. III p. 160, a. 1514).
*Lites II p. 390 (a. 1388) : Wladislaus fidei habitum dicitur a-isse.
KodMp IV p. 231 (a. 1426) : Christus ... nostre mortalitatis formam a-psit.
NIC. BŁ. Tract. fol. 21a : dicebant se videre angelos in a-pto corpore.
N.
sibi
*Dogiel V p. 105 (a. 1392) : vasallus quosdam confictos sibi a-ns colores ... castrum ... tradidit.
II. transl.
1. wziąć, przyjąć, przybrać kogoś lub coś, zwł. wziąć, przybrać sobie, na siebie; aliquem vel aliquid sumere, accipere, asciscere, praec. sibi sumere, asciscere, in se recipere, suscipere, subire,inire
a. varios animi status affectusque, v. gr. animum praec. ulciscendi, vindicandi ( *LhnUrk II p. 382, a. 1337 ; FormJ p. 59, ;et saepius), audaciam ( ChrMP p. 485 ) , contritionem et planctum ( DŁUG. Op. p. 335, cf. Vlg. Ier. 9,10), dementiam ( id. Hist. V p. 265 ), displicentiam ( SSrSil II p. 248, saec. XV) , dolorem ( PEREGR. fol. 25a ) , mentem aliquam ( Tom. XIV p. 764, a. 1532) , negotium (i. q. invidiam DECIUS p. 102 ), praesumptionem alicuius rei ( KodMaz(K) p. 211, a. 1222) , spiritum elationis ( DŁUG. Hist. V p. 72 ).
b. onera, v. gr. curam, laborem ( VHedv p. 610 ; DŁUG. Op. p. 8 ; ib. p. 240 ; id. Hist. I p. 29 ), ; negotium ( MARTIN. OP. Chr. p. 29 ; CALLIM. Hist. p. 20 ) ;, officium ( KodMp IV p. 505, a. 1450) , onus (in imagine StPPP VIII p. 531, a. 1398 ; ib. VIII p. 757 , a. 1399 ; ib. II p. 117, a. 1401 et saepissime), opus ( DŁUG. Op. p. 24 ).
c. officia et munera decanatum ( LibProm p. 19, a. 1427) , dignitatem ( DŁUG. LibBen I p. 295 ) , gubernationem regni ( id. Hist. I p. 289 ), pontificatum ( id. LibBen III p. 39 ), potestatem ( AKapSąd II p. 349, a. 1503) , regimen ( KodMp IV p. 52, a. 1395).
d. iuris actiones compromissum ( AKapSąd II p. 47, a. 1419 ; ib. p. 105, a. 1437, ib. p. 221, a. 1460), ; defensionem ( DŁUG. LibBen I p. 322 ) , iurisdictionem ( ArPrawn I p. 9, saec. XV) , vadium ( AKapSąd III p. 363, a. 1477 ; AGZ XIX p. 402, a. 1491 ; StPPP VI p. 268, a. 1524).
e. pacem, bellum sim.( Dogiel IV p. 78, a. 1404 ; CodVit p. 455, a. 1419 ; DŁUG. Hist. I p. 494 et saepius). Immo amicitiam et notitiam (syn. contrahere *CodVit p. 815, a. 1429).
f. iter ( VAdAnt p. 170 ; ChrMP p. 484 ; MARTIN. OP. Chr. p. 414 ;et saepius).
N. in imagine
Lites III p. 87 (a. 1414) : viam arbitratoris et amicabilis compositoris a-psit (cf. *Dogiel IV p. 91, a. 1412).
DŁUG. Op. p. 468 : via scrutinii … a capitularibus a-pta est.
g. ordinem sacerdotis vel monachi
ChrMP p. 484 : ordinem sancti Benedicti in monasterio Cluniacensi.
DŁUG. Op. p. 14 : religionem. Ib. p. 15 : ecclesiastici status ordinem (cf. ib. p. 436 ). Id. Hist. II p. 3 : monachatum.
h. singularia quaedam conubium alicuius ( DŁUG. Op. p. 200 ) ; consilium alicuius zasięgnąć rady; i. q. consulere aliquem; excubias ( PommUrk II p. 72, a. 1260) , finem i. q. ad finem adduci ( AGZ VI p. 71, a. 1462) , incrementa ( DŁUG. Op. p. 516 ) , modum ad vivendum ( ib. p. 14 ), mortem zadać sobie śmierć; i. q. mortem sibi inferre ( COPERN. OpM p. 90 ) , occasionem ( CodEp III p. 503, a. 1429) , paenitentiam (statum paenitentiae *StPPP X p. 48, saec. XV ; AKapSąd III p. 50, a. 1479 ; NIC. BŁ. Serm. I p. 153 ), ; priores partes ( DŁUG. Op. p. 25 ) ; voluntariam paupertatem ( PEREGR. fol. 146b ) , poenam ( JAC. PAR. Tract. fol. 5b ; AKapSąd II p. 565, a. 1450), ; propositum ( DŁUG. Hist. II p. 20 ; ib. V p. 627 ). ;
N. constr. quid?
a. sq. acc. (dupl. acc. )
b. sq. inf.
KsgŁawKr p. 308 (a. 1396) : respondere Franczkoni ... a-psit.
cui (rei), quo?
a. sq. dat.
b. sq. ad.
c. sq. in c. acc.
d. sq. super :
StPPP VI p. 268 (a. 1524) : quod vadium praefati ... super se ... a-pserunt.
quo fine?
a. sq. ad.
N.
ad hoc, ut ( KodMp IV p. 121, a. 1410).
b. sq. in c. acc. Saepius occurrit in auxilium ( Lites II p. 154, a. 1413 ; CodEp III p. 52, a. 1450 ; ZabDziej II p. 8, a. 1482 ; ib. p, 491, a. 1488), ;item in curam ( CodEp I 2, p. 127, a. 1451 ; DŁUG. Op. p. 445 ) , in defensionem, protectionem ( PrzywKr p. 9, a. 1370 ; KodPol I p. 248, a. 1378) , in dicionem ( DŁUG. Op. p. 250 ) , in gratiam ( DŁUG. Hist. I p. 511 ).
N. de personis
in adiutorem ( CracArt I V p. 108, a. 1439) , in filium ( *KodWp I p. 9, a. 1133) , in incolam ( StPPP X p. 63, a. 1429) , in servitorem ( KsgŁawKr p. 220, a. 1393) , in uxorem ( ArHist V p. 134, a. 1458 ; ib. in virum).
Item
pro aliquo (aliqua re) : VAdAnt p. 168 cf.
KodWp I p. 27 (saec. XIII) : michi eos a-msi non pro terreno servicio.
KsgŁawKr p. 3 (a. 1365) : Peszcone ... pro tutore electo ... et a-pto. (cf. ib. p. 3, a. 1366).
KodKrak 1 p. 475 (a. 1503) : quilibet ... suscipitur per magistrum ad studium artificij et pro iuuene a-itur.
2. sensu acriore et in malam partem vergente: przywłaszczać sobie coś, rościć sobie pretensje do czegoś; sibi aliquid arrogare, vindicare, ascribere
AKapSąd III p. 266 (a. 1499) : a canone inabilitatum sacros clericorum ordines etiam furtim et sine titulo a-isse.
ZABOR. p. 39 : non a-ntium sibi honorem, sed a Deo vocatorum.
Ib. p. 76 : qui officium officio, beneficium beneficio sine ligitima causa alias ex ambitione ... ad tenendum a-unt.
3. wybrać, powołać kogoś na jakieś stanowisko; aliquem eligere, creare (magistratum sim.)
CodEp III p. 5 (a. 1446) : cum sine consensu rex Polonorum non deberet a-i nec coronari.
StKapWł p. CLXXXIII (a. 1513) : canonici noviter a-pti.
N. constr.
a. sq. ad
*KodMaz(K) p. 43 (a. 1136) : ad ecclesiarum regimen a-mti sumus (cf.
StSyn III p. 35 ; ib.III p. 36 ; ;item ad summum apostolatus apicem
*KodMp IV p. 494, a. 1449). DŁUG. Hist. V p. 693 : barones ... Poloniae ad vacantes magistratus ... a-pti.
b. sq. in c. acc.
N.
in aliquem: in cardinalem ( *KodMp IV p. 453, a. 1446, cf. in pontificem: CodEp III p. 120, a. 1464) , in magistrum ( APozn I p. 320, a. 1460) .
4. zobowiązać się do czegoś; se obligare alicui rei, se obstringere in aliquid
*PrzywKr p. 5 (a. 1355) : salvis ... solucionibus ... prout per ... regem ... a-ptum fuerat ([c
f.] *KodWp III p. 39 ). Saepius verbo promittere adiuncto ( Dogiel IV p. 33, a. 1282 ; *KodWp III p. 38, a. 1355 ; DŁUG. Hist. III p. 253 ). ;
N. constr.
a. sq. inf.
Dogiel IV p. 33 (a. 1282) : a-psit ... dux ... absolvere ... omnia bona ... a solutione ... decimae cuiuscunque.
KodWp II p. 114 (a. 1296) : a-psimus ex animo claustrum ... fundare.
b. sq. quod:
DokSul p. 332 (a. 1282) : dicte partes ... a-pserunt ... quod ... facient et curabunt.
c. sq. ut
*JusPol p. 156 (a. 1355) : promittimus et a-imus bona fide ... ut ... nullas collectas ... exigi faciemus (cf. *KodKKr I p. 256 et *PrzywKr p. 4).
5. postanowić, ustanowić, zatwierdzić; statuere, constituere, approbare aliquid
KsgGrWp I p. 205 (a. 1394) : penam centum marcarum contra non servantem ... concordiam ... a-psimus.
CodVit p. 418 (a. 1418) : quousque ... terminus per me et magistrum ... a-ptus finem suum sorciatur.
APozn II p. 144 (a. 1484) : sententiam arbitralem ... partes supradicte ratam et gratam a-pserunt.
N. sq.
in c. acc.
KodUJ III p. 160 (a. 1490) : literas praeinsertas ... approbamus et confirmamus ac in robur perpetuae firmitatis a-imus.
6. obierać jako temat, zakładać; aliquid ad narrandum, exponendum sibi proponere
JAC. PAR. II p. 205 (a. 1426) : verbum a-o, quod angelica voce ad pastores ... prolatum est.
*CodVit p. 882 (a. 1429) : nunc habes, quid in te diligam, quod fuit a-ptum.
7. wypowiadać, wygłaszać; eloqui, pronunciare
MARTIN. OP. Marg. fol. 99b : nomen Dei non est in vanum a-ndum (cf. Vlg. Exod. 20,7 ).
NIC. BL. Serm. II p. 212 : contra commune dictum a-it contrarium.
Id. Tract. fol. 78b : quare tu enarras iustitias meas et a-is testamentum meum per os tuum
(ex Vlg. Ps.49,16).
N.
podjąć (tekst czytany przez kogoś drugiego); in legendo excipere aliquem
Lites I p. 44 (a. 1320) : Boguslaus legit usque ibi ... et ... archiepiscopus a-psit in eodem loco ... et ad finem legit.
8. pojąć, zrozumieć; mente percipere, intelligere
CodSil V p. 300 (saec. XIV) : o summa Dei sapiencia, quis a-at tue deitatis iudicium?
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)